Nghiên Cứu Hiệu Ứng Nhớ Hình Của Hợp Kim Ni-Ti

• Tác giả: Lý Thị Phương
• Người hướng dẫn: Nguyễn Huy Dân
• Trường học: Trường Đại Học Hồng Đức
• Chuyên ngành: Vật lý chất rắn
• Đề tài: Nghiên Cứu Hiệu Ứng Nhớ Hình Của Hợp Kim Ni-Ti
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Thanh Hóa

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ HỢP KIM NHỚ HÌNH
• 1.1. Hiệu ứng nhớ hình dạng của hợp kim
• 1.2. Cấu trúc tinh thể
• 1.3. Cơ chế biến đổi pha trong hợp kim nhớ hình
• 1.4. Các tính chất của SMA
• 1.4.1. Hiệu ứng nhớ hình
• 1.4.2. Độ đàn hồi giả
• 1.4.3. Đặc tính giảm chấn
• 1.5. Quá trình phát triển nghiên cứu hợp kim nhớ hình
• 1.6. Ứng dụng của hợp kim nhớ hình
• 1.6.1. Ứng dụng trong hàng không vũ trụ
• 1.6.2. Ứng dụng trong động cơ ôtô
• 1.6.3. Ứng dụng trong y khoa
• 1.6.4. Ứng dụng trong chế tạo Robot
• 2. CHƯƠNG 2: KỸ THUẬT THỰC NGHIỆM
• 2.1. Một số phương pháp chế tạo hợp kim nhớ hình
• 2.2. Luyện kim bột
• 2.3. Chế tạo màng mỏng
• 2.4. Phương pháp chế tạo mẫu được sử dụng
• 2.4.1. Chế tạo mẫu khối
• 2.4.2. Chế tạo mẫu băng
• 2.5. Các phương pháp nghiên cứu cấu trúc, tính chất
• 2.5.1. Phương pháp nhiễu xạ tia X
• 2.5.2. Kính hiển vi điện tử quét (SEM)
• 2.5.3. Phương pháp phân tích nhiệt vi sai
• 2.5.4. Phương pháp đo ứng suất-biến dạng
• 2.5.5. Phương pháp đo độ cứng Vickers
• 2.5.6. Phương pháp đo ăn mòn điện hóa
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Cấu trúc của mẫu
• 3.2. Tính chất cơ học của hợp kim Ni-Ti
• 3.3. Khả năng chống ăn mòn của hợp kim Ni-Ti
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Hiệu Ứng Nhớ Hình Của Hợp Kim Ni Ti

Hợp kim nhớ hình (SMA), đặc biệt là hợp kim nhớ hình Ni-Ti (Nitinol), là vật liệu thông minh có khả năng khôi phục hình dạng ban đầu khi chịu tác động của nhiệt độ hoặc từ trường. Hiện tượng này được gọi là hiệu ứng nhớ hình. Cơ chế hiệu ứng nhớ hình xuất phát từ sự chuyển pha cấu trúc tinh thể giữa pha martensite (ổn định ở nhiệt độ thấp) và pha austenite (ổn định ở nhiệt độ cao). Tính chất hợp kim Ni-Ti độc đáo này mở ra nhiều ứng dụng trong các lĩnh vực khác nhau. Nghiên cứu hiệu ứng nhớ hình tập trung vào việc tìm hiểu và tối ưu hóa các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình chuyển pha, từ đó cải thiện hiệu suất và độ tin cậy của vật liệu. Ứng dụng hợp kim nhớ hình ngày càng được mở rộng, đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về tính chất hợp kim Ni-Ti và khả năng điều chỉnh nhiệt độ chuyển pha.

1.1. Định Nghĩa và Cơ Chế Hiệu Ứng Nhớ Hình SMA

Hiệu ứng nhớ hình (SME) là khả năng của vật liệu khôi phục hình dạng ban đầu sau khi bị biến dạng. Cơ chế hiệu ứng nhớ hình dựa trên sự chuyển đổi thuận nghịch giữa pha martensite (nhiệt độ thấp) và pha austenite (nhiệt độ cao). Khi vật liệu ở pha martensite bị biến dạng, nó có thể trở lại hình dạng ban đầu khi được nung nóng đến nhiệt độ chuyển pha austenite. Hợp kim nhớ hình Ni-Ti là một trong những vật liệu phổ biến nhất thể hiện hiệu ứng này. Quá trình chuyển pha này liên quan đến sự sắp xếp lại cấu trúc tinh thể, không có sự khuếch tán nguyên tử.

1.2. Các Pha Cấu Trúc Martensite và Austenite trong Ni Ti

Hợp kim nhớ hình Ni-Ti tồn tại ở hai pha chính: martensite và austenite. Pha austenite ổn định ở nhiệt độ cao, có cấu trúc tinh thể lập phương tâm khối (B2). Pha martensite ổn định ở nhiệt độ thấp, có cấu trúc đơn tà (B19'). Sự chuyển đổi giữa hai pha này là cơ sở của hiệu ứng nhớ hình. Nhiệt độ chuyển pha (Ms, Mf, As, Af) là các thông số quan trọng đặc trưng cho quá trình chuyển đổi. Ngoài ra, pha R cũng có thể xuất hiện trong một số điều kiện nhất định.

1.3. Ảnh Hưởng của Nhiệt Độ Chuyển Pha Đến Hiệu Ứng Nhớ Hình

Nhiệt độ chuyển pha (Ms, Mf, As, Af) đóng vai trò then chốt trong hiệu ứng nhớ hình. Chúng xác định phạm vi nhiệt độ mà vật liệu có thể khôi phục hình dạng ban đầu. Độ trễ nhiệt (Af - Ms) cũng là một yếu tố quan trọng, ảnh hưởng đến tốc độ và hiệu quả của quá trình khôi phục. Thành phần hợp kim, xử lý nhiệt hợp kim Ni-Ti, và các yếu tố khác có thể được điều chỉnh để kiểm soát nhiệt độ chuyển pha và độ trễ nhiệt.

II. Thách Thức và Vấn Đề Nghiên Cứu Hiệu Ứng Nhớ Hình Ni Ti

Mặc dù hợp kim nhớ hình Ni-Ti có nhiều ưu điểm, nhưng vẫn còn nhiều thách thức trong nghiên cứu và ứng dụng. Độ bền hợp kim Ni-Ti và tuổi thọ hợp kim Ni-Ti cần được cải thiện để đáp ứng yêu cầu của các ứng dụng khắt khe. Ăn mòn hợp kim Ni-Ti cũng là một vấn đề cần được giải quyết, đặc biệt trong môi trường y sinh. Nghiên cứu tập trung vào việc tìm kiếm các phương pháp gia công hợp kim Ni-Ti hiệu quả, xử lý nhiệt hợp kim Ni-Ti tối ưu, và cải thiện tính tương thích sinh học Ni-Ti. Mô phỏng hiệu ứng nhớ hình bằng các phương pháp số cũng đóng vai trò quan trọng trong việc dự đoán và tối ưu hóa hiệu suất của vật liệu.

2.1. Cải Thiện Độ Bền và Tuổi Thọ Của Hợp Kim Ni Ti

Độ bền hợp kim Ni-Ti và tuổi thọ hợp kim Ni-Ti là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến độ tin cậy của các ứng dụng. Các phương pháp cải thiện bao gồm: tinh chỉnh thành phần hợp kim, xử lý nhiệt hợp kim Ni-Ti để tạo ra cấu trúc hạt mịn, và áp dụng các lớp phủ bảo vệ. Nghiên cứu cũng tập trung vào việc hiểu rõ các cơ chế phá hủy và mỏi của vật liệu.

2.2. Giải Quyết Vấn Đề Ăn Mòn Trong Ứng Dụng Y Sinh Ni Ti

Ăn mòn hợp kim Ni-Ti là một mối quan tâm lớn trong các ứng dụng y sinh, vì nó có thể gây ra các vấn đề về tính tương thích sinh học Ni-Ti. Các phương pháp giảm thiểu ăn mòn bao gồm: lựa chọn thành phần hợp kim phù hợp, xử lý bề mặt Ni-Ti để tạo ra lớp oxit bảo vệ, và sử dụng các lớp phủ trơ. Nghiên cứu cũng tập trung vào việc đánh giá tính tương thích sinh học Ni-Ti trong các môi trường khác nhau.

2.3. Tối Ưu Hóa Quy Trình Gia Công và Xử Lý Nhiệt Ni Ti

Gia công hợp kim Ni-Ti là một thách thức do tính chất đặc biệt của vật liệu. Các phương pháp gia công hợp kim Ni-Ti phổ biến bao gồm: gia công cắt gọt, gia công tia lửa điện (EDM), và gia công laser. Xử lý nhiệt hợp kim Ni-Ti đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh nhiệt độ chuyển pha và tính chất cơ học. Nghiên cứu tập trung vào việc tối ưu hóa các thông số gia công và xử lý nhiệt để đạt được hiệu suất tốt nhất.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Cấu Trúc và Tính Chất Hợp Kim Ni Ti

Nghiên cứu hiệu ứng nhớ hình đòi hỏi các phương pháp phân tích cấu trúc và tính chất tiên tiến. Phân tích cấu trúc Ni-Ti thường sử dụng nhiễu xạ tia X (XRD) và kính hiển vi điện tử quét (SEM) để xác định pha, kích thước hạt, và các khuyết tật. Tính chất cơ học hợp kim Ni-Ti được đánh giá bằng các phép đo ứng suất-biến dạng, độ cứng, và độ bền mỏi. Phân tích nhiệt vi sai (DSC) được sử dụng để xác định nhiệt độ chuyển pha. Đo ăn mòn điện hóa được sử dụng để đánh giá khả năng chống ăn mòn. Mô phỏng hiệu ứng nhớ hình bằng các phương pháp số cũng đóng vai trò quan trọng.

3.1. Kỹ Thuật Nhiễu Xạ Tia X XRD Phân Tích Cấu Trúc Ni Ti

Nhiễu xạ tia X (XRD) là một kỹ thuật quan trọng để phân tích cấu trúc Ni-Ti. XRD cho phép xác định các pha tinh thể, kích thước hạt, và sự định hướng ưu tiên. Dữ liệu XRD có thể được sử dụng để xác định nhiệt độ chuyển pha và đánh giá ảnh hưởng của xử lý nhiệt hợp kim Ni-Ti đến cấu trúc.

3.2. Kính Hiển Vi Điện Tử Quét SEM Nghiên Cứu Bề Mặt Ni Ti

Kính hiển vi điện tử quét (SEM) cung cấp hình ảnh có độ phân giải cao về bề mặt của hợp kim nhớ hình Ni-Ti. SEM có thể được sử dụng để quan sát hình thái bề mặt, kích thước hạt, và các khuyết tật. SEM cũng có thể được kết hợp với phân tích thành phần hóa học (EDS) để xác định sự phân bố của các nguyên tố.

3.3. Phân Tích Nhiệt Vi Sai DSC Xác Định Nhiệt Độ Chuyển Pha

Phân tích nhiệt vi sai (DSC) là một kỹ thuật quan trọng để xác định nhiệt độ chuyển pha (Ms, Mf, As, Af) của hợp kim nhớ hình Ni-Ti. DSC đo lượng nhiệt hấp thụ hoặc giải phóng trong quá trình chuyển pha. Dữ liệu DSC có thể được sử dụng để đánh giá ảnh hưởng của thành phần hợp kim và xử lý nhiệt hợp kim Ni-Ti đến nhiệt độ chuyển pha.

IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Của Hợp Kim Nhớ Hình Ni Ti Trong Y Sinh

Ứng dụng y sinh Ni-Ti rất đa dạng, nhờ vào tính tương thích sinh học Ni-Ti và hiệu ứng nhớ hình. Hợp kim nhớ hình Ni-Ti được sử dụng trong các thiết bị như stent mạch máu, neo xương, niềng răng, và các dụng cụ phẫu thuật xâm lấn tối thiểu. Ứng dụng hợp kim nhớ hình trong y sinh mang lại nhiều lợi ích, bao gồm khả năng tự bung nở, khả năng thích ứng với hình dạng cơ thể, và giảm thiểu tổn thương cho mô.

4.1. Stent Mạch Máu Tự Bung Nở Từ Hợp Kim Ni Ti

Stent mạch máu làm từ hợp kim nhớ hình Ni-Ti có khả năng tự bung nở, giúp mở rộng các mạch máu bị tắc nghẽn. Stent được đưa vào mạch máu ở trạng thái nén và sau đó bung nở khi đạt đến nhiệt độ cơ thể. Ứng dụng hợp kim nhớ hình này giúp cải thiện lưu lượng máu và giảm nguy cơ tái hẹp mạch.

4.2. Neo Xương và Niềng Răng Sử Dụng Hiệu Ứng Nhớ Hình Ni Ti

Hợp kim nhớ hình Ni-Ti được sử dụng trong neo xương và niềng răng nhờ khả năng tạo ra lực liên tục và ổn định. Neo xương giúp cố định các mảnh xương gãy, trong khi niềng răng giúp điều chỉnh vị trí răng. Hiệu ứng nhớ hình giúp duy trì lực cần thiết để đạt được kết quả điều trị tốt nhất.

4.3. Dụng Cụ Phẫu Thuật Xâm Lấn Tối Thiểu Từ Ni Ti

Hợp kim nhớ hình Ni-Ti được sử dụng trong các dụng cụ phẫu thuật xâm lấn tối thiểu nhờ khả năng uốn cong và định hình theo yêu cầu. Các dụng cụ này giúp giảm thiểu tổn thương cho mô và rút ngắn thời gian phục hồi của bệnh nhân. Ứng dụng hợp kim nhớ hình này đang ngày càng được mở rộng trong nhiều lĩnh vực phẫu thuật.

V. Nghiên Cứu Chế Tạo Hợp Kim Nhớ Hình Ni Ti Bằng Phương Pháp Mới

Các phương pháp chế tạo hợp kim nhớ hình Ni-Ti truyền thống có thể gặp nhiều hạn chế về kiểm soát thành phần và cấu trúc. Các phương pháp mới như luyện kim bột, chế tạo màng mỏng, và phun băng nguội nhanh đang được nghiên cứu để cải thiện chất lượng và hiệu suất của vật liệu. Các phương pháp này cho phép kiểm soát tốt hơn thành phần, cấu trúc hạt, và nhiệt độ chuyển pha.

5.1. Luyện Kim Bột Để Chế Tạo Hợp Kim Ni Ti Cấu Trúc Mịn

Luyện kim bột là một phương pháp chế tạo hợp kim nhớ hình Ni-Ti cho phép kiểm soát tốt thành phần và cấu trúc hạt. Bột Ni và Ti được trộn lẫn, ép, và thiêu kết để tạo ra vật liệu đặc. Phương pháp này có thể tạo ra hợp kim nhớ hình Ni-Ti với cấu trúc hạt mịn và tính chất cơ học tốt.

5.2. Chế Tạo Màng Mỏng Ni Ti Bằng Phương Pháp Phún Xạ

Chế tạo màng mỏng hợp kim nhớ hình Ni-Ti bằng phương pháp phún xạ cho phép tạo ra các lớp màng mỏng có độ dày và thành phần được kiểm soát chính xác. Màng mỏng Ni-Ti có thể được sử dụng trong các ứng dụng MEMS và các thiết bị cảm biến.

5.3. Phun Băng Nguội Nhanh Để Tạo Cấu Trúc Vô Định Hình

Phun băng nguội nhanh là một phương pháp chế tạo hợp kim nhớ hình Ni-Ti cho phép tạo ra cấu trúc vô định hình hoặc cấu trúc hạt siêu mịn. Phương pháp này giúp cải thiện độ bền hợp kim Ni-Ti và độ dẻo hợp kim Ni-Ti. Quá trình này liên quan đến việc làm nguội nhanh chóng hợp kim nóng chảy để ngăn chặn sự hình thành các pha tinh thể lớn.

VI. Triển Vọng và Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Về Hợp Kim Ni Ti

Nghiên cứu hợp kim nhớ hình Ni-Ti vẫn còn nhiều tiềm năng phát triển. Các hướng nghiên cứu tương lai bao gồm: phát triển các hợp kim nhớ hình mới với nhiệt độ chuyển pha và tính chất cơ học tối ưu, nghiên cứu các phương pháp gia công hợp kim Ni-Ti hiệu quả hơn, và mở rộng ứng dụng hợp kim nhớ hình trong các lĩnh vực mới như năng lượng, xây dựng, và robot.

6.1. Phát Triển Hợp Kim Nhớ Hình Mới Với Tính Năng Ưu Việt

Nghiên cứu tập trung vào việc phát triển các hợp kim nhớ hình mới với nhiệt độ chuyển pha và tính chất cơ học tối ưu cho các ứng dụng cụ thể. Các hợp kim mới có thể bao gồm các nguyên tố hợp kim khác nhau để điều chỉnh nhiệt độ chuyển pha và cải thiện độ bền hợp kim Ni-Ti.

6.2. Nghiên Cứu Các Phương Pháp Gia Công Ni Ti Tiên Tiến

Nghiên cứu tập trung vào việc phát triển các phương pháp gia công hợp kim Ni-Ti tiên tiến để giảm chi phí và cải thiện chất lượng sản phẩm. Các phương pháp mới có thể bao gồm gia công laser, gia công siêu âm, và gia công bằng tia nước.

6.3. Mở Rộng Ứng Dụng Ni Ti Trong Các Lĩnh Vực Mới

Ứng dụng hợp kim nhớ hình đang được mở rộng trong các lĩnh vực mới như năng lượng, xây dựng, và robot. Trong lĩnh vực năng lượng, hợp kim nhớ hình Ni-Ti có thể được sử dụng trong các thiết bị thu hồi nhiệt thải. Trong lĩnh vực xây dựng, hợp kim nhớ hình Ni-Ti có thể được sử dụng trong các hệ thống chống động đất. Trong lĩnh vực robot, hợp kim nhớ hình Ni-Ti có thể được sử dụng trong các cơ cấu chấp hành.

Tổng quan nghiên cứu

Hợp kim nhớ hình (Shape Memory Alloy - SMA) là vật liệu có khả năng phục hồi hình dạng ban đầu khi chịu tác động của nhiệt độ hoặc từ trường, được phát hiện từ những năm 1930. Trong đó, hợp kim nền Ni-Ti (Nitinol) được nghiên cứu rộng rãi nhất do tính ứng dụng đa dạng trong y sinh, hàng không vũ trụ, ô tô và robot. Tại Việt Nam, nghiên cứu và ứng dụng hợp kim nhớ hình còn khá mới mẻ, đặc biệt là trong việc chế tạo và phát triển các hợp kim nền Ni-Ti có hiệu ứng nhớ hình tốt.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là tìm ra hợp phần và điều kiện công nghệ chế tạo các SMA đáp ứng yêu cầu ứng dụng thực tế, đồng thời làm sáng tỏ cơ chế ảnh hưởng của các yếu tố lên hiệu ứng nhớ hình (SME) của hợp kim. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hợp kim nền Ni-Ti, với các mẫu được chế tạo bằng phương pháp phun băng nguội nhanh và khảo sát cấu trúc, tính chất cơ học, khả năng chống ăn mòn trong khoảng thời gian nghiên cứu đến năm 2021 tại Viện Khoa học vật liệu, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển vật liệu thông minh tại Việt Nam, góp phần nâng cao hiệu quả ứng dụng SMA trong các lĩnh vực công nghiệp và y sinh. Các chỉ số quan trọng như nhiệt độ chuyển pha, độ cứng Vickers, và khả năng chống ăn mòn được đo đạc cụ thể, giúp đánh giá chính xác tính năng của hợp kim.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về hiệu ứng nhớ hình và chuyển pha martensite-austenite trong hợp kim Ni-Ti. Hai pha chính của hợp kim là pha martensite (cấu trúc đơn tà B19') và pha austenite (cấu trúc lập phương tâm khối B2). Sự chuyển pha này chịu ảnh hưởng bởi nhiệt độ và ứng suất, tạo nên hiệu ứng nhớ hình và độ đàn hồi giả đặc trưng.

Các khái niệm chính bao gồm:

• Hiệu ứng nhớ hình (SME): khả năng vật liệu phục hồi hình dạng ban đầu khi nhiệt độ thay đổi qua khoảng nhiệt độ chuyển pha (As đến Af).
• Chuyển pha martensite-austenite: sự biến đổi cấu trúc tinh thể từ pha martensite mềm, dễ biến dạng sang pha austenite cứng, ổn định hơn.
• Độ trễ nhiệt (ΔT): sự khác biệt nhiệt độ chuyển pha giữa quá trình nung nóng và làm lạnh, ảnh hưởng đến ứng dụng kỹ thuật.
• Độ cứng Vickers (HV): chỉ số đánh giá độ bền và khả năng chịu mài mòn của hợp kim.
• Khả năng chống ăn mòn điện hóa: đặc tính quan trọng cho ứng dụng y sinh và công nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính là các mẫu hợp kim Ni-Ti được chế tạo tại Viện Khoa học vật liệu bằng phương pháp phun băng nguội nhanh với tốc độ trống quay 20 và 40 m/s, trong môi trường khí Ar để tránh oxy hóa. Các mẫu có thành phần khác nhau, bao gồm Ti50Ni50 và các hợp kim pha thêm nguyên tố Cr, Co, Nb, Hf.

Phương pháp phân tích bao gồm:

• Nhiễu xạ tia X (XRD): xác định cấu trúc tinh thể, thành phần pha và hằng số mạng.
• Kính hiển vi điện tử quét (SEM): khảo sát tổ chức tế vi và kích thước hạt.
• Phân tích nhiệt vi sai (DSC): đo nhiệt độ chuyển pha và các đỉnh tỏa nhiệt liên quan đến chuyển pha.
• Đo ứng suất-biến dạng: đánh giá hiệu ứng nhớ hình qua biểu đồ ứng suất-biến dạng-nhiệt độ.
• Đo độ cứng Vickers: xác định độ bền cơ học của mẫu.
• Đo ăn mòn điện hóa: khảo sát khả năng chống ăn mòn trong dung dịch NaCl 3,5% ở 36,5°C.

Cỡ mẫu gồm 7 mẫu hợp kim với tỷ lệ phần trăm mol khác nhau, được lựa chọn theo phương pháp ngẫu nhiên có kiểm soát nhằm đảm bảo tính đại diện. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong khoảng năm 2019-2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Cấu trúc pha và chuyển pha:
   Giản đồ nhiễu xạ tia X cho thấy mẫu S1 có pha B2 (cấu trúc cubic), mẫu S2 và S3 có pha B19' (cấu trúc monoclinic). Mẫu S4 đồng tồn tại pha B2 và B19', trong khi các mẫu S5, S6, S7 chủ yếu là pha B2 với dạng nano tinh thể. Sự dịch chuyển vạch nhiễu xạ theo nguyên tố pha thêm chứng tỏ ảnh hưởng của bán kính nguyên tử đến hằng số mạng.
   Đường cong DSC ghi nhận đỉnh tỏa nhiệt tại 65°C (S2), 505°C (S4), 624°C (S5) và 632°C (S6), tương ứng với các chuyển pha cấu trúc B19' sang B2 hoặc pha trung gian R.
   Ví dụ, mẫu S3 khi đo XRD ở 60-100°C cho thấy sự chuyển pha từ B19' sang B2 bắt đầu từ 60°C đến 80°C.

2. Tổ chức tế vi:
   Ảnh SEM mẫu S2 cho thấy hạt kết tinh rõ ràng với kích thước 3-4 μm, trong khi các mẫu hợp kim entropy cao (S4, S5, S7) có tổ chức tế vi gần như vô định hình hoặc kết tinh một phần, ảnh hưởng đến tính chất cơ học và SME.

3. Tính chất cơ học:
   Độ cứng Vickers của các mẫu dao động từ 398 HV (S2) đến 856 HV (S4), cao hơn nhiều so với các hợp kim entropy cao khác (khoảng 409 HV). Điều này cho thấy việc pha thêm nguyên tố như Cr, Co làm tăng độ cứng đáng kể.
   Khả năng chống ăn mòn điện hóa trong dung dịch NaCl 3,5% được cải thiện khi thêm các nguyên tố thích hợp, với điện thế ăn mòn Ecorr và mật độ dòng ăn mòn icorr được đo cụ thể, cho thấy hợp kim Ni-Ti có tính bền vững cao trong môi trường ăn mòn.

4. Hiệu ứng nhớ hình:
   Các mẫu S1, S2, S3 thể hiện rõ hiệu ứng nhớ hình khi biến dạng ở nhiệt độ phòng và phục hồi hình dạng khi gia nhiệt trên nhiệt độ Af. Đường cong ứng suất-biến dạng-nhiệt độ minh họa quá trình chuyển pha martensite-austenite và sự phục hồi biến dạng chuyển biến εt.
   Nhiệt độ chuyển pha và độ trễ nhiệt ΔT được xác định chính xác, giúp lựa chọn vật liệu phù hợp cho các ứng dụng yêu cầu độ trễ nhiệt nhỏ hoặc lớn.

Thảo luận kết quả

Sự đồng tồn tại và chuyển pha giữa các pha B2, B19' và pha trung gian R trong hợp kim Ni-Ti được xác nhận qua XRD và DSC, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế. Việc pha thêm nguyên tố như Cr, Co, Nb, Hf không chỉ làm thay đổi hằng số mạng mà còn nâng cao độ cứng và khả năng chống ăn mòn, mở rộng phạm vi ứng dụng của hợp kim.

Tổ chức tế vi ảnh hưởng trực tiếp đến tính chất cơ học và hiệu ứng nhớ hình, với mẫu kết tinh hoàn toàn có hiệu ứng SME rõ ràng hơn so với mẫu gần vô định hình. Độ cứng tăng cao ở các mẫu pha thêm nguyên tố cho thấy sự cải thiện về độ bền, tuy nhiên cần cân nhắc ảnh hưởng đến độ dẻo và khả năng biến dạng đàn hồi.

Kết quả ứng suất-biến dạng-nhiệt độ minh họa rõ ràng quá trình chuyển pha và hiệu ứng nhớ hình, phù hợp với mô hình lý thuyết về SME. Độ trễ nhiệt ΔT và nhiệt độ chuyển pha được điều chỉnh thông qua thành phần hợp kim, cho phép thiết kế vật liệu theo yêu cầu ứng dụng cụ thể.

Các kết quả này có thể được trình bày qua biểu đồ XRD, đường cong DSC, ảnh SEM và đồ thị ứng suất-biến dạng để minh họa rõ ràng mối quan hệ giữa cấu trúc, thành phần và tính chất vật liệu.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tối ưu hóa thành phần hợp kim:
   Hành động: Điều chỉnh tỷ lệ nguyên tố Cr, Co, Nb, Hf để cân bằng giữa độ cứng và độ dẻo.
   Mục tiêu: Tăng độ bền cơ học và hiệu ứng nhớ hình.
   Thời gian: 6-12 tháng.
   Chủ thể: Các phòng thí nghiệm vật liệu và viện nghiên cứu.

2. Phát triển quy trình phun băng nguội nhanh:
   Hành động: Nâng cao kiểm soát tốc độ trống quay và môi trường khí để tạo cấu trúc nano tinh thể đồng nhất.
   Mục tiêu: Cải thiện tính đồng nhất và hiệu suất SME.
   Thời gian: 12 tháng.
   Chủ thể: Viện Khoa học vật liệu và các đơn vị sản xuất.

3. Nghiên cứu ứng dụng trong y sinh:
   Hành động: Thử nghiệm khả năng tương thích sinh học và chống ăn mòn trong môi trường mô người.
   Mục tiêu: Phát triển thiết bị y tế như stent, neo xương.
   Thời gian: 18 tháng.
   Chủ thể: Các trung tâm nghiên cứu y sinh và bệnh viện.

4. Mở rộng khảo sát tính năng cơ học dưới điều kiện thực tế:
   Hành động: Đo ứng suất-biến dạng trong môi trường nhiệt độ và áp suất thay đổi.
   Mục tiêu: Đánh giá độ bền và độ bền mỏi cho ứng dụng công nghiệp.
   Thời gian: 12 tháng.
   Chủ thể: Các viện nghiên cứu và doanh nghiệp công nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà nghiên cứu vật liệu:
   Lợi ích: Hiểu sâu về cơ chế chuyển pha và ảnh hưởng thành phần đến SME, hỗ trợ phát triển vật liệu mới.
   Use case: Thiết kế hợp kim nhớ hình với tính năng tùy chỉnh.

2. Kỹ sư công nghiệp và sản xuất:
   Lợi ích: Áp dụng quy trình chế tạo phun băng nguội nhanh và xử lý nhiệt để sản xuất hợp kim chất lượng cao.
   Use case: Sản xuất linh kiện ô tô, hàng không sử dụng SMA.

3. Chuyên gia y sinh và thiết bị y tế:
   Lợi ích: Nắm bắt tính năng chống ăn mòn và tương thích sinh học của hợp kim Ni-Ti.
   Use case: Phát triển stent, neo xương, dụng cụ phẫu thuật.

4. Nhà phát triển robot và thiết bị truyền động:
   Lợi ích: Khai thác hiệu ứng nhớ hình và độ đàn hồi giả để thiết kế bộ truyền động nhỏ gọn, hiệu quả.
   Use case: Robot vi mô, cơ nhân tạo, thiết bị truyền động MEMS.

Câu hỏi thường gặp

1. Hiệu ứng nhớ hình là gì và tại sao hợp kim Ni-Ti được ưa chuộng?
   Hiệu ứng nhớ hình là khả năng vật liệu phục hồi hình dạng ban đầu khi nhiệt độ thay đổi qua khoảng chuyển pha. Hợp kim Ni-Ti được ưa chuộng vì tính ổn định, độ bền cao, khả năng chống ăn mòn và ứng dụng đa dạng trong y sinh và công nghiệp.

2. Phương pháp phun băng nguội nhanh có ưu điểm gì?
   Phương pháp này tạo ra cấu trúc nano tinh thể hoặc vô định hình với tốc độ làm nguội rất cao (khoảng 10^6 - 10^7 K/s), giúp cải thiện tính đồng nhất và tính chất cơ học của hợp kim, đồng thời giảm oxy hóa nhờ môi trường khí trơ.

3. Nhiệt độ chuyển pha ảnh hưởng thế nào đến ứng dụng của SMA?
   Nhiệt độ chuyển pha xác định phạm vi hoạt động của vật liệu. Ví dụ, nhiệt độ chuyển pha thấp phù hợp cho ứng dụng y sinh trong cơ thể người, còn nhiệt độ cao thích hợp cho ứng dụng trong môi trường công nghiệp hoặc hàng không.

4. Làm thế nào để cải thiện khả năng chống ăn mòn của hợp kim Ni-Ti?
   Việc pha thêm các nguyên tố như Cr, Co, Nb, Hf giúp tăng khả năng chống ăn mòn điện hóa trong môi trường muối, nhờ tạo lớp bảo vệ bề mặt và cải thiện cấu trúc tinh thể.

5. Hiệu ứng nhớ hình có thể được điều chỉnh như thế nào?
   Hiệu ứng nhớ hình có thể điều chỉnh bằng cách thay đổi thành phần hợp kim, xử lý nhiệt và phương pháp chế tạo, từ đó điều chỉnh nhiệt độ chuyển pha, độ trễ nhiệt và tính chất cơ học phù hợp với yêu cầu ứng dụng.

Kết luận

• Đã chế tạo thành công các mẫu hợp kim nhớ hình nền Ni-Ti bằng phương pháp phun băng nguội nhanh với cấu trúc pha B2 và B19' đặc trưng.
• Nhiệt độ chuyển pha và hiệu ứng nhớ hình được điều chỉnh thông qua thành phần hợp kim và xử lý nhiệt, mở rộng phạm vi ứng dụng.
• Độ cứng Vickers và khả năng chống ăn mòn được cải thiện rõ rệt khi pha thêm các nguyên tố Cr, Co, Nb, Hf.
• Hiệu ứng nhớ hình được xác nhận qua các phép đo ứng suất-biến dạng-nhiệt độ, phù hợp với mô hình lý thuyết và các nghiên cứu quốc tế.
• Đề xuất tiếp tục tối ưu hóa thành phần, quy trình chế tạo và mở rộng ứng dụng trong y sinh, công nghiệp và robot.

Next steps: Tiếp tục nghiên cứu điều chỉnh thành phần hợp kim, thử nghiệm trong môi trường thực tế và phát triển sản phẩm ứng dụng.

Call-to-action: Các nhà nghiên cứu và doanh nghiệp được khuyến khích hợp tác để phát triển và ứng dụng hợp kim nhớ hình nền Ni-Ti trong các lĩnh vực công nghệ cao.