Luận án tiến sĩ: Chế định biện pháp tư pháp trong luật hình sự Việt Nam - Lý luận và thực tiễn

• Tác giả: Hà Lệ Thủy
• Người hướng dẫn: TS. Phạm Mạnh Hùng
• Trường học: Trường Đại Học Luật Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật Hình Sự
• Đề tài: Biện Pháp Tư Pháp Trong Luật Hình Sự Việt Nam: Lý Luận và Thực Tiễn
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Hà Nội

Mục lục chi tiết

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VÀ PHÁP LUẬT HÌNH SỰ MỘT SỐ NƯỚC VỀ CÁC BIỆN PHÁP TƯ PHÁP
• 1.1. Những vấn đề lý luận về biện pháp tư pháp
• 1.2. Khái niệm, đặc điểm của biện pháp tư pháp
• 1.3. Vai trò của biện pháp tư pháp
• 1.4. Phân loại biện pháp tư pháp
• 1.5. Phân biệt biện pháp tư pháp với hình phạt
• 1.6. Khái quát về lịch sử hình thành và phát triển của các biện pháp tư pháp trong pháp luật hình sự Việt Nam trước khi có Bộ luật hình sự năm 2015
• 1.6.1. Giai đoạn từ thời kỳ phong kiến Việt Nam đến trước Cách mạng tháng 8 năm 1945
• 1.6.2. Giai đoạn từ Cách mạng tháng 8 năm 1945 đến trước khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985
• 1.6.3. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985 cho đến trước khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999
• 1.6.4. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999 cho đến trước khi ban hành Bộ luật hình sự năm 2015
• 1.7. Khái quát pháp luật hình sự một số nước về các biện pháp tư pháp
• 1.7.1. Quy định về biện pháp tư pháp trong pháp luật hình sự Thụy Điển
• 1.7.2. Quy định về biện pháp tư pháp trong pháp luật hình sự cộng hòa Pháp
• 1.7.3. Quy định về biện pháp tư pháp trong pháp luật hình sự Đức
• 1.7.4. Quy định về biện pháp tư pháp trong pháp luật hình sự Liên bang Nga
• 1.7.5. Quy định về biện pháp tư pháp trong pháp luật hình sự Trung Quốc
• 1.8. Kết luận chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: CÁC BIỆN PHÁP TƯ PHÁP THEO QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG
• 2.1. Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về biện pháp tư pháp
• 2.2. Quy định về biện pháp tư pháp tịch thu vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm
• 2.3. Quy định về biện pháp tư pháp trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại, buộc công khai xin lỗi
• 2.4. Quy định về biện pháp tư pháp bắt buộc chữa bệnh
• 2.5. Quy định về biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội
• 2.6. Quy định về biện pháp tư pháp áp dụng đối với pháp nhân thương mại phạm tội
• 2.7. Thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật về biện pháp tư pháp ở Việt Nam từ năm 2008 đến năm 2017
• 2.7.1. Tình hình áp dụng các biện pháp tư pháp ở Việt Nam từ năm 2008 đến năm 2017
• 2.7.2. Những vướng mắc, hạn chế trong thực tiễn áp dụng các biện pháp tư pháp
• 2.7.3. Nguyên nhân của những vướng mắc, hạn chế trong việc áp dụng các biện pháp tư pháp
• 2.8. Kết luận chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ CÁC GIẢI PHÁP KHÁC NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP TƯ PHÁP
• 3.1. Các yếu tố đảm bảo áp dụng quy định về các biện pháp tư pháp trong Bộ luật hình sự năm 2015
• 3.2. Hoàn thiện quy định pháp luật về các biện pháp tư pháp
• 3.2.1. Tiếp tục hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự về các biện pháp tư pháp
• 3.2.2. Hoàn thiện các quy định hướng dẫn áp dụng pháp luật hình sự, tố tụng hình sự, thi hành án hình sự liên quan đến các biện pháp tư pháp
• 3.3. Nâng cao năng lực và trách nhiệm nghề nghiệp của đội ngũ bộ làm công tác điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án
• 3.4. Tăng cường sự phối hợp giữa cơ quan có thẩm quyền trong việc áp dụng các biện pháp tư pháp
• 3.4.1. Hoàn thiện tổ chức quản trị điều phối và quản trị các biện pháp tư pháp
• 3.4.2. Tiếp tục đầu tư và phát triển hệ thống cơ sở vật chất, hạ tầng phục vụ việc thi hành các biện pháp tư pháp hiệu quả
• 3.4.3. Một số giải pháp khác
• 3.5. Kết luận chương 3
• CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ CÓ NỘI DUNG LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• ANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
• ANH MỤC CÁC BẢNG

Tóm tắt

I. Khái niệm và phân loại biện pháp tư pháp hình sự trong Luật hình sự Việt Nam

Phần này làm rõ khái niệm biện pháp tư pháp hình sự (BPTP), phân biệt với hình phạt. Luận án phân tích đặc điểm của BPTP, vai trò trong hệ thống xử lý tội phạm. Căn cứ vào các cơ sở pháp lý, luận án trình bày hệ thống phân loại BPTP theo các tiêu chí khác nhau. Luật hình sự Việt Nam (PLHS Việt Nam) quy định nhiều loại BPTP, mỗi loại có tính chất, mục đích riêng. Luận án sẽ chỉ ra sự đa dạng này, làm rõ các biện pháp cụ thể như biện pháp tịch thu, biện pháp bắt buộc chữa bệnh, biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng, v.v… Phân tích so sánh với BPTP trong luật hình sự một số nước, làm nổi bật những điểm khác biệt và tương đồng. Việc nghiên cứu này đặt nền tảng lý luận vững chắc cho việc phân tích thực tiễn sau này. Các dẫn chứng pháp luật cụ thể từ Bộ luật hình sự năm 2015 sẽ được sử dụng để minh họa.

1.1 Khái niệm biện pháp tư pháp hình sự

Luận án định nghĩa biện pháp tư pháp hình sự (BPTP) dựa trên các cơ sở pháp lý hiện hành của PLHS Việt Nam, phân biệt rõ ràng với hình phạt. BPTP không mang tính chất trừng phạt mà nhằm mục đích khắc phục hậu quả tội phạm, giáo dục, cải tạo người phạm tội. Luận án phân tích vai trò của BPTP trong việc bảo đảm công lý, phòng ngừa tội phạm, và bảo vệ quyền lợi của nạn nhân. BPTP được áp dụng song song hoặc thay thế hình phạt tùy thuộc vào tính chất, mức độ nghiêm trọng của tội phạm và hoàn cảnh cụ thể của người phạm tội. Luận án phân tích các đặc điểm cơ bản của BPTP, bao gồm tính chất, đối tượng áp dụng, hiệu lực pháp lý, và mối quan hệ với các biện pháp xử lý hình sự khác. BPTP đóng vai trò quan trọng trong hệ thống tư pháp hình sự, tạo sự cân bằng giữa trừng phạt và giáo dục, hướng tới sự tái hòa nhập cộng đồng của người phạm tội. Việc phân tích chi tiết các đặc điểm này sẽ giúp định hình rõ hơn bản chất và phạm vi áp dụng của BPTP trong thực tiễn.

1.2 Phân loại biện pháp tư pháp hình sự

Luận án đề xuất hệ thống phân loại biện pháp tư pháp hình sự dựa trên nhiều tiêu chí, chẳng hạn như mục đích áp dụng, đối tượng áp dụng, hình thức thực hiện. PLHS Việt Nam quy định nhiều loại BPTP, bao gồm các biện pháp như: biện pháp tịch thu, biện pháp trả lại tài sản, biện pháp bắt buộc chữa bệnh, biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng, v.v… Mỗi loại biện pháp có đặc điểm riêng, áp dụng trong những trường hợp cụ thể. Luận án phân tích sự khác nhau giữa các loại biện pháp, làm rõ phạm vi áp dụng của từng loại. Việc phân loại này giúp người đọc hiểu rõ hơn về sự đa dạng của BPTP và việc lựa chọn biện pháp phù hợp trong thực tiễn. Luận án sẽ so sánh với cách phân loại BPTP ở các nước khác, điểm mạnh, điểm yếu của từng cách phân loại được đề cập.

II. Thực tiễn áp dụng biện pháp tư pháp hình sự tại Việt Nam

Phần này trình bày thực trạng áp dụng biện pháp tư pháp hình sự (BPTP) ở Việt Nam. Luận án phân tích hiệu quả, hạn chế của việc áp dụng BPTP trong thực tiễn. Dữ liệu thống kê từ năm 2008 đến 2017 được sử dụng để làm rõ tình hình. Luận án đánh giá sự tuân thủ pháp luật trong quá trình áp dụng BPTP. Các vấn đề cụ thể như thiếu thống nhất trong áp dụng, thiếu hướng dẫn cụ thể, thiếu phối hợp giữa các cơ quan sẽ được nêu rõ. Luận án phân tích nguyên nhân của những hạn chế. Thực tiễn tư pháp Việt Nam cho thấy nhiều khó khăn trong việc áp dụng BPTP, đặc biệt đối với người dưới 18 tuổi. Luận án sẽ phân tích những thách thức này và đưa ra những đề xuất khắc phục.

2.1 Hiệu quả và hạn chế của việc áp dụng BPTP

Dựa trên số liệu thống kê từ năm 2008 đến 2017, luận án đánh giá hiệu quả của việc áp dụng biện pháp tư pháp hình sự (BPTP) tại Việt Nam. Các chỉ số như tỷ lệ áp dụng BPTP, tỷ lệ tái phạm sau khi áp dụng BPTP sẽ được phân tích. Luận án chỉ ra những mặt tích cực của việc áp dụng BPTP, chẳng hạn như khắc phục được một phần thiệt hại do tội phạm gây ra, giúp giáo dục, cải tạo người phạm tội. Tuy nhiên, luận án cũng nêu bật những hạn chế, khó khăn trong việc áp dụng BPTP, chẳng hạn như thiếu sự thống nhất trong áp dụng, thiếu hướng dẫn cụ thể, thiếu phối hợp giữa các cơ quan chức năng. Thực tiễn cho thấy nhiều trường hợp BPTP không đạt được hiệu quả như mong muốn. Luận án sẽ phân tích nguyên nhân của những hạn chế này.

2.2 Vướng mắc và bất cập trong thực tiễn áp dụng BPTP

Luận án phân tích sâu hơn về những vướng mắc và bất cập trong thực tiễn áp dụng biện pháp tư pháp hình sự (BPTP) tại Việt Nam. Các vấn đề như thiếu hiểu biết về BPTP của cán bộ tư pháp, thiếu cơ sở vật chất, thiếu kinh phí, thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan được đề cập. Luận án phân tích cụ thể từng vấn đề, chỉ ra những nguyên nhân dẫn đến vướng mắc. Thực tiễn cho thấy sự thiếu nhất quán trong việc áp dụng BPTP, dẫn đến việc không phát huy được hết hiệu quả của BPTP. Luận án đề cập đến những khó khăn trong việc áp dụng BPTP đối với các đối tượng đặc biệt, như người chưa thành niên, người có thai, người bệnh. Những bất cập trong quy định pháp luật cũng được luận án phân tích.

III. Giải pháp hoàn thiện biện pháp tư pháp hình sự trong Luật hình sự Việt Nam

Phần này đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống biện pháp tư pháp hình sự (BPTP) trong Luật hình sự Việt Nam. Luận án tập trung vào việc sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về BPTP, tăng cường công tác hướng dẫn, phổ biến pháp luật. Các giải pháp nhằm tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng cũng được đề cập. Luận án đề xuất những biện pháp cụ thể để nâng cao hiệu quả áp dụng BPTP, như đầu tư cơ sở vật chất, đào tạo cán bộ, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát. Giải pháp này hướng tới việc xây dựng một hệ thống BPTP hoàn chỉnh, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Luận án phân tích những thách thức trong việc thực hiện các giải pháp này, và đề xuất những biện pháp hỗ trợ để đảm bảo sự thành công.

3.1 Hoàn thiện khung pháp lý về BPTP

Luận án đề xuất những sửa đổi, bổ sung cụ thể cho các điều khoản của Luật hình sự Việt Nam liên quan đến biện pháp tư pháp hình sự (BPTP). Việc làm rõ hơn các định nghĩa, điều kiện áp dụng, thủ tục áp dụng sẽ giúp tăng tính khả thi và hiệu quả của BPTP. Luận án đề xuất bổ sung các quy định nhằm giải quyết những vướng mắc, bất cập hiện nay. Việc thống nhất các quy định liên quan trong các văn bản pháp luật khác nhau cũng được đề cập. Giải pháp này hướng tới việc xây dựng một hệ thống pháp luật rõ ràng, chặt chẽ, dễ hiểu và dễ áp dụng. Luận án sẽ phân tích tác động của những sửa đổi này đến thực tiễn áp dụng BPTP.

3.2 Nâng cao hiệu quả thực thi BPTP

Luận án đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực thi biện pháp tư pháp hình sự (BPTP) tại Việt Nam. Việc tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cho cán bộ tư pháp về kiến thức, kỹ năng áp dụng BPTP được coi là cần thiết. Luận án đề xuất tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan, như cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án, cơ quan thi hành án. Việc đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị cần thiết cho việc thực hiện BPTP cũng được đề cập. Giải pháp này hướng tới việc tạo ra một hệ thống thực thi BPTP chuyên nghiệp, hiệu quả, góp phần đảm bảo công lý và trật tự xã hội. Luận án sẽ đề xuất những cơ chế giám sát, đánh giá hiệu quả của BPTP.