Nghiên cứu đa dạng sinh học cá đồng bằng sông Cửu Long và tác động của biến đổi khí hậu

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CÁM ƠN

TÓM TẮT

ABSTRACT

1. CHƯƠNG I: MỞ ĐẦU

1.1. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

1.1.1. Đặc điểm địa lý tự nhiên

1.1.2. Lưu vực sông Mê Công và vùng đồng bằng sông Cửu Long

1.1.3. Tổng quan về lũ ở đồng bằng sông Cửu Long

1.1.4. Đặc điểm thủy triều và diễn biến xâm nhập mặn ở vùng ĐBSCL

1.1.5. Tóm tắt Kịch bản biến đổi khí hậu, nước biển dâng vùng ĐBSCL của Bộ Tài nguyên và Môi trường (2012)

1.2. HỆ SINH THÁI THỦY VỰC NỘI ĐỊA ĐBSCL

1.2.1. Hệ sinh thái thủy vực nước ngọt

1.2.2. Hệ sinh thái thủy vực nước lợ, mặn

1.2.3. Các tiểu vùng sinh thái đồng bằng sông Cửu Long

1.3. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÁ NƯỚC NGỌT VÀ HIỆN TRẠNG NGUỒN LỢI CÁ ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

1.3.1. Tình hình nghiên cứu cá nước ngọt ở Việt Nam và vùng ĐBSCL

1.3.2. Hiện trạng Bảo tồn đa dạng sinh học và quản lý nguồn lợi thủy sản ở đồng bằng sông Cửu Long

2. CHƯƠNG II: VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. ĐỐI TƯỢNG, THỜI GIAN VÀ ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu

2.1.2. Thời gian nghiên cứu

2.1.3. Địa điểm nghiên cứu

2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU NGOÀI THỰC ĐỊA

2.2.1. Phương pháp thu mẫu nghiên cứu hình thái

2.2.2. Phương pháp thu mẫu nghiên cứu sinh học phân tử

2.2.3. Phương pháp điều tra, phỏng vấn trực tiếp

2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TRONG PHÒNG THÍ NGHIỆM

2.3.1. Phương pháp định loại, xác định tên khoa học dựa vào đặc điểm cấu tạo hình thái ngoài

2.3.2. Phương pháp phân tích và giải trình tự DNA (DNA extraction, amplification and sequencing)

2.3.3. Phân tích, xử lý dữ liệu và lưu trữ dữ liệu

3. CHƯƠNG III: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

3.1. ĐA DẠNG KHU HỆ CÁ ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

3.1.1. Thành phần loài khu hệ cá

3.1.2. Đa dạng về cấu trúc thành phần loài và số lượng

3.1.3. Đa dạng về cấu trúc thành phần loài theo mùa

3.1.4. Đa dạng về di truyền - nguồn gen

3.1.5. Đặc điểm sinh thái học khu hệ cá ĐBSCL

3.1.5.1. Đặc điểm phân bố địa lý

3.1.5.2. Đặc điểm di cư

3.1.5.3. Đặc điểm sinh sản

3.1.5.4. Đặc điểm sinh trưởng, dinh dưỡng

3.1.6. Các loài ghi nhận mới cho khu hệ cá vùng ĐBSCL

3.1.7. Các loài cá quý hiếm, bị đe dọa và loài nhập nội ở ĐBSCL

3.1.7.1. Các loài cá quý hiếm, bị đe dọa

3.1.7.2. Các loài nhập nội

3.1.8. Các loài cá có giá trị kinh tế

3.2. TÁC ĐỘNG CỦA SỰ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU, NƯỚC BIỂN DÂNG VÀ PHÁT TRIỂN THUỶ ĐIỆN, CÁC CÔNG TRÌNH THUỶ LỢI, KHAI THÁC NGUỒN LỢI ĐẾN KHU HỆ CÁ ĐBSCL

3.2.1. Tác động của biến đổi khí hậu và nước biển dâng

3.2.2. Tóm tắt kịch bản biến đổi khí hậu và nước biển dâng (chi tiết đến cấp xã) vùng cửa sông ven biển từ cửa Tiểu đến cửa Cổ Chiên

3.2.3. Dự báo xu thế tác động của Biến đổi khí hậu và nước biển dâng đối với khu hệ cá và hoạt động nghề cá ở vùng cửa sông ven biển từ cửa Tiểu đến cửa Cổ Chiên (cửa Tiểu, cửa Đại, cửa sông Hàm Luông, cửa Ba Lai và cửa Cổ Chiên)

3.2.4. Tác động của các hoạt động phát triển Kinh tế - xã hội

3.2.5. Các hệ thống công trình thủy lợi, đê bao

3.2.6. Phương thức khai thác, sử dụng nguồn lợi thủy sản

3.3. THỰC NGHIỆM XÂY DỰNG MÔ HÌNH ĐỒNG QUẢN LÝ NGHỀ CÁ Ở VÙNG ĐẤT NGẬP NƯỚC BÚNG BÌNH THIÊN, HUYỆN AN PHÚ TỈNH AN GIANG

3.3.1. Kết quả lồng ghép xây dựng mô hình ĐQL nghề cá gắn với bảo tồn đa dạng sinh học ở vùng đất ngập nước Búng Bình Thiên

3.3.2. Giới thiệu vùng đất ngập nước Búng Bình Thiên

3.3.3. Hiện trạng KT-XH. Hiện trạng Môi trường hóa lý

3.3.4. Khu hệ thủy sinh vật

3.3.5. Nguồn lợi cá ở Búng Bình Thiên

3.3.6. Hiện trạng nghề cá ở Búng Bình Thiên

3.3.7. Đánh giá điều kiện, nhu cầu và tăng cường năng lực cộng đồng ngư dân và các bên tham gia có liên quan

3.3.8. Triển khai các hoạt động Đồng quản lý nghề cá gắn với Bảo tồn Đa dạng sinh học

3.3.9. Kết quả đạt được trong lồng ghép bảo tồn Đa dạng sinh học với Đồng quản lý nghề cá thích ứng

4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHẦN PHỤ LỤC

Phụ lục 1. Danh lục thành phần loài cá đồng bằng sông Cửu Long

Phụ lục 2. Kết quả giải trình tự DNA 20 loài cá của bộ cá Chép (Cypriniformes)

Phụ lục 3. Hình ảnh mã vạch 20 loài cá giải trình tự DNA

Phụ lục 4. Một số hình ảnh về thủy vực sông Mê Công và ĐBSCL

Phụ lục 5. Hình ảnh một số ngư cụ và hoạt động khai thác cá ở ĐBSCL

Phụ lục 6. Chất lượng môi trường nước mặt và trầm tích ở BBT

Phụ lục 7. Khu hệ thủy sinh vật và thành phần loài cá ở BBT

Phụ lục 8. Một số hình ảnh hoạt động về ĐQL nghề cá ở BBT

Phụ lục 9. Mẫu phiếu điều tra thu thập thông tin

Phụ lục 10. Hình ảnh các loài cá ở ĐBSCL

I. Đa dạng sinh học cá đồng bằng sông Cửu Long

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là một trong những khu vực có đa dạng sinh học phong phú nhất tại Việt Nam. Nghiên cứu đã xác định được 216 loài cá thuộc 60 họ và 19 bộ. Trong đó, bộ cá vược (Perciformes) chiếm ưu thế với 66 loài, tiếp theo là bộ cá chép (Cypriniformes) với 55 loài. Sự phong phú này không chỉ thể hiện qua số lượng loài mà còn qua sự đa dạng về cấu trúc sinh thái. Các loài cá ở đây được phân chia thành hai nhóm chính: nhóm cá nước ngọt và nhóm cá nước mặn, lợ. Điều này cho thấy sự thích ứng của các loài cá với điều kiện môi trường khác nhau trong mùa lũ và mùa khô. Khu vực này cũng ghi nhận nhiều loài cá quý hiếm, trong đó có 19 loài nằm trong sách Đỏ Việt Nam và danh lục Đỏ thế giới (IUCN).

1.1. Thành phần loài và cấu trúc sinh thái

Thành phần loài cá ở ĐBSCL rất đa dạng, với sự hiện diện của nhiều loài có giá trị kinh tế cao. Nghiên cứu cho thấy rằng các loài cá không chỉ phong phú về số lượng mà còn đa dạng về hình thái và sinh thái học. Các loài cá có sự phân bố địa lý rõ rệt, với những loài đặc trưng cho từng tiểu vùng sinh thái. Sự đa dạng này đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hệ sinh thái và cung cấp nguồn lợi thủy sản cho người dân địa phương.

II. Tác động của biến đổi khí hậu

Biến đổi khí hậu đang gây ra những tác động nghiêm trọng đến hệ sinh thái và đa dạng sinh học ở ĐBSCL. Nước biển dâng và sự thay đổi khí hậu đã làm thay đổi môi trường sống của nhiều loài cá. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, sự xâm nhập mặn gia tăng trong mùa khô đã ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của các loài cá nước ngọt. Điều này không chỉ làm giảm số lượng cá mà còn ảnh hưởng đến nguồn lợi thủy sản của khu vực. Các kịch bản dự báo cho thấy rằng, nếu không có biện pháp ứng phó kịp thời, tình trạng này sẽ ngày càng trở nên nghiêm trọng.

2.1. Tác động đến nguồn lợi thủy sản

Sự biến đổi khí hậu đã làm thay đổi đáng kể đến nguồn lợi thủy sản ở ĐBSCL. Nhiều loài cá có giá trị kinh tế đang bị đe dọa do môi trường sống bị thay đổi. Nghiên cứu cho thấy rằng, các hoạt động khai thác thủy sản cũng cần được điều chỉnh để phù hợp với tình hình mới. Việc quản lý bền vững nguồn lợi thủy sản là cần thiết để bảo tồn đa dạng sinh học và đảm bảo sinh kế cho người dân địa phương.

III. Giải pháp bảo tồn và quản lý

Để bảo tồn đa dạng sinh học và ứng phó với biến đổi khí hậu, cần có những giải pháp đồng bộ và hiệu quả. Mô hình đồng quản lý nghề cá đã được đề xuất như một phương pháp khả thi để kết hợp giữa bảo tồn và phát triển bền vững. Việc nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của bảo tồn cá và hệ sinh thái là rất cần thiết. Các chương trình giáo dục và tuyên truyền cần được triển khai để người dân hiểu rõ hơn về tác động của biến đổi khí hậu và cách thức bảo vệ nguồn lợi thủy sản.

3.1. Mô hình đồng quản lý nghề cá

Mô hình đồng quản lý nghề cá tại Búng Bình Thiên đã cho thấy hiệu quả trong việc bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển nguồn lợi thủy sản. Sự tham gia của cộng đồng ngư dân trong quá trình quản lý là rất quan trọng. Các hoạt động như khảo sát, đánh giá nguồn lợi và xây dựng kế hoạch quản lý cần được thực hiện thường xuyên để đảm bảo tính bền vững của mô hình này.

Luận án về đa dạng sinh học khu hệ cá đồng bằng sông Cửu Long và ảnh hưởng của biến đổi khí hậu