Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2011 đến 2015, thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh đã chứng kiến sự tăng trưởng ổn định trong công tác thu ngân sách nhà nước (NSNN), với tổng thu ngân sách địa phương đạt khoảng 689 tỷ đồng vào năm 2015, tăng gần 2,1 lần so với năm 2011. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, công tác quản lý thu ngân sách tại địa phương vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như tình trạng thất thu, chưa bao quát hết các nguồn thu và chi phí thu ngân sách còn cao. Luận văn nhằm phân tích thực trạng công tác thu ngân sách tại thành phố Uông Bí, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách trong giai đoạn tiếp theo, đặc biệt từ năm 2016 đến 2020.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc vận dụng các lý luận về ngân sách nhà nước và quản lý thu ngân sách để khảo sát thực trạng, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm tăng cường công tác thu ngân sách tại địa phương. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các số liệu thu ngân sách từ năm 2011 đến 2015, tập trung vào các khoản thu nội địa, thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác trên địa bàn thành phố Uông Bí. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý nhà nước trong việc điều chỉnh chính sách thu ngân sách, góp phần đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về ngân sách nhà nước và lý thuyết quản lý thu ngân sách nhà nước.

  • Ngân sách nhà nước (NSNN) được hiểu là kế hoạch thu chi tài chính hàng năm của Nhà nước, phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các chủ thể kinh tế trong nền kinh tế quốc dân. NSNN bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, trong đó ngân sách cấp huyện (bao gồm thành phố Uông Bí) là một bộ phận quan trọng của ngân sách địa phương.

  • Quản lý thu ngân sách nhà nước là quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để tổ chức thu các khoản thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính cho Nhà nước. Quản lý thu ngân sách phải tuân thủ các nguyên tắc như tuân thủ pháp luật, công bằng, minh bạch, thuận tiện và hiệu quả.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: thu ngân sách nội địa, thuế thu nhập cá nhân, thu tiền sử dụng đất, phí và lệ phí, quản lý dự toán thu ngân sách, và thanh tra, kiểm tra thu ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng kết hợp với phân tích định tính.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu ngân sách nhà nước của thành phố Uông Bí giai đoạn 2011-2015 được thu thập từ Phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố và các báo cáo tài chính chính thức của UBND thành phố.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích xu hướng và cơ cấu các khoản thu ngân sách qua các năm. Phương pháp so sánh được áp dụng để đánh giá sự chênh lệch giữa dự toán và thực hiện thu ngân sách, cũng như so sánh tỷ trọng các khoản thu trong tổng thu ngân sách. Ngoài ra, phương pháp tổng hợp và khái quát hóa được sử dụng để rút ra các vấn đề tồn tại và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2011-2015 với việc thu thập và phân tích số liệu chi tiết từng năm, đồng thời đề xuất các biện pháp hoàn thiện công tác thu ngân sách cho giai đoạn 2016-2020 và tầm nhìn đến năm 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng tổng thu ngân sách ổn định: Tổng thu ngân sách địa phương tăng từ khoảng 330 tỷ đồng năm 2011 lên gần 689 tỷ đồng năm 2015, đạt mức tăng trưởng trung bình khoảng 17% mỗi năm. Thu nội địa chiếm tỷ trọng lớn nhất, khoảng 80-83% tổng thu ngân sách trong giai đoạn này.

  2. Cơ cấu nguồn thu đa dạng nhưng tập trung vào một số khoản chính: Thu ngoài quốc doanh và thu tiền sử dụng đất chiếm tỷ trọng cao nhất trong các khoản thu nội địa, lần lượt chiếm khoảng 22-25% và 27-33% tổng thu nội địa. Thuế thu nhập cá nhân và lệ phí trước bạ cũng có xu hướng tăng trưởng tích cực, với thuế thu nhập cá nhân tăng từ 45 tỷ đồng năm 2011 lên gần 58 tỷ đồng năm 2015.

  3. Hiệu quả thu vượt dự toán tỉnh giao: Nhiều khoản thu như lệ phí trước bạ, thuế thu nhập cá nhân, thu tiền sử dụng đất đều vượt kế hoạch tỉnh giao với tỷ lệ thực hiện đạt trên 120% trong nhiều năm. Ví dụ, năm 2011, thuế thu nhập cá nhân đạt 450% dự toán tỉnh giao và 643% kế hoạch thành phố.

  4. Một số khoản thu chưa đạt kế hoạch: Thu từ xí nghiệp quốc doanh có sự biến động và giảm sút, chỉ đạt khoảng 7-10% tổng thu nội địa trong các năm gần đây, do quá trình cổ phần hóa và chính sách dãn nợ thuế. Thu tiền thuê mặt đất, mặt nước cũng chưa đạt kế hoạch do diện tích sử dụng đất bị thu hẹp.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng ổn định của tổng thu ngân sách phản ánh sự phát triển kinh tế - xã hội tích cực của thành phố Uông Bí, đặc biệt là sự đóng góp lớn từ các nguồn thu ngoài quốc doanh và thu tiền sử dụng đất. Việc vượt dự toán tỉnh giao ở nhiều khoản thu cho thấy hiệu quả trong công tác quản lý và thu ngân sách, đồng thời thể hiện sự chủ động trong việc khai thác các nguồn thu tại địa phương.

Tuy nhiên, sự giảm sút thu từ xí nghiệp quốc doanh và một số khoản thu khác cho thấy những khó khăn trong việc duy trì nguồn thu truyền thống, đòi hỏi cần có các biện pháp đổi mới trong quản lý thuế và mở rộng nguồn thu mới. Tình trạng thất thu và chi phí thu ngân sách còn cao cũng là những thách thức cần được giải quyết.

So với các nghiên cứu trong ngành tài chính công, kết quả này phù hợp với xu hướng chuyển dịch cơ cấu thu ngân sách từ khu vực nhà nước sang khu vực ngoài quốc doanh và dịch vụ, đồng thời nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc hoàn thiện chính sách thuế và quản lý thu ngân sách để đảm bảo nguồn lực tài chính bền vững cho phát triển địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng tổng thu ngân sách, cơ cấu các khoản thu nội địa theo năm, và so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán thu ngân sách qua các năm để minh họa rõ nét hiệu quả và những hạn chế trong công tác thu ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý thu ngân sách: Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ thu ngân sách, đồng thời cải tiến quy trình làm việc nhằm nâng cao hiệu quả và giảm thiểu sai sót. Thời gian thực hiện: 2016-2018; Chủ thể: UBND thành phố phối hợp với Sở Tài chính.

  2. Nâng cao chất lượng công tác lập dự toán thu ngân sách: Áp dụng các phương pháp dự báo hiện đại, dựa trên phân tích dữ liệu kinh tế - xã hội thực tế để xây dựng dự toán sát với khả năng thu, tránh tình trạng dự toán quá cao hoặc quá thấp. Thời gian thực hiện: 2016-2017; Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  3. Đổi mới công tác quản lý thu thuế và các khoản phí, lệ phí: Triển khai áp dụng quy trình tự kê khai, tự tính thuế, tự nộp thuế nhằm tạo thuận lợi cho người nộp thuế và nâng cao tính minh bạch. Tăng cường thanh tra, kiểm tra để hạn chế gian lận, trốn thuế. Thời gian thực hiện: 2016-2020; Chủ thể: Cơ quan thuế phối hợp với Phòng Tài chính.

  4. Chú trọng công tác quyết toán thu ngân sách: Tăng cường kiểm soát, giám sát việc quyết toán thu ngân sách tại các đơn vị, đảm bảo tính chính xác và kịp thời trong báo cáo thu chi ngân sách. Thời gian thực hiện: 2016-2019; Chủ thể: UBND thành phố và các đơn vị liên quan.

  5. Phân cấp nguồn thu hợp lý giữa các cấp ngân sách: Đề xuất cơ chế phân cấp nguồn thu phù hợp nhằm tăng quyền chủ động cho ngân sách thành phố và các xã, phường, tạo điều kiện thuận lợi cho việc huy động và sử dụng nguồn thu hiệu quả. Thời gian thực hiện: 2016-2020; Chủ thể: HĐND tỉnh, UBND tỉnh phối hợp với UBND thành phố.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và ngân sách: Giúp các cơ quan như Sở Tài chính, UBND thành phố và các phòng ban liên quan có cơ sở khoa học để điều chỉnh chính sách thu ngân sách, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

  2. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành quản trị kinh doanh, tài chính công: Cung cấp tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý thu ngân sách địa phương, phương pháp phân tích số liệu tài chính và đề xuất giải pháp quản lý.

  3. Doanh nghiệp và tổ chức kinh tế trên địa bàn: Hiểu rõ hơn về cơ chế thuế, phí, lệ phí và các chính sách tài chính liên quan, từ đó chủ động thực hiện nghĩa vụ tài chính với Nhà nước.

  4. Các đơn vị hành chính cấp xã, phường: Nâng cao nhận thức và năng lực trong công tác lập dự toán, thu ngân sách và quản lý tài chính địa phương, góp phần thực hiện tốt nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao thu ngân sách nội địa chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu ngân sách?
    Thu ngân sách nội địa phản ánh trực tiếp hoạt động kinh tế trong nước, bao gồm thuế, phí, lệ phí từ các doanh nghiệp và cá nhân. Đây là nguồn thu ổn định và bền vững, không phụ thuộc vào các khoản viện trợ hay thu từ bên ngoài, nên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu ngân sách.

  2. Nguyên nhân nào dẫn đến việc thu từ xí nghiệp quốc doanh giảm sút?
    Việc cổ phần hóa các xí nghiệp quốc doanh và chính sách dãn nợ thuế đã làm giảm nguồn thu từ khu vực này. Ngoài ra, sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế cũng làm giảm vai trò của các doanh nghiệp quốc doanh trong tổng thu ngân sách.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán thu ngân sách?
    Cần áp dụng các phương pháp dự báo dựa trên phân tích dữ liệu kinh tế - xã hội thực tế, kết hợp với việc tham khảo ý kiến các đơn vị dự toán và điều chỉnh dự toán linh hoạt theo diễn biến kinh tế để đảm bảo tính khả thi và sát thực tế.

  4. Tại sao cần đổi mới công tác quản lý thu thuế?
    Đổi mới quản lý thu thuế, như áp dụng quy trình tự kê khai, tự tính thuế, giúp giảm thủ tục hành chính, tăng tính minh bạch và thuận tiện cho người nộp thuế, đồng thời nâng cao hiệu quả kiểm tra, thanh tra để hạn chế gian lận và thất thu.

  5. Phân cấp nguồn thu ngân sách có ý nghĩa gì đối với địa phương?
    Phân cấp nguồn thu giúp tăng quyền chủ động cho địa phương trong việc huy động và sử dụng nguồn lực tài chính, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, đáp ứng kịp thời các nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.

Kết luận

  • Thành phố Uông Bí đã đạt được sự tăng trưởng ổn định trong công tác thu ngân sách nhà nước giai đoạn 2011-2015, với tổng thu ngân sách tăng hơn 2 lần.
  • Thu nội địa, đặc biệt là thu ngoài quốc doanh và thu tiền sử dụng đất, đóng vai trò chủ đạo trong cơ cấu nguồn thu ngân sách địa phương.
  • Công tác quản lý thu ngân sách đã có nhiều tiến bộ, thể hiện qua việc vượt dự toán tỉnh giao ở nhiều khoản thu, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế như thất thu và chi phí thu cao.
  • Luận văn đề xuất các biện pháp hoàn thiện công tác thu ngân sách, bao gồm nâng cao năng lực bộ máy quản lý, đổi mới quy trình thu thuế, nâng cao chất lượng lập dự toán và phân cấp nguồn thu hợp lý.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2016-2020, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá để điều chỉnh chính sách phù hợp, góp phần đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội của thành phố.

Để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, các cơ quan chức năng và nhà quản lý cần chủ động áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường phối hợp giữa các cấp, các ngành nhằm tạo môi trường thuận lợi cho phát triển kinh tế bền vững.