Tổng quan nghiên cứu

Thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) là một trong những nguồn thu chủ lực của ngân sách nhà nước, chiếm khoảng 80-90% tổng thu thuế tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, công tác chống thất thu thuế TNDN vẫn còn nhiều thách thức, đặc biệt tại các địa phương có hoạt động kinh tế đa dạng và phức tạp như thành phố Nha Trang. Tình trạng thất thu thuế TNDN không chỉ làm giảm nguồn thu ngân sách mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến công bằng xã hội và sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Trên địa bàn TP. Nha Trang, với đặc thù là thành phố du lịch thu hút đông đảo khách, công tác quản lý thuế gặp nhiều khó khăn do sự đa dạng của các doanh nghiệp và hình thức kinh doanh.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến công tác chống thất thu thuế TNDN trên địa bàn TP. Nha Trang trong giai đoạn 2017-2019. Nghiên cứu nhằm nhận diện các nhân tố tác động, đánh giá mức độ ảnh hưởng và đề xuất mô hình nghiên cứu phù hợp để nâng cao hiệu quả công tác chống thất thu thuế. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ cơ quan thuế địa phương hoàn thiện chính sách, tổ chức bộ máy và các biện pháp kiểm tra giám sát, từ đó góp phần tăng cường nguồn thu cho ngân sách nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thuế hiện đại, tập trung vào các khái niệm chính sau:

  • Thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN): Theo Luật thuế TNDN số 14/2008/QH12, thuế TNDN là thuế trực thu đánh trên thu nhập của doanh nghiệp sau khi trừ các chi phí hợp lý.
  • Thất thu thuế: Hiện tượng doanh nghiệp hoặc cá nhân không nộp đủ số thuế phải đóng do gian lận, trốn thuế hoặc các nguyên nhân quản lý.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác chống thất thu thuế: Bao gồm hệ thống chính sách thuế, tổ chức bộ máy thu thuế, ứng dụng công nghệ quản lý, công tác kiểm tra giám sát, chính sách tuyên truyền động viên người nộp thuế (NNT), và sự phối hợp giữa các ban ngành chức năng.
  • Mô hình nghiên cứu đề xuất: Công tác chống thất thu thuế TNDN được xem là hàm số của sáu nhân tố trên, với giả thuyết tất cả đều có tác động tích cực đến hiệu quả chống thất thu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện theo phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu sơ cấp thu thập từ khảo sát 163 công chức đang công tác tại Chi cục Thuế TP. Nha Trang, giai đoạn 2017-2019. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo thuế, văn bản pháp luật và các nghiên cứu liên quan.
  • Phương pháp chọn mẫu: Phương pháp phân tầng, đảm bảo đại diện cho các đội chức năng trong Chi cục Thuế.
  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 23 để kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các biến, phân tích hồi quy đa biến để kiểm định các giả thuyết và mô hình nghiên cứu, cùng phân tích phương sai ANOVA.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu sơ bộ với 60 công chức để hiệu chỉnh thang đo, sau đó khảo sát chính thức với 163 công chức trong khoảng thời gian từ 2017 đến 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hệ thống chính sách thuế TNDN: Được xác định là nhân tố có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ nhất đến công tác chống thất thu thuế với mức độ giải thích khoảng 53% biến động trong công tác chống thất thu. Công chức càng đánh giá cao tính chặt chẽ, rõ ràng và linh hoạt của chính sách thuế thì hiệu quả chống thất thu càng cao.

  2. Tổ chức bộ máy thu thuế TNDN: Có tác động tích cực rõ rệt, với hệ số tương quan cao, cho thấy bộ máy tổ chức đơn giản, không chồng chéo, có tính phân cấp và cán bộ có trình độ chuyên môn cao góp phần nâng cao hiệu quả công tác chống thất thu.

  3. Công tác kiểm tra giám sát: Được công nhận là yếu tố quan trọng, với các hoạt động kiểm tra thường xuyên, giám sát chặt chẽ tờ khai thuế giúp phát hiện và ngăn chặn kịp thời các hành vi gian lận, trốn thuế.

  4. Chính sách tuyên truyền và động viên khuyến khích NNT: Tác động tích cực đến sự tuân thủ của người nộp thuế, qua đó giảm thiểu thất thu. Việc truyền thông hiệu quả và động viên kịp thời giúp nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế.

  5. Sự phối hợp giữa các ban ngành chức năng: Đóng vai trò then chốt trong việc tạo ra sự đồng bộ, chặt chẽ trong công tác thu thuế và chống thất thu, đặc biệt trong việc thu hồi nợ thuế và cưỡng chế.

Các kết quả trên được kiểm định với giá trị Sig. < 0.05, đảm bảo tính thống kê và độ tin cậy cao. Mô hình hồi quy cho thấy 5 nhân tố này giải thích được 53% sự biến thiên của công tác chống thất thu thuế TNDN tại TP. Nha Trang. Biểu đồ phân tích hồi quy và bảng phân tích phương sai có thể minh họa rõ ràng mức độ ảnh hưởng và tương quan giữa các biến.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân các nhân tố trên có ảnh hưởng tích cực là do:

  • Hệ thống chính sách thuế TNDN được xây dựng chặt chẽ, rõ ràng, phù hợp với đặc thù kinh tế địa phương, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực thi và giám sát.
  • Tổ chức bộ máy thu thuế được cải tiến, giảm thủ tục hành chính rườm rà, nâng cao năng lực cán bộ, giúp tăng cường hiệu quả quản lý.
  • Công tác kiểm tra giám sát được chú trọng với các đoàn kiểm tra chuyên sâu, thường xuyên, giúp phát hiện kịp thời các hành vi vi phạm.
  • Chính sách tuyên truyền và động viên khuyến khích nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người nộp thuế, giảm thiểu hành vi trốn thuế.
  • Sự phối hợp giữa các ban ngành chức năng tạo ra mạng lưới giám sát và xử lý vi phạm hiệu quả, giảm thiểu thất thu.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với các lý thuyết về quản lý thuế và tuân thủ thuế, đồng thời bổ sung bằng chứng thực tiễn tại địa phương có đặc thù kinh tế du lịch. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng nhận thấy hạn chế về phạm vi khảo sát chỉ tại TP. Nha Trang, do đó kết quả có thể chưa đại diện cho toàn quốc.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống chính sách thuế TNDN: Cần tiếp tục rà soát, điều chỉnh chính sách thuế cho phù hợp với thực tiễn kinh tế địa phương, đảm bảo tính minh bạch, rõ ràng và linh hoạt. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính phối hợp với Chi cục Thuế TP. Nha Trang. Thời gian: 1-2 năm.

  2. Tăng cường tổ chức bộ máy thu thuế: Đơn giản hóa thủ tục hành chính, nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ thuế, đặc biệt là đào tạo về công nghệ thông tin và kỹ năng kiểm tra. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế TP. Nha Trang. Thời gian: 1 năm.

  3. Nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra giám sát: Tăng cường các đoàn kiểm tra chuyên sâu, áp dụng công nghệ phân tích dữ liệu để phát hiện rủi ro, gian lận thuế. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế phối hợp với các cơ quan chức năng. Thời gian: liên tục.

  4. Đẩy mạnh chính sách tuyên truyền và động viên: Tổ chức các chương trình truyền thông đa dạng, sử dụng email, mạng xã hội để tiếp cận người nộp thuế, đồng thời xây dựng các chính sách khuyến khích tuân thủ thuế. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế và các ban ngành liên quan. Thời gian: 6-12 tháng.

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành: Xây dựng quy chế phối hợp chặt chẽ giữa các ban ngành chức năng trong công tác thu thuế và xử lý vi phạm, đặc biệt trong thu hồi nợ thuế và cưỡng chế. Chủ thể thực hiện: UBND TP. Nha Trang và các cơ quan liên quan. Thời gian: 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thuế và công chức ngành thuế: Giúp nâng cao hiểu biết về các yếu tố ảnh hưởng đến công tác chống thất thu thuế TNDN, từ đó áp dụng các giải pháp phù hợp tại địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính - thuế: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng, điều chỉnh chính sách thuế phù hợp với thực tiễn, tăng cường hiệu quả quản lý thuế.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh, tài chính công: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng trong lĩnh vực thuế.

  4. Doanh nghiệp và hiệp hội doanh nghiệp: Hiểu rõ hơn về các chính sách thuế và công tác quản lý thuế, từ đó nâng cao ý thức tuân thủ và phối hợp với cơ quan thuế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác chống thất thu thuế TNDN là gì?
    Là các hoạt động nhằm phát hiện, ngăn chặn và xử lý các hành vi gian lận, trốn thuế thu nhập doanh nghiệp để đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến công tác chống thất thu thuế TNDN?
    Hệ thống chính sách thuế, tổ chức bộ máy thu thuế, công tác kiểm tra giám sát, chính sách tuyên truyền động viên người nộp thuế và sự phối hợp giữa các ban ngành chức năng.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Kết hợp nghiên cứu định tính và định lượng, sử dụng khảo sát công chức thuế, phân tích Cronbach’s Alpha, EFA, hồi quy đa biến và ANOVA.

  4. Tại sao công tác kiểm tra giám sát lại quan trọng?
    Kiểm tra giám sát giúp phát hiện kịp thời các hành vi kê khai sai, gian lận thuế, từ đó ngăn chặn thất thu và tăng cường tuân thủ pháp luật thuế.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác chống thất thu thuế tại địa phương?
    Cần hoàn thiện chính sách thuế, nâng cao năng lực bộ máy thuế, ứng dụng công nghệ, tăng cường kiểm tra giám sát, đẩy mạnh tuyên truyền và phối hợp liên ngành.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định 5 nhân tố chính ảnh hưởng tích cực đến công tác chống thất thu thuế TNDN tại TP. Nha Trang, giải thích 53% biến động trong công tác này.
  • Hệ thống chính sách thuế TNDN chặt chẽ và tổ chức bộ máy thu thuế hiệu quả là nền tảng quan trọng để nâng cao hiệu quả chống thất thu.
  • Công tác kiểm tra giám sát, chính sách tuyên truyền động viên và sự phối hợp liên ngành đóng vai trò then chốt trong việc phát hiện và ngăn chặn thất thu thuế.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp thực tiễn nhằm hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực bộ máy, ứng dụng công nghệ và tăng cường phối hợp liên ngành.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, mở rộng nghiên cứu tại các địa phương khác và bổ sung các yếu tố ảnh hưởng khác như chế độ kế toán và tính tuân thủ của người nộp thuế.

Call-to-action: Các cơ quan thuế và nhà quản lý cần áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả công tác chống thất thu thuế TNDN, góp phần đảm bảo nguồn thu ngân sách và phát triển kinh tế bền vững.