Nghiên Cứu Thành Phần Nấm Ký Sinh Côn Trùng Trong Đất Một Số Loại Rừng Trồng Tại Tỉnh Thái Nguyên

• Tác giả: Phạm Thị Diệu
• Người hướng dẫn: PGS. Phạm Quang Thu
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Lâm học
• Đề tài: Nghiên Cứu Thành Phần Nấm Ký Sinh Côn Trùng Có Trong Đất Một Số Loại Rừng Trồng Tại Tỉnh Thái Nguyên
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2010
• Địa điểm: Thái Nguyên

• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới
• 1.1.1. Nghiên cứu về thành phần, phân loại
• 1.1.2. Nghiên cứu về ứng dụng
• 1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước
• 1.2.1. Nghiên cứu về thành phần, phân loại
• 1.2.2. Nghiên cứu về ứng dụng

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Về Nấm Ký Sinh Côn Trùng Ở Thái Nguyên

Nghiên cứu về nấm ký sinh côn trùng là một lĩnh vực quan trọng trong bảo vệ rừng và quản lý côn trùng hại rừng. Việc sử dụng biện pháp sinh học thay thế cho thuốc hóa học đang ngày càng được quan tâm, đặc biệt trong bối cảnh diện tích rừng trồng ngày càng tăng tại Thái Nguyên. Nấm ký sinh côn trùng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát quần thể côn trùng gây hại rừng trồng, giúp duy trì cân bằng sinh thái và giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Luận văn này tập trung nghiên cứu thành phần nấm ký sinh côn trùng trong đất rừng trồng tại Thái Nguyên, góp phần vào việc tìm kiếm và ứng dụng các giải pháp quản lý côn trùng hại rừng hiệu quả và bền vững.

1.1. Tầm Quan Trọng Của Nấm Ký Sinh Trong Bảo Vệ Rừng Trồng

Nấm ký sinh côn trùng là một nhóm đặc biệt trong giới nấm, có khả năng ký sinh và gây bệnh cho côn trùng. Nhiều loại nấm ký sinh đã được ứng dụng trong y học, sản xuất các hoạt chất sinh học và enzym, đặc biệt là dùng làm tác nhân kiểm soát sinh học, sản xuất thuốc trừ sâu sinh học diệt trừ các loài sâu bọ và côn trùng gây hại trong Nông Lâm nghiệp và trong đời sống mà không gây ô nhiễm môi trƣờng và giữ đƣợc cân bằng sinh thái. Ở nƣớc ta, nhiều chế phẩm thuốc trừ sâu sinh học đã đƣợc sử dụng với hai chủng nấm đƣợc biết đến phổ biến là Beauveria và Metarhizium.

1.2. Hiện Trạng Nghiên Cứu Nấm Ký Sinh Côn Trùng Trên Thế Giới

Nghiên cứu về nấm ký sinh côn trùng đã được tiến hành trên thế giới từ hơn 100 năm nay, tập trung vào phân loại, sinh học và ứng dụng trong bảo vệ thực vật. Theo Elizabeth Tootyll (1984) nấm mốc có khoảng 5.000 loài đƣợc mô tả, tuy nhiên, ƣớc tính có trên 100.000 loài nấm hiện diện trên Trái đất. Nhiều loài nấm mốc có khả năng ký sinh trên nhiều ký chủ nhƣ động vật, thực vật, đặc biệt trên con ngƣời, cây trồng, vật nuôi, sản phẩm sau thu hoạch chƣa hoặc đã qua chế biến, bảo quản. Một số chủng nấm đã đƣợc ƣ́ng dụng để sản xuất các hoạt chất sinh học và enzym, và đặc biệt là dùng làm tác nhân kiểm soát sinh học.

II. Thách Thức Quản Lý Côn Trùng Hại Rừng Trồng Tại Thái Nguyên

Việc mở rộng diện tích rừng trồng tại Thái Nguyên, đặc biệt là các loại rừng thuần loài, đã tạo điều kiện cho sự phát triển và bùng phát của nhiều loại côn trùng gây hại. Các loài sâu ăn lá, sâu đục thân, và các loại rệp đang gây ra những thiệt hại đáng kể cho năng suất và chất lượng rừng trồng. Sự phụ thuộc vào thuốc bảo vệ thực vật hóa học để kiểm soát côn trùng hại không chỉ gây ra những tác động tiêu cực đến môi trường mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe của con người. Do đó, việc tìm kiếm các giải pháp biện pháp sinh học, đặc biệt là sử dụng nấm ký sinh côn trùng, trở nên cấp thiết.

2.1. Các Loài Côn Trùng Gây Hại Rừng Trồng Phổ Biến Ở Thái Nguyên

Sâu róm thông đuôi ngựa là loài sâu nguy hiểm nhất đối với các loài thông ở nƣớc ta, hàng năm chúng đã gây ra các trận dịch ở nhiều nơi, ăn trụi hàng nghìn hecta rừng thông nhƣ ở Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh, gần đây là các tỉnh Lạng Sơn, Bắc Giang. Một số loài sâu hại Keo nhƣ Sâu nâu, Sâu vạch xám thuộc họ Ngài đêm (Noctuidae) đã gây ra trận dịch từ tháng 4 đến tháng 10 các năm 1998, 1999, 2000 ở các lâm trƣờng thuộc hai tỉnh Tuyên Quang, Phú Thọ ăn hại trên 5000 ha rừng keo tai tƣợng. Sâu kèn nhỏ và Sâu chùa thuộc họ Ngài túi (Psychidae) phát dịch vào năm 1999 ở khu vực đảo Suối Hai, Ba Vì, Hà Tây (Đặng Kim Tuyến, 2008).

2.2. Tác Động Tiêu Cực Của Thuốc Hóa Học Đến Môi Trường Đất Rừng

Thuốc bảo vệ thực vật có nhiều ƣu điểm nổi trội, tuy nhiên nó cũng có nhiều nhƣợc điểm mà đặc biệt là vấn đề ô nhiễm môi trƣờng và gây ảnh hƣởng đến sức khỏe con ngƣời. Chính vì thế các nhà khoa học đã nghiên cứu và áp dụng các biện pháp sinh học trong đó có việc sử dụng các chế phẩm sản xuất từ vi nấm để phòng trừ sâu bệnh. Việc lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học có thể gây ra ô nhiễm nguồn nước, suy giảm đa dạng sinh học, và ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân địa phương.

III. Nghiên Cứu Phân Lập Và Định Danh Nấm Ký Sinh Từ Đất Rừng Thái Nguyên

Công tác nghiên cứu khoa học về nấm ký sinh côn trùng trong đất rừng trồng tại Thái Nguyên tập trung vào việc phân lập và định danh các loài nấm có khả năng kiểm soát côn trùng gây hại. Việc sử dụng các phương pháp phân lập hiện đại, kết hợp với kỹ thuật phân tích DNA, giúp xác định chính xác các loài nấm và đánh giá tiềm năng ứng dụng của chúng. Nghiên cứu này đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng cơ sở dữ liệu về đa dạng nấm ký sinh tại Thái Nguyên và cung cấp thông tin cho việc phát triển các chế phẩm sinh học.

3.1. Phương Pháp Phân Lập Và Nuôi Cấy Nấm Ký Sinh Côn Trùng

Zimmermann (1986) đề xuất phƣơng pháp dùng côn trùng làm mồi nhử để tách nấm ký sinh côn trùng từ đất.[28] Goettel & Inglis (1997) đã cung cấp một danh sách các chọn lựa thích hợp các vật trung gian để tách biệt Beauveria và Metarhizium từ môi trƣờng đất. Các nhà nghiên cứu cũng sử dụng phƣơng pháp PCR (Polymerase Chain Reaction) để nghiên cứu đặc điểm sinh thái của các chủng nấm ký sinh.[21]

3.2. Kỹ Thuật Định Danh Nấm Ký Sinh Bằng Phân Tích DNA

Kỹ thuật phân tích DNA cho phép xác định chính xác các loài nấm ký sinh côn trùng, ngay cả khi chúng có hình thái tương đồng. Việc sử dụng các marker phân tử đặc hiệu giúp phân biệt các chủng nấm khác nhau và đánh giá mối quan hệ di truyền giữa chúng. Phân tích DNA cũng cung cấp thông tin về nguồn gốc và quá trình tiến hóa của các loài nấm ký sinh.

IV. Đánh Giá Khả Năng Diệt Côn Trùng Của Nấm Ký Sinh Từ Thái Nguyên

Sau khi phân lập và định danh, các loài nấm ký sinh côn trùng được đánh giá khả năng diệt côn trùng gây hại trong điều kiện phòng thí nghiệm và nhà lưới. Các thử nghiệm tập trung vào việc xác định hiệu lực của nấm đối với các loài côn trùng mục tiêu, cũng như đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng ký sinh của nấm. Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc lựa chọn các chủng nấm có tiềm năng ứng dụng cao trong quản lý côn trùng hại rừng.

4.1. Thử Nghiệm Hiệu Lực Của Nấm Trên Các Loài Côn Trùng Hại Rừng

Các loài nấm ký sinh côn trùng đã đƣợc nghiên cứu và sản xuất ra các chế phẩm sinh học phòng trừ sâu hại. Ở Trung Quốc, 2 triệu hécta hàng năm đƣợc phun BB để ngăn ngừa các loại côn trùng từ rừng. Từ năm 1993, sáu loại loại thuốc trừ sâu sinh học mới trở nên phổ biến ở Bắc Mĩ và châu Âu. Công nghệ lên men rẻ tiền đƣợc sử dụng để sản xuất nấm hàng loạt.

4.2. Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Khả Năng Ký Sinh Của Nấm

Nấm ký sinh xâm nhập vào côn trùng không qua đƣờng miệng mà nhờ sự tiếp xúc qua da. Bào tử nấm sau khi nảy mầm thành ống mầm nhờ tác dụng của enzyme và áp lực cơ giới xuyên qua da côn trùng. Các loài có da mỏng, mềm nấm có thể xâm nhập trực tiếp; một số loài có da dầy, nấm có thể xâm nhập qua khớp nối giữa các đốt; các lỗ thở cũng là nơi sợi nấm có thể xâm nhập. Nấm sinh trƣởng nhanh, bào tử có thể tồn tại lâu dài trong tự nhiên mà hoạt tính hầu nhƣ không thay đổi.

V. Ứng Dụng Nấm Ký Sinh Côn Trùng Trong Quản Lý Côn Trùng Hại Tại Thái Nguyên

Kết quả nghiên cứu về nấm ký sinh côn trùng có thể được ứng dụng để phát triển các chế phẩm sinh học phòng trừ côn trùng gây hại rừng trồng tại Thái Nguyên. Việc sử dụng các chế phẩm nấm ký sinh không chỉ giúp giảm thiểu sự phụ thuộc vào thuốc hóa học mà còn góp phần bảo vệ môi trường và duy trì cân bằng sinh thái. Các chế phẩm nấm ký sinh có thể được sử dụng trong các chương trình quản lý côn trùng hại tổng hợp, kết hợp với các biện pháp phòng trừ khác để đạt hiệu quả cao nhất.

5.1. Phát Triển Chế Phẩm Sinh Học Từ Nấm Ký Sinh Phân Lập Được

Từ đầu những năm 1990, các chủng nấm B. flavoviride đƣợc nghiên cứu ở Viện Bảo vệ Thực vật. Chế phẩm sinh học từ các nấm này đƣợc sản xuất ở dạng thô (hỗn hợp môi trƣờng và bào tử nấm) của nấm Beauveria và Metarhizium, tƣơng ứng chứa 5x108 và 5,8x108 bào tử/g.

5.2. Xây Dựng Mô Hình Quản Lý Côn Trùng Hại Bằng Biện Pháp Sinh Học

Xây dựng mô hình quản lý côn trùng hại bằng biện pháp sinh học, kết hợp sử dụng nấm ký sinh côn trùng với các biện pháp canh tác phù hợp, giúp giảm thiểu thiệt hại do côn trùng gây ra và bảo vệ tài nguyên rừng một cách bền vững.

VI. Tiềm Năng Và Hướng Phát Triển Nghiên Cứu Nấm Ký Sinh Ở Thái Nguyên

Nghiên cứu về nấm ký sinh côn trùng trong đất rừng trồng tại Thái Nguyên vẫn còn nhiều tiềm năng phát triển. Việc mở rộng phạm vi nghiên cứu đến các loại rừng trồng khác nhau, cũng như các loài côn trùng gây hại khác, sẽ giúp xây dựng một bức tranh toàn diện về đa dạng nấm ký sinh và tiềm năng ứng dụng của chúng. Đồng thời, việc hợp tác với các tổ chức nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước sẽ giúp nâng cao trình độ nghiên cứu và đẩy nhanh quá trình ứng dụng các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn.

6.1. Mở Rộng Nghiên Cứu Về Đa Dạng Nấm Ký Sinh Ở Các Loại Rừng

Mở rộng phạm vi nghiên cứu đến các loại rừng trồng khác nhau, bao gồm rừng keo, rừng bạch đàn, rừng thông, để đánh giá sự khác biệt về thành phần nấm ký sinh côn trùng và tìm ra các loài nấm phù hợp với từng loại rừng.

6.2. Hợp Tác Quốc Tế Để Nâng Cao Năng Lực Nghiên Cứu

Tăng cường hợp tác với các tổ chức nghiên cứu khoa học quốc tế, chia sẻ kinh nghiệm và kiến thức về nấm ký sinh côn trùng, để nâng cao năng lực nghiên cứu và đẩy nhanh quá trình ứng dụng các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn.

## Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam là một quốc gia có nguồn tài nguyên sinh học đa dạng, trong đó nấm ký sinh côn trùng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát sinh học sâu bệnh hại cây trồng và rừng. Tỉnh Thái Nguyên với diện tích rừng tự nhiên và rừng trồng chiếm gần 48% diện tích đất tự nhiên, là vùng nghiên cứu lý tưởng để khảo sát thành phần nấm ký sinh côn trùng trong đất. Từ năm 1990 đến 2010, diện tích rừng trồng tại Thái Nguyên tăng đáng kể, kéo theo sự xuất hiện và bùng phát của nhiều loại sâu hại, gây thiệt hại nghiêm trọng cho sản xuất lâm nghiệp. 

Mục tiêu nghiên cứu là xác định thành phần các loài nấm ký sinh côn trùng có trong đất rừng trồng, nắm bắt đặc điểm sinh học của các chủng nấm có hiệu lực cao và đề xuất các biện pháp ứng dụng trong phòng trừ sinh học sâu hại rừng trồng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các loại rừng trồng Keo tai tượng, Keo lai và Thông tại các huyện Đồng Hỷ, Phú Lương, Đại Từ, Võ Nhai, Định Hóa, Phú Bình và thành phố Thái Nguyên, với mẫu đất lấy ở độ sâu 0-10 cm. 

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc phát triển các chế phẩm sinh học thân thiện môi trường, góp phần bảo vệ rừng bền vững và nâng cao hiệu quả kinh tế trong sản xuất lâm nghiệp.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết đa dạng sinh học nấm ký sinh côn trùng**: Nấm ký sinh côn trùng thuộc nhiều lớp nấm như Phycomycetes, Ascomycetes, Basidiomycetes và Deuteromycetes, với các chi phổ biến như Beauveria, Metarhizium, Aspergillus, Penicillium. Các loài này có khả năng ký sinh và gây bệnh cho nhiều loại côn trùng gây hại, đồng thời được ứng dụng trong kiểm soát sinh học sâu bệnh.

- **Mô hình kiểm soát sinh học sâu bệnh**: Sử dụng nấm ký sinh côn trùng như tác nhân sinh học để thay thế thuốc hóa học, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và bảo vệ cân bằng sinh thái.

- **Khái niệm chính**: Nấm ký sinh côn trùng, mật độ nấm trong đất (CFU/g), tần suất xuất hiện, chỉ số đa dạng Shannon, hiệu lực ký sinh, đặc điểm sinh học (nhiệt độ, độ ẩm, pH ảnh hưởng đến sinh trưởng).

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: 45 mẫu đất được lấy từ các vị trí chân, sườn, đỉnh của rừng trồng Keo tai tượng, Keo lai và Thông tại 7 huyện và thành phố Thái Nguyên.

- **Phương pháp phân tích**: Phân lập nấm từ đất bằng phương pháp pha loãng tới hạn trên môi trường PDA có kháng sinh, đếm mật độ khuẩn lạc (CFU/g đất), xác định tần suất xuất hiện và tính chỉ số đa dạng Shannon. Tuyển chọn chủng nấm có hiệu lực ký sinh cao qua thử nghiệm phun bào tử lên sâu cuốn lá cây Dó bầu, theo dõi tỷ lệ chết sâu và thời gian gây chết.

- **Nghiên cứu đặc điểm sinh học**: Thí nghiệm ảnh hưởng của nhiệt độ (15-35°C), độ ẩm không khí (60-100%), và pH (4-8) đến tỷ lệ nảy mầm bào tử và sinh trưởng hệ sợi nấm.

- **Timeline nghiên cứu**: Thu thập mẫu và phân lập nấm trong vòng 3 tháng; tuyển chọn chủng nấm và thử nghiệm hiệu lực trong 2 tháng; nghiên cứu đặc điểm sinh học trong 3 tháng; tổng hợp và đề xuất giải pháp trong 1 tháng.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Đa dạng nấm ký sinh côn trùng**: Phân lập được 59 chủng nấm khác nhau từ đất rừng trồng, trong đó mẫu đất tại Phú Lương có đa dạng nhất với 27 chủng, mẫu đất tại Võ Nhai ít nhất với 6 chủng.

- **Chủng nấm có hiệu lực cao**: 8 chủng nấm (K12, K15, K22, K29, K39, K45, K46, K49) có khả năng ký sinh và gây chết sâu cuốn lá cây Dó bầu, trong đó chủng K22 (Aspergillus nidulans) có hiệu lực mạnh nhất, gây chết sâu chỉ sau 3 ngày, xuất hiện ở 7 mẫu đất với 29 lần xuất hiện.

- **Ảnh hưởng điều kiện môi trường**: Nhiệt độ tối ưu cho nảy mầm và sinh trưởng của các chủng nấm là khoảng 25-30°C; độ ẩm không khí cao (90-100%) và pH trung tính (6-7) thúc đẩy sự phát triển của hệ sợi nấm.

### Thảo luận kết quả

Sự đa dạng và mật độ nấm ký sinh côn trùng trong đất rừng trồng phản ánh điều kiện sinh thái thuận lợi và tiềm năng ứng dụng trong kiểm soát sinh học sâu bệnh. Chủng K22 có hiệu lực cao và khả năng sinh trưởng nhanh cho thấy đây là ứng viên tiềm năng để phát triển chế phẩm sinh học. Kết quả phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về vai trò của Aspergillus và Penicillium trong kiểm soát sinh học.

Biểu đồ mật độ nấm và tần suất xuất hiện có thể minh họa sự phân bố khác biệt giữa các địa điểm và loại rừng trồng. Bảng so sánh hiệu lực ký sinh của các chủng nấm thể hiện rõ thời gian gây chết sâu và tỷ lệ chết, làm cơ sở lựa chọn chủng ưu tiên.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Phát triển kỹ thuật nhân nuôi sinh khối nấm ký sinh côn trùng**: Tập trung vào chủng K22 và các chủng hiệu lực cao khác, nhằm sản xuất chế phẩm sinh học với mật độ bào tử đạt khoảng 5x10^8 bào tử/g trong vòng 6 tháng.

- **Ứng dụng chế phẩm nấm trong phòng trừ sâu hại rừng trồng**: Phun chế phẩm vào mùa sâu phát triển mạnh, ưu tiên các khu vực rừng Keo tai tượng và Keo lai tại Thái Nguyên, với mục tiêu giảm thiểu sâu hại trên 70% trong vòng 10 ngày sau phun.

- **Tăng cường đào tạo và chuyển giao công nghệ**: Hướng dẫn kỹ thuật cho cán bộ lâm nghiệp và nông dân về sử dụng chế phẩm sinh học, đảm bảo hiệu quả và an toàn môi trường trong 1-2 năm tới.

- **Nghiên cứu bổ sung về đa dạng nấm ký sinh và vật chủ**: Mở rộng khảo sát các loại rừng tự nhiên và trồng khác, đánh giá tác động lâu dài của chế phẩm sinh học trên hệ sinh thái rừng.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Lâm nghiệp, Nông nghiệp**: Cung cấp dữ liệu khoa học về đa dạng nấm ký sinh côn trùng và phương pháp nghiên cứu chuyên sâu.

- **Cán bộ quản lý rừng và kỹ thuật viên lâm nghiệp**: Áp dụng kết quả nghiên cứu để phát triển các biện pháp phòng trừ sinh học sâu bệnh, nâng cao hiệu quả quản lý rừng trồng.

- **Doanh nghiệp sản xuất chế phẩm sinh học**: Tham khảo quy trình tuyển chọn chủng nấm, đặc điểm sinh học và ứng dụng thực tiễn để phát triển sản phẩm mới.

- **Chính sách và quản lý môi trường**: Sử dụng luận văn làm cơ sở khoa học cho các chương trình phát triển rừng bền vững và kiểm soát ô nhiễm môi trường do thuốc hóa học.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Nấm ký sinh côn trùng là gì?**  
Nấm ký sinh côn trùng là nhóm nấm có khả năng xâm nhập và gây bệnh cho côn trùng, được sử dụng làm tác nhân kiểm soát sinh học sâu bệnh hại cây trồng và rừng.

2. **Tại sao chọn sâu cuốn lá cây Dó bầu làm đối tượng thử nghiệm?**  
Sâu Dó bầu là loài sâu hại phổ biến trong rừng trồng, dễ nuôi cấy và phản ứng rõ rệt với nấm ký sinh, giúp đánh giá hiệu lực của các chủng nấm.

3. **Hiệu lực ký sinh của nấm được đánh giá như thế nào?**  
Thông qua tỷ lệ sâu chết và thời gian gây chết sau khi phun bào tử nấm lên sâu, chủng nấm có hiệu lực cao sẽ gây chết sâu nhanh và tỷ lệ chết cao.

4. **Điều kiện môi trường ảnh hưởng thế nào đến sự phát triển của nấm?**  
Nhiệt độ, độ ẩm và pH môi trường ảnh hưởng trực tiếp đến tỷ lệ nảy mầm bào tử và tốc độ sinh trưởng của hệ sợi nấm, từ đó ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát sâu bệnh.

5. **Làm thế nào để ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn?**  
Phát triển kỹ thuật nhân nuôi và sản xuất chế phẩm sinh học từ các chủng nấm hiệu lực cao, phối hợp với các biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp trong rừng trồng.

## Kết luận

- Đã phân lập và xác định được 59 chủng nấm ký sinh côn trùng trong đất rừng trồng tại Thái Nguyên, với 8 chủng có hiệu lực ký sinh cao trên sâu cuốn lá cây Dó bầu.  
- Chủng nấm Aspergillus nidulans (K22) có hiệu lực mạnh nhất, xuất hiện phổ biến và sinh trưởng nhanh.  
- Nhiệt độ 25-30°C, độ ẩm 90-100% và pH trung tính là điều kiện tối ưu cho sự phát triển của các chủng nấm.  
- Đề xuất phát triển kỹ thuật nhân nuôi và ứng dụng chế phẩm sinh học trong phòng trừ sâu hại rừng trồng, góp phần bảo vệ môi trường và nâng cao hiệu quả kinh tế.  
- Khuyến nghị mở rộng nghiên cứu đa dạng nấm ký sinh và ứng dụng trong quản lý dịch hại tổng hợp, hướng tới phát triển rừng bền vững.

**Hành động tiếp theo**: Triển khai thử nghiệm sản xuất chế phẩm sinh học từ chủng K22, đào tạo kỹ thuật cho cán bộ lâm nghiệp và nông dân, đồng thời mở rộng nghiên cứu đa dạng sinh học nấm ký sinh côn trùng tại các vùng rừng khác.

**Hãy bắt đầu áp dụng các giải pháp sinh học để bảo vệ rừng và phát triển bền vững ngay hôm nay!**