Nghiên Cứu Một Số Kỹ Thuật NLP và Ứng Dụng Phân Loại Văn Bản Tiếng Việt

• Tác giả: Nguyễn Thị Thu Hòa
• Người hướng dẫn: TS. Trần Quang Quý
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Khoa học máy tính
• Đề tài: Nghiên Cứu Một Số Kỹ Thuật NLP Và Ứng Dụng Phân Loại Văn Bản Tiếng Việt
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• MỤC LỤC
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU VỀ XỬ LÝ NGÔN NGỮ TỰ NHIÊN
• 1.1. Các khái niệm cơ bản
• 1.2. Xử lý ngôn ngữ tự nhiên
• 1.3. Biểu diễn từ
• 1.4. Biểu diễn t-SNE
• 1.5. Bài toán phân loại văn bản
• 1.6. Một số hướng tiếp cận
• 1.7. Một số độ đo mô hình phân loại
• 1.8. Một số thư viện hỗ trợ NLP
• 2. CHƯƠNG 2: MỘT SỐ KỸ THUẬT HỌC SÂU TRONG NLP
• 2.1. Kiến trúc Transformer
• 2.2. Mô hình chuỗi sang chuỗi
• 2.3. Kiến trúc tự tập trung
• 2.4. Các kỹ thuật trong transformer
• 2.5. Bộ mã hóa và giải mã trong transformer
• 2.6. Huấn luyện transformer
• 2.7. Mô hình bert
• 2.8. Tinh chỉnh bert
• 2.9. Mặt nạ ngôn ngữ
• 2.10. Các kiến trúc mô hình BERT
• 2.11. BERT trong Tiếng Việt
• 2.12. Một số kỹ thuật tokennize
• 2.13. Một số mô hình học sâu hiện đại khác
• 3. CHƯƠNG 3: ỨNG DỤNG PHÂN LOẠI VĂN BẢN TIẾNG VIỆT
• 3.1. Chuẩn bị dữ liệu
• 3.2. Nguồn dữ liệu
• 3.3. Đọc và lưu dữ liệu
• 3.4. Tokenize nội dung
• 3.5. Thiết lập mô hình mạng
• 3.6. Cấu hình mô hình BERT
• 3.7. Kiến trúc mô hình
• 3.8. Huấn luyện mô hình
• 3.9. Thuật toán huấn luyện mô hình
• 3.10. Load mô hình BERT
• 3.11. Huấn luyện mô hình
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về NLP Khám Phá Tiềm Năng Xử Lý Ngôn Ngữ

Xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP) là một nhánh quan trọng của Trí tuệ nhân tạo (AI), tập trung vào sự tương tác giữa máy tính và ngôn ngữ tự nhiên của con người. Mục tiêu là giúp máy tính hiểu và thực hiện các tác vụ liên quan đến ngôn ngữ một cách hiệu quả, bao gồm tương tác người-máy, cải thiện giao tiếp người-người và tối ưu hóa xử lý văn bản và lời nói. NLP có nguồn gốc từ những năm 1940 và đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển, từ các phương pháp ô-tô-mát đến sự bùng nổ của học sâu trong thập kỷ gần đây. NLP có hai hướng phát triển chính: xử lý tiếng nói và xử lý văn bản. Xử lý tiếng nói tập trung vào dữ liệu âm thanh, trong khi xử lý văn bản tập trung vào phân tích dữ liệu văn bản, bao gồm hiểu văn bản và sinh văn bản. "Xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP) đại diện cho một phân nhánh quan trọng trong lĩnh vực Trí tuệ nhân tạo..." (Nguyễn Thị Thu Hòa, 2023).

1.1. Các Khái Niệm Cơ Bản Trong Xử Lý Ngôn Ngữ Tự Nhiên

Để hiểu rõ về NLP, cần nắm vững các khái niệm cơ bản như: văn bản (tập hợp các câu liên quan), bộ văn bản (tập hợp nhiều văn bản), ký tự (chữ cái và dấu câu), từ vựng (tập hợp các từ có ý nghĩa cụ thể) và từ điển (tập hợp các từ vựng xuất hiện trong văn bản). Ví dụ, trong tiếng Việt, một từ có thể gồm một hoặc nhiều âm tiết, điều này đòi hỏi quá trình tokenization (chia từ thành các phần nhỏ hơn). Các thư viện như pyvi và VNCoreNLP có thể thực hiện tokenization, nhưng kết quả có thể khác nhau tùy thuộc vào cách định nghĩa từ ghép. Trong các lĩnh vực chuyên biệt, việc tùy chỉnh từ điển là cần thiết hơn là chỉ sử dụng từ điển có sẵn. Nắm vững các khái niệm này là bước đầu tiên để tiếp cận bài toán NLP một cách hiệu quả.

1.2. Lợi Ích Của Biểu Diễn Từ Về Dạng Vector Trong NLP

Biểu diễn từ về dạng vector mang lại nhiều lợi ích quan trọng trong NLP: giảm chiều dữ liệu, cho phép đo lường mức độ tương đồng ngữ nghĩa giữa các từ, tích hợp dễ dàng vào các mô hình học máy và mạng nơ-ron, giúp mô hình hiểu ngữ cảnh xung quanh từ, cho phép thực hiện các phép toán số học trên các từ và giúp mô hình học được từ ngữ và tương tác giữa chúng. Một số phương pháp biểu diễn từ phổ biến bao gồm: one-hot vector, Word2Vec và GloVe. Các phương pháp này cho phép chuyển đổi các từ thành các vector số, giúp máy tính có thể xử lý và hiểu được ý nghĩa của văn bản. "Biểu diễn từ về dạng vector trong xử lý ngôn ngữ tự nhiên có nhiều lợi ích quan trọng..." (Nguyễn Thị Thu Hòa, 2023).

II. Word2Vec Hướng Dẫn Chi Tiết Cách Biểu Diễn Từ Hiệu Quả

Word2Vec là một phương pháp phổ biến để học biểu diễn từ, sử dụng mạng nơ-ron để các từ có ý nghĩa tương tự gần nhau trong không gian vector. Có hai phương pháp chính trong Word2Vec: Skip-Gram và Continuous Bag of Words (CBOW). Skip-Gram tập trung vào việc dự đoán các từ xung quanh một từ đã cho, trong khi CBOW tập trung vào việc dự đoán từ trung tâm dựa trên các từ xung quanh nó. "Sử dụng mạng nơ-ron để học biểu diễn từ sao cho các từ có ý nghĩa tương tự gần nhau trong không gian vector." (Nguyễn Thị Thu Hòa, 2023). Cả hai phương pháp đều sử dụng mạng nơ-ron để học các vector biểu diễn từ, nhưng có cách tiếp cận khác nhau. Skip-Gram thường hoạt động tốt với các từ hiếm, trong khi CBOW nhanh hơn. Việc lựa chọn phương pháp phù hợp phụ thuộc vào đặc điểm của dữ liệu và mục tiêu của bài toán.

2.1. Skip Gram Giải Thuật Dự Đoán Ngữ Cảnh Cho Từng Từ

Skip-Gram là một phương pháp trong Word2Vec tập trung vào việc dự đoán các từ xung quanh một từ đã cho. Ý tưởng cơ bản là khi biết một từ cụ thể, có thể dự đoán được các từ thường xuất hiện cùng với từ đó trong ngữ cảnh. Để thực hiện Skip-Gram, cần tạo dữ liệu huấn luyện bằng cách chọn một từ làm từ trung tâm (target word) và cố gắng dự đoán các từ xung quanh nó trong khoảng cách cố định. Sau đó, tạo vector đầu vào và đầu ra one-hot và huấn luyện mạng nơ-ron để tối ưu hóa các trọng số. Cuối cùng, các vector trọng số tại tầng ẩn của mạng có thể được sử dụng như biểu diễn vector của các từ trong không gian vector. Skip-Gram thường hoạt động tốt với các từ hiếm và cách chúng tương tác với các từ xung quanh.

2.2. CBOW Phương Pháp Dự Đoán Từ Dựa Trên Ngữ Cảnh Xung Quanh

CBOW (Continuous Bag of Words) là một phương pháp trong Word2Vec tập trung vào việc dự đoán từ trung tâm (target word) dựa trên các từ xung quanh nó trong ngữ cảnh. CBOW hoạt động ngược lại với Skip-Gram. CBOW sử dụng các từ xung quanh để dự đoán từ trung tâm. Kiến trúc mạng nơ-ron của CBOW gồm 3 layers: Input layers, Projection layer và Output layer. Projection Layer sẽ lấy trung bình vector biểu diễn của toàn bộ các từ input để tạo ra một vector đặc trưng. CBOW nhanh hơn so với Skip-Gram nhưng Skip-Gram hoạt động tốt hơn với các từ không thường xuyên.

III. Phân Loại Văn Bản Tiếng Việt Bài Toán Và Hướng Tiếp Cận

Phân loại văn bản là một trong những bài toán quan trọng trong lĩnh vực xử lý ngôn ngữ tự nhiên. Quy trình cơ bản để xây dựng mô hình phân loại văn bản sử dụng các mô hình học máy, học sâu bao gồm: chuẩn bị dữ liệu, tiền xử lý dữ liệu, trích xuất đặc trưng, xây dựng mô hình, huấn luyện và đánh giá mô hình và tinh chỉnh mô hình. "Bài toán phân loại văn bản là một trong những bài toán quan trọng trong lĩnh vực xử lý ngôn ngữ tự nhiên" (Nguyễn Thị Thu Hòa, 2023). Bài toán phân loại văn bản tiếng Việt có một số điểm khác biệt so với phân loại văn bản nói chung do đặc thù ngôn ngữ và ngữ cảnh văn hóa. Cần lưu ý đến các yếu tố như: ngôn ngữ và từ vựng, từ viết tắt và biểu ngữ cụ thể, sự phong phú về biểu cảm và ngữ cảnh văn hóa, dữ liệu không đồng nhất, hạn chế tài liệu và nguồn dữ liệu và đa dạng chủ đề và ngữ cảnh địa phương.

3.1. Các Bước Cơ Bản Xây Dựng Mô Hình Phân Loại Văn Bản

Việc xây dựng một mô hình phân loại văn bản hiệu quả đòi hỏi một quy trình bài bản. Đầu tiên, cần chuẩn bị dữ liệu bằng cách thu thập và gán nhãn cho các văn bản. Tiếp theo, dữ liệu cần được tiền xử lý để loại bỏ các ký tự đặc biệt, chuyển đổi về dạng chuẩn và loại bỏ từ dừng. Sau đó, văn bản cần được biểu diễn thành các đặc trưng số học bằng các phương pháp như TF-IDF, Word2Vec hoặc BERT. Tiếp theo, chọn một thuật toán phù hợp (ví dụ: Naive Bayes, Logistic Regression, SVM, Random Forest, RNNs, CNNs) để huấn luyện mô hình. Cuối cùng, huấn luyện và đánh giá mô hình trên tập huấn luyện và tập kiểm tra và tinh chỉnh mô hình.

3.2. Đặc Thù Của Phân Loại Văn Bản Trong Tiếng Việt

Phân loại văn bản trong tiếng Việt có những đặc thù riêng so với các ngôn ngữ khác. Đặc điểm ngôn ngữ như cấu trúc ngữ pháp, từ vựng và cách ngữ âm tạo ra những thách thức riêng. Việc sử dụng nhiều từ viết tắt, biểu ngữ và ngôn ngữ thông tin cũng làm phức tạp quá trình phân loại. Sự phong phú về biểu cảm và ngữ cảnh văn hóa cũng đòi hỏi mô hình phải hiểu rõ các yếu tố này để đảm bảo tính chính xác cao. Ngoài ra, dữ liệu văn bản tiếng Việt có thể không đồng nhất và hạn chế về số lượng so với các ngôn ngữ phổ biến như tiếng Anh. Cuối cùng, cần xem xét đến sự đa dạng về chủ đề và ngữ cảnh địa phương trong tiếng Việt.

3.3. Ảnh Hưởng của Chuẩn Hóa Văn Bản đối với độ chính xác

Chuẩn hóa văn bản là một bước quan trọng trong tiền xử lý dữ liệu, đặc biệt là đối với tiếng Việt do tính đa dạng trong cách diễn đạt và chính tả. Việc chuẩn hóa giúp giảm thiểu sự khác biệt trong cách viết, ví dụ: viết tắt, sai chính tả, sử dụng teencode,... Điều này giúp mô hình học máy tập trung vào nội dung chính của văn bản thay vì bị phân tâm bởi các biến thể không quan trọng. Các kỹ thuật chuẩn hóa phổ biến bao gồm: sửa lỗi chính tả, chuyển đổi teencode về dạng chuẩn, loại bỏ ký tự đặc biệt, chuyển đổi chữ hoa thành chữ thường,... Việc áp dụng các kỹ thuật chuẩn hóa phù hợp có thể cải thiện đáng kể độ chính xác của mô hình phân loại văn bản.

IV. Kỹ Thuật Transformer Cách Mạng Trong Xử Lý Ngôn Ngữ Hiện Đại

Kiến trúc Transformer đã tạo ra một cuộc cách mạng trong lĩnh vực xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP). Transformer dựa trên cơ chế self-attention, cho phép mô hình tập trung vào các phần quan trọng của câu khi xử lý. Kiến trúc này loại bỏ sự phụ thuộc vào các mạng tuần hoàn (RNN) truyền thống, cho phép song song hóa quá trình xử lý và cải thiện hiệu suất đáng kể. Transformer bao gồm hai thành phần chính: bộ mã hóa (encoder) và bộ giải mã (decoder). Bộ mã hóa xử lý dữ liệu đầu vào và tạo ra một biểu diễn vector, trong khi bộ giải mã sử dụng biểu diễn này để tạo ra dữ liệu đầu ra. "Kiến trúc Transformer đã tạo ra một cuộc cách mạng trong lĩnh vực xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP)" (Nguyễn Thị Thu Hòa, 2023).

4.1. Cơ Chế Self Attention Trái Tim Của Kiến Trúc Transformer

Cơ chế self-attention là thành phần cốt lõi của kiến trúc Transformer. Self-attention cho phép mô hình tập trung vào các phần khác nhau của câu khi xử lý, giúp mô hình hiểu rõ hơn ngữ cảnh và mối quan hệ giữa các từ. Thay vì xử lý tuần tự như các mạng RNN, self-attention xử lý toàn bộ câu cùng một lúc, cho phép song song hóa và cải thiện hiệu suất. Cơ chế này tính toán một trọng số cho mỗi từ trong câu, cho biết mức độ quan trọng của từ đó đối với các từ khác. Các trọng số này được sử dụng để tạo ra một biểu diễn vector cho mỗi từ, thể hiện mối quan hệ của từ đó với các từ khác trong câu.

4.2. Bộ Mã Hóa Và Giải Mã Hai Thành Phần Quan Trọng Của Transformer

Kiến trúc Transformer bao gồm hai thành phần chính: bộ mã hóa (encoder) và bộ giải mã (decoder). Bộ mã hóa xử lý dữ liệu đầu vào và tạo ra một biểu diễn vector, chứa thông tin về ngữ nghĩa và cú pháp của câu. Bộ giải mã sử dụng biểu diễn vector này để tạo ra dữ liệu đầu ra, ví dụ như dịch một câu từ tiếng Anh sang tiếng Việt. Cả bộ mã hóa và bộ giải mã đều bao gồm nhiều lớp self-attention và các lớp feedforward. Việc sử dụng nhiều lớp giúp mô hình học được các mối quan hệ phức tạp giữa các từ và cải thiện hiệu suất.

V. Mô Hình BERT Ứng Dụng Hiệu Quả Trong Phân Loại Văn Bản

Mô hình BERT (Bidirectional Encoder Representations from Transformers) là một mô hình mô hình ngôn ngữ mạnh mẽ dựa trên kiến trúc Transformer. BERT được huấn luyện trước trên một lượng lớn dữ liệu văn bản và có thể được tinh chỉnh (fine-tuning) cho các tác vụ cụ thể, như phân loại văn bản. BERT đã đạt được kết quả vượt trội trong nhiều bài toán NLP, bao gồm phân loại văn bản, sentiment analysis, và named entity recognition. "Tinh chỉnh bert" (Nguyễn Thị Thu Hòa, 2023). BERT là một mô hình tiền huấn luyện có khả năng nắm bắt ngữ cảnh hai chiều, làm cho nó đặc biệt hiệu quả trong việc hiểu ý nghĩa của văn bản.

5.1. Fine Tuning BERT Tối Ưu Hóa BERT Cho Tác Vụ Phân Loại

Fine-tuning là quá trình điều chỉnh các tham số của một mô hình đã được huấn luyện trước (như BERT) để phù hợp với một tác vụ cụ thể. Trong tác vụ phân loại văn bản, quá trình fine-tuning BERT bao gồm việc thêm một lớp phân loại vào phía trên mô hình BERT và huấn luyện lại toàn bộ mô hình trên dữ liệu phân loại văn bản. Quá trình này giúp BERT tận dụng các kiến thức đã học được trong quá trình huấn luyện trước và điều chỉnh để phù hợp với đặc thù của tác vụ phân loại văn bản. Fine-tuning BERT thường mang lại kết quả tốt hơn so với việc huấn luyện một mô hình phân loại văn bản từ đầu.

5.2. Các Biến Thể Của BERT Và Ứng Dụng Trong Tiếng Việt

Ngoài mô hình BERT gốc, có nhiều biến thể của BERT được phát triển để cải thiện hiệu suất và khả năng ứng dụng trong các ngôn ngữ khác nhau. Một số biến thể phổ biến bao gồm RoBERTa, ALBERT, và DistilBERT. Đối với tiếng Việt, có các mô hình như PhoBERT, được huấn luyện trên dữ liệu tiếng Việt và có hiệu suất tốt hơn so với các mô hình BERT đa ngôn ngữ. Việc lựa chọn mô hình BERT phù hợp phụ thuộc vào đặc điểm của dữ liệu và yêu cầu của tác vụ phân loại văn bản. "BERT trong Tiếng Việt" (Nguyễn Thị Thu Hòa, 2023).

VI. Ứng Dụng Và Tương Lai Của NLP Trong Phân Loại Văn Bản

NLP và các kỹ thuật như BERT đang được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực. Trong kinh doanh, NLP được sử dụng để sentiment analysis về sản phẩm, phân loại phản hồi của khách hàng, và tự động hóa trả lời email. Trong giáo dục, NLP có thể phân loại bài luận của học sinh và cung cấp phản hồi tự động. Trong y tế, NLP hỗ trợ phân loại bệnh án và trích xuất thông tin quan trọng. Tương lai của NLP trong phân loại văn bản hứa hẹn nhiều đột phá hơn nữa, với sự phát triển của các mô hình mạnh mẽ hơn và khả năng xử lý các ngôn ngữ phức tạp như tiếng Việt một cách hiệu quả hơn. "Ứng dụng NLP trong kinh doanh" (Nguyễn Thị Thu Hòa, 2023). "Ứng dụng NLP trong giáo dục" (Nguyễn Thị Thu Hòa, 2023). "Ứng dụng NLP trong y tế" (Nguyễn Thị Thu Hòa, 2023).

6.1. Các Thách Thức Hiện Tại Và Hướng Giải Quyết Trong NLP

Mặc dù đã đạt được nhiều tiến bộ, NLP vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Một trong những thách thức lớn nhất là khả năng hiểu ngữ cảnh và ý nghĩa thực sự của văn bản, đặc biệt là trong các ngôn ngữ có cấu trúc phức tạp như tiếng Việt. Ngoài ra, việc xử lý các dạng văn bản không chuẩn, như tin nhắn trên mạng xã hội, cũng là một thách thức đáng kể. Hướng giải quyết bao gồm việc phát triển các mô hình mạnh mẽ hơn, sử dụng dữ liệu huấn luyện lớn hơn và đa dạng hơn, và áp dụng các kỹ thuật tiên tiến như transfer learning.

6.2. Triển Vọng Phát Triển Của NLP Trong Tương Lai

Tương lai của NLP hứa hẹn nhiều điều thú vị. Với sự phát triển của học sâu và các mô hình Transformer, chúng ta có thể kỳ vọng vào các hệ thống NLP có khả năng hiểu ngôn ngữ tự nhiên một cách chính xác và tự nhiên hơn. Điều này sẽ mở ra nhiều cơ hội ứng dụng mới, từ tự động hóa các tác vụ văn phòng đến tạo ra các chatbot thông minh và hỗ trợ bác sĩ trong việc chẩn đoán bệnh. NLP sẽ đóng vai trò ngày càng quan trọng trong cuộc sống của chúng ta.

Tổng quan nghiên cứu

Xử lý ngôn ngữ tự nhiên (Natural Language Processing - NLP) là lĩnh vực trọng yếu trong trí tuệ nhân tạo, tập trung vào việc giúp máy tính hiểu và xử lý ngôn ngữ con người dưới dạng văn bản hoặc tiếng nói. Theo ước tính, khối lượng dữ liệu văn bản số hóa ngày càng tăng nhanh, đặc biệt trong các ngôn ngữ có tính đặc thù như tiếng Việt. Bài toán phân loại văn bản tiếng Việt trở thành một thách thức lớn do đặc điểm ngôn ngữ phức tạp, từ vựng đa dạng, và sự phong phú về biểu cảm cùng ngữ cảnh văn hóa. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát và ứng dụng một số kỹ thuật học sâu trong NLP, đặc biệt là mô hình Transformer và BERT, nhằm xây dựng hệ thống phân loại văn bản tiếng Việt hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào dữ liệu văn bản tiếng Việt thu thập từ bộ dữ liệu VNTC, với hơn 33 nghìn bài báo huấn luyện và 50 nghìn bài báo kiểm tra, phân loại theo 10 chủ đề khác nhau như chính trị xã hội, đời sống, khoa học, kinh doanh, pháp luật, sức khỏe, thế giới, thể thao, văn hóa và vi tính. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc nâng cao độ chính xác phân loại văn bản, góp phần phát triển các ứng dụng như tìm kiếm thông tin, phân tích ý kiến, và hỗ trợ ra quyết định trong các lĩnh vực truyền thông và công nghệ thông tin.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: kiến trúc Transformer và mô hình BERT. Transformer là kiến trúc mạng nơ-ron học sâu sử dụng cơ chế tự chú ý đa đầu (multi-head self-attention), cho phép mô hình xử lý chuỗi dữ liệu hiệu quả mà không cần mạng hồi tiếp truyền thống như RNN hay LSTM. Các khái niệm chính bao gồm:

• Tự chú ý (Self-Attention): Tính trọng số tương quan giữa các phần tử trong chuỗi để tập trung vào các phần quan trọng.
• Tập trung đa đầu (Multi-head Attention): Cho phép mô hình học nhiều khía cạnh khác nhau của dữ liệu cùng lúc.
• Biểu diễn vị trí (Positional Encoding): Thêm thông tin vị trí vào vector đầu vào để mô hình nhận biết thứ tự từ trong câu.

Mô hình BERT (Bidirectional Encoder Representations from Transformers) là biến thể của Transformer, được huấn luyện theo hướng hai chiều, giúp hiểu ngữ cảnh toàn diện hơn. BERT sử dụng kỹ thuật mặt nạ ngôn ngữ (Masked Language Model - MLM) để học biểu diễn từ dựa trên ngữ cảnh xung quanh. Các khái niệm chính trong BERT bao gồm:

• Tiền huấn luyện (Pre-training): Huấn luyện trên lượng lớn dữ liệu không gán nhãn để học biểu diễn ngôn ngữ.
• Tinh chỉnh (Fine-tuning): Điều chỉnh mô hình cho các tác vụ cụ thể như phân loại văn bản.
• Tokenize và mã hóa BPE (Byte Pair Encoding): Chia nhỏ văn bản thành các đơn vị con để xử lý hiệu quả từ vựng lớn.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính là bộ dữ liệu VNTC, gồm hơn 33 nghìn bài báo huấn luyện và 50 nghìn bài báo kiểm tra, phân loại theo 10 chủ đề. Dữ liệu được tiền xử lý bao gồm làm sạch, chuẩn hóa chữ thường, loại bỏ ký tự đặc biệt và tokenization bằng các thư viện hỗ trợ tiếng Việt. Phương pháp phân tích sử dụng mô hình BERT được tinh chỉnh (fine-tuned) trên tập dữ liệu này. Cỡ mẫu huấn luyện là 33.759 bài báo, kiểm tra 50.000 bài báo, được chọn ngẫu nhiên từ bộ dữ liệu VNTC. Quá trình huấn luyện sử dụng thuật toán tối ưu Adam với hàm mất mát cross-entropy, đánh giá hiệu suất qua các chỉ số accuracy, precision, recall và F1-score. Timeline nghiên cứu kéo dài trong khoảng 6 tháng, bao gồm các bước chuẩn bị dữ liệu, xây dựng mô hình, huấn luyện, đánh giá và tinh chỉnh mô hình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hiệu suất mô hình BERT trên phân loại văn bản tiếng Việt: Mô hình BERT tinh chỉnh đạt độ chính xác khoảng 87% trên tập kiểm tra với 10 lớp chủ đề, vượt trội so với các mô hình truyền thống như SVM hay Naive Bayes (khoảng 75-80%).
2. Ảnh hưởng của tiền xử lý và tokenization: Việc sử dụng kỹ thuật tokenization phù hợp với đặc thù tiếng Việt, kết hợp mã hóa BPE, giúp cải thiện F1-score lên đến 85%, tăng khoảng 5% so với tokenization đơn giản.
3. So sánh giữa các kiến trúc BERT Base và PhoBERT: PhoBERT, biến thể BERT dành riêng cho tiếng Việt, cho kết quả tốt hơn khoảng 2-3% về độ chính xác so với BERT Base, nhờ được huấn luyện trên dữ liệu tiếng Việt lớn hơn (khoảng 20GB).
4. Tác động của kích thước dữ liệu huấn luyện: Khi tăng kích thước tập huấn luyện từ 20 nghìn lên 33 nghìn bài báo, độ chính xác tăng khoảng 4%, cho thấy dữ liệu đa dạng và lớn giúp mô hình học tốt hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mô hình học sâu dựa trên Transformer và BERT là lựa chọn hiệu quả cho bài toán phân loại văn bản tiếng Việt, nhờ khả năng học biểu diễn ngữ cảnh hai chiều và xử lý ngôn ngữ phức tạp. Việc áp dụng tokenization và mã hóa BPE phù hợp với đặc điểm từ vựng tiếng Việt giúp giảm thiểu lỗi do từ ghép và từ viết tắt. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này tương đồng hoặc vượt trội hơn, đặc biệt khi sử dụng PhoBERT. Biểu đồ so sánh độ chính xác giữa các mô hình và bảng ma trận nhầm lẫn minh họa rõ sự cải thiện về hiệu suất và khả năng phân biệt các lớp chủ đề. Tuy nhiên, một số hạn chế như yêu cầu tài nguyên tính toán lớn và thời gian huấn luyện dài vẫn tồn tại, cần được khắc phục trong các nghiên cứu tiếp theo.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường thu thập và làm sạch dữ liệu: Động viên các tổ chức, doanh nghiệp thu thập thêm dữ liệu văn bản tiếng Việt đa dạng chủ đề, đồng thời áp dụng các kỹ thuật tiền xử lý nâng cao để nâng cao chất lượng dữ liệu đầu vào. Chủ thể thực hiện: các viện nghiên cứu, doanh nghiệp CNTT; Thời gian: 6-12 tháng.
2. Phát triển và tối ưu mô hình BERT chuyên biệt cho tiếng Việt: Tiếp tục nghiên cứu và phát triển các biến thể BERT như PhoBERT, kết hợp với kỹ thuật fine-tuning nâng cao để cải thiện hiệu suất trên các tác vụ phân loại phức tạp. Chủ thể: nhóm nghiên cứu AI; Thời gian: 12 tháng.
3. Ứng dụng mô hình vào các hệ thống thực tế: Triển khai mô hình phân loại văn bản trong các ứng dụng như hệ thống quản lý nội dung, chatbot, và phân tích dữ liệu lớn để nâng cao hiệu quả xử lý thông tin. Chủ thể: doanh nghiệp công nghệ, tổ chức truyền thông; Thời gian: 6 tháng.
4. Đào tạo và nâng cao năng lực chuyên môn: Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo về NLP và học sâu cho cán bộ nghiên cứu và kỹ sư phát triển để nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ mới. Chủ thể: trường đại học, trung tâm đào tạo; Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Khoa học máy tính, Trí tuệ nhân tạo: Nắm bắt kiến thức về các mô hình học sâu hiện đại trong NLP, đặc biệt là ứng dụng cho tiếng Việt.
2. Chuyên gia phát triển sản phẩm công nghệ xử lý ngôn ngữ: Áp dụng các kỹ thuật phân loại văn bản để xây dựng các hệ thống thông minh như chatbot, hệ thống gợi ý, phân tích dữ liệu.
3. Doanh nghiệp truyền thông và báo chí: Tận dụng mô hình phân loại để tự động phân loại, quản lý và khai thác nội dung số hiệu quả hơn.
4. Cơ quan quản lý và tổ chức giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để phát triển các công cụ hỗ trợ giảng dạy, nghiên cứu và quản lý thông tin trong lĩnh vực ngôn ngữ và công nghệ thông tin.

Câu hỏi thường gặp

1. Mô hình BERT có phù hợp với tiếng Việt không?
   Có, BERT và các biến thể như PhoBERT được thiết kế đặc biệt để xử lý ngôn ngữ tiếng Việt, tận dụng khả năng học biểu diễn ngữ cảnh hai chiều giúp cải thiện hiệu quả phân loại văn bản.

2. Tokenization ảnh hưởng thế nào đến kết quả phân loại?
   Tokenization phù hợp giúp mô hình nhận diện chính xác các từ và cụm từ, đặc biệt với tiếng Việt có nhiều từ ghép và từ viết tắt, từ đó nâng cao độ chính xác và F1-score.

3. Dữ liệu huấn luyện cần bao nhiêu mẫu để đạt hiệu quả?
   Theo thực nghiệm, khoảng 30 nghìn bài báo trở lên giúp mô hình học tốt, tuy nhiên càng nhiều dữ liệu đa dạng càng cải thiện hiệu suất.

4. Có thể áp dụng mô hình này cho các ngôn ngữ khác không?
   Có, kiến trúc Transformer và BERT là mô hình đa ngôn ngữ, nhưng cần tinh chỉnh và huấn luyện lại trên dữ liệu đặc thù của từng ngôn ngữ.

5. Thời gian huấn luyện mô hình BERT mất bao lâu?
   Thời gian phụ thuộc vào kích thước dữ liệu và cấu hình phần cứng, thường từ vài giờ đến vài ngày trên GPU hiện đại.

Kết luận

• Nghiên cứu đã chứng minh hiệu quả của mô hình học sâu Transformer và BERT trong phân loại văn bản tiếng Việt với độ chính xác đạt khoảng 87%.
• Việc sử dụng tokenization và mã hóa BPE phù hợp giúp cải thiện đáng kể hiệu suất mô hình.
• PhoBERT, biến thể BERT dành riêng cho tiếng Việt, cho kết quả tốt hơn so với BERT Base.
• Dữ liệu huấn luyện đa dạng và lớn là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng phân loại.
• Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng dữ liệu, tối ưu mô hình và triển khai ứng dụng thực tế.

Để tiếp tục phát triển, các nhà nghiên cứu và doanh nghiệp được khuyến khích áp dụng và tinh chỉnh các mô hình này cho các bài toán cụ thể, đồng thời chia sẻ dữ liệu và kinh nghiệm nhằm thúc đẩy sự phát triển chung của lĩnh vực NLP tiếng Việt.