Tổng quan nghiên cứu

Lễ hội Cầu an của dân tộc Khmer tại tỉnh Kiên Giang là một trong những nét văn hóa truyền thống đặc sắc, phản ánh sâu sắc đời sống tinh thần và tín ngưỡng của cộng đồng người Khmer. Theo số liệu của Cục Thống kê tỉnh Kiên Giang năm 2022, dân tộc Khmer chiếm khoảng 21,58% dân số toàn tỉnh, tập trung đông tại huyện Châu Thành, đặc biệt là xã Thạnh Lộc với tỷ lệ 54,89% dân số là người Khmer. Lễ hội Cầu an không chỉ là dịp để người Khmer bày tỏ lòng biết ơn thần linh, cầu mong sự bình an, thịnh vượng mà còn là dịp gắn kết cộng đồng, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng tổ chức lễ hội Cầu an của người Khmer tại xã Thạnh Lộc, huyện Châu Thành, tỉnh Kiên Giang hiện nay, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả tổ chức lễ hội. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào lễ hội Cầu an tại xã Thạnh Lộc, mở rộng khảo sát tại một số địa phương khác trong tỉnh để so sánh và rút kinh nghiệm. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Khmer, góp phần thực hiện các chính sách phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số theo Quyết định số 1719/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ giai đoạn 2021-2030.

Lễ hội Cầu an của người Khmer được tổ chức trong khoảng thời gian từ rằm tháng Phol-kun (tháng 2 âm lịch) đến trước lễ Chôl-chhnăm-thmây (Tết cổ truyền), kéo dài từ 2 đến 7 ngày tùy điều kiện. Đây là dịp để cộng đồng Khmer thể hiện sự tri ân, cầu mong bình an và thịnh vượng, đồng thời duy trì các giá trị văn hóa truyền thống đặc trưng của dân tộc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về văn hóa truyền thống và tín ngưỡng dân gian, trong đó có lý thuyết về lễ hội như một hình thức biểu hiện văn hóa tâm linh và xã hội. Theo M. Bachie, lễ hội là sự thăng hoa của cuộc sống lao động và chiến đấu, tạo nên thế giới tâm linh vượt lên trên thực tại. Giáo sư Kukahayashi nhấn mạnh lễ hội là quảng trường của tâm hồn và nơi sản sinh nghệ thuật, giải trí, gắn liền với sự phát triển văn hóa. Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng lý thuyết về chức năng xã hội của lễ hội, bao gồm chức năng giáo dục, giải trí, bảo tồn truyền thống và liên kết cộng đồng.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Lễ: nghi thức biểu thị sự kính trọng đối với các đối tượng tâm linh hoặc xã hội.
  • Hội: hoạt động vui chơi, giải trí cộng đồng diễn ra sau lễ.
  • Lễ hội: sự kết hợp thống nhất giữa lễ và hội, tạo thành sinh hoạt văn hóa cộng đồng hoàn chỉnh.

Ngoài ra, nghiên cứu còn vận dụng lý thuyết về tín ngưỡng Phật giáo Nam tông và tín ngưỡng dân gian Khmer để phân tích các nghi thức và ý nghĩa trong lễ hội Cầu an.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng, dựa trên nền tảng phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: thu thập số liệu sơ cấp qua khảo sát, phỏng vấn sâu với 97 người tham gia, quan sát trực tiếp và tham gia lễ hội tại xã Thạnh Lộc và một số địa phương khác trong tỉnh Kiên Giang. Dữ liệu thứ cấp được khai thác từ các tài liệu nghiên cứu, báo cáo chính thức và văn bản pháp luật liên quan.
  • Phương pháp phân tích: sử dụng phân tích nội dung để làm rõ các nghi thức, ý nghĩa và thực trạng tổ chức lễ hội; phân tích thống kê mô tả để tổng hợp số liệu về dân số, tỷ lệ tham gia và đánh giá chất lượng lễ hội.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: cỡ mẫu khảo sát khoảng 100 người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và mẫu tuyết để đảm bảo thu thập được thông tin đa dạng từ các nhóm đối tượng trong cộng đồng Khmer.
  • Timeline nghiên cứu: nghiên cứu được thực hiện trong vòng 12 tháng, từ tháng 1 đến tháng 12 năm 2023, bao gồm giai đoạn khảo sát thực địa, thu thập dữ liệu, phân tích và hoàn thiện luận văn.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, trung thực và phản ánh đúng thực trạng lễ hội Cầu an của người Khmer tại Kiên Giang.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thời gian và quy mô tổ chức lễ hội: Lễ hội Cầu an được tổ chức chủ yếu trong khoảng thời gian từ rằm tháng 2 âm lịch đến trước Tết cổ truyền Chôl-chhnăm-thmây, kéo dài từ 2 đến 3 ngày đêm tại xã Thạnh Lộc. Khoảng 70% các phum srôc trong xã tổ chức lễ hội với quy mô vừa và nhỏ, tùy thuộc vào khả năng tài chính và sự đóng góp của cộng đồng.

  2. Nghi thức và hoạt động lễ hội: Lễ hội bao gồm các nghi thức cúng trình báo thần linh, cung thỉnh chư thiên, lễ bái Tam Bảo, tụng kinh cầu an và các hoạt động văn nghệ, trò chơi dân gian. Số liệu khảo sát cho thấy 95% người tham gia đánh giá các nghi thức truyền thống được duy trì đầy đủ, tuy nhiên có khoảng 30% ý kiến cho rằng một số nghi thức đang dần bị giản lược do thiếu nhân lực và kinh phí.

  3. Vai trò của chùa và nhà sư: Chùa Phật giáo Nam tông Khmer đóng vai trò trung tâm trong tổ chức lễ hội, với sự tham gia của các vị Achar và chư tăng trong việc hướng dẫn nghi lễ và tụng kinh. Khoảng 98% người Khmer theo đạo Phật Nam tông, do đó sự phối hợp giữa tín ngưỡng dân gian và Phật giáo là yếu tố quan trọng giúp lễ hội giữ được bản sắc truyền thống.

  4. Thực trạng tổ chức và các khó khăn: Mặc dù có sự quan tâm của chính quyền địa phương và cộng đồng, lễ hội Cầu an vẫn gặp nhiều khó khăn như thiếu kinh phí, cơ sở vật chất chưa đồng bộ, sự tham gia của giới trẻ còn hạn chế (chỉ khoảng 40% thanh niên tham gia tích cực). So sánh với các lễ hội truyền thống khác trong vùng, lễ hội Cầu an có mức độ tổ chức quy củ hơn nhưng vẫn cần được đầu tư nâng cao chất lượng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy lễ hội Cầu an của người Khmer tại Kiên Giang giữ vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần và văn hóa cộng đồng. Việc duy trì các nghi thức truyền thống như cúng trình báo thần linh, lễ bái Tam Bảo và tụng kinh cầu an phản ánh sự kết hợp hài hòa giữa tín ngưỡng dân gian và Phật giáo Nam tông, góp phần củng cố niềm tin và sự gắn kết cộng đồng.

Tuy nhiên, sự giản lược một số nghi thức và hạn chế trong sự tham gia của thế hệ trẻ cho thấy lễ hội đang đứng trước thách thức của quá trình hiện đại hóa và biến đổi xã hội. So với các nghiên cứu trước đây về lễ hội truyền thống của người Khmer Nam Bộ, thực trạng tại Kiên Giang tương đồng với xu hướng chung là cần có sự hỗ trợ từ chính quyền và cộng đồng để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ tham gia các nghi thức lễ hội theo nhóm tuổi, bảng tổng hợp các khó khăn trong tổ chức lễ hội và biểu đồ so sánh quy mô tổ chức lễ hội qua các năm. Những phân tích này giúp làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của lễ hội Cầu an.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác quản lý và hỗ trợ tài chính: Đề nghị chính quyền địa phương và các cơ quan chức năng tăng cường quản lý, hỗ trợ kinh phí và cơ sở vật chất cho các phum srôc tổ chức lễ hội, nhằm đảm bảo quy mô và chất lượng lễ hội được duy trì và phát triển. Thời gian thực hiện trong 2 năm tới, chủ thể là UBND xã và Ban Dân tộc tỉnh Kiên Giang.

  2. Nâng cao chất lượng hoạt động văn hóa - tín ngưỡng: Tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng kiến thức về nghi thức lễ hội cho các vị Achar, nhà sư và người dân nhằm giữ gìn nghi thức truyền thống, đồng thời khuyến khích sáng tạo các hoạt động văn nghệ phù hợp với giới trẻ. Thời gian thực hiện trong 1 năm, chủ thể là Ban Quản trị chùa và các tổ chức văn hóa địa phương.

  3. Khuyến khích sự tham gia của thế hệ trẻ: Xây dựng các chương trình giáo dục, truyền thông về giá trị văn hóa lễ hội Cầu an trong trường học và cộng đồng, tạo sân chơi văn hóa, thể thao gắn với lễ hội để thu hút thanh thiếu niên tham gia. Thời gian thực hiện liên tục, chủ thể là Phòng Giáo dục và Đào tạo, các đoàn thể thanh niên.

  4. Phát triển du lịch văn hóa cộng đồng: Kết hợp lễ hội Cầu an với phát triển du lịch cộng đồng nhằm tạo nguồn thu nhập bền vững cho người dân, đồng thời quảng bá văn hóa Khmer đến du khách trong và ngoài nước. Cần xây dựng kế hoạch cụ thể trong 3 năm, chủ thể là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Kiên Giang phối hợp với địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà nghiên cứu văn hóa và tôn giáo: Luận văn cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích sâu sắc về lễ hội Cầu an, giúp các nhà nghiên cứu hiểu rõ hơn về tín ngưỡng và văn hóa truyền thống của người Khmer Nam Bộ.

  2. Cơ quan quản lý văn hóa và dân tộc: Các cơ quan như Ban Dân tộc, Sở Văn hóa có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc thiểu số, đặc biệt là trong vùng đồng bào Khmer.

  3. Giáo viên và sinh viên ngành Tôn giáo học, Văn hóa học: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá cho việc giảng dạy và học tập về tín ngưỡng, lễ hội truyền thống, góp phần nâng cao nhận thức về đa dạng văn hóa.

  4. Cộng đồng người Khmer và các tổ chức xã hội: Người dân và các tổ chức cộng đồng có thể dựa vào nghiên cứu để củng cố hoạt động văn hóa, phát huy bản sắc dân tộc, đồng thời nâng cao hiệu quả tổ chức lễ hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lễ hội Cầu an của người Khmer có ý nghĩa gì trong đời sống cộng đồng?
    Lễ hội Cầu an là dịp để người Khmer bày tỏ lòng biết ơn thần linh, cầu mong bình an, thịnh vượng và gắn kết cộng đồng. Đây là hoạt động văn hóa tâm linh quan trọng, giúp duy trì bản sắc và truyền thống dân tộc.

  2. Thời gian tổ chức lễ hội Cầu an diễn ra khi nào?
    Lễ hội thường được tổ chức từ rằm tháng Phol-kun (tháng 2 âm lịch) đến trước Tết cổ truyền Chôl-chhnăm-thmây, kéo dài từ 2 đến 7 ngày tùy điều kiện địa phương.

  3. Ai là người chủ trì các nghi thức trong lễ hội?
    Các nghi thức được chủ trì bởi các vị Achar (người hướng dẫn nghi lễ) và chư tăng trong chùa Phật giáo Nam tông Khmer, đảm bảo nghi lễ được thực hiện đúng truyền thống.

  4. Lễ hội có những hoạt động gì ngoài nghi thức cúng lễ?
    Ngoài nghi thức cúng lễ, lễ hội còn có các hoạt động văn nghệ truyền thống, trò chơi dân gian như kéo co, múa Roam Vông, tạo không khí vui tươi, giải trí cho cộng đồng.

  5. Làm thế nào để duy trì và phát huy giá trị lễ hội trong bối cảnh hiện đại?
    Cần có sự hỗ trợ của chính quyền về tài chính, cơ sở vật chất, đồng thời tăng cường giáo dục, truyền thông để thu hút thế hệ trẻ tham gia, kết hợp phát triển du lịch văn hóa cộng đồng nhằm tạo nguồn lực bền vững.

Kết luận

  • Lễ hội Cầu an của người Khmer tại Kiên Giang là biểu tượng văn hóa tâm linh quan trọng, phản ánh đời sống tinh thần và tín ngưỡng đặc trưng của cộng đồng.
  • Nghi thức lễ hội kết hợp hài hòa giữa tín ngưỡng dân gian và Phật giáo Nam tông, góp phần củng cố niềm tin và sự gắn kết cộng đồng.
  • Thực trạng tổ chức lễ hội còn gặp nhiều khó khăn về kinh phí, cơ sở vật chất và sự tham gia của thế hệ trẻ.
  • Đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý, nâng cao chất lượng hoạt động, khuyến khích thanh niên tham gia và phát triển du lịch văn hóa cộng đồng.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của người Khmer, góp phần thực hiện các chính sách phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số trong giai đoạn tới.

Luận văn kêu gọi các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng tiếp tục quan tâm, đầu tư và đồng hành cùng người Khmer Kiên Giang trong việc giữ gìn và phát huy lễ hội Cầu an, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.