Kiểm Soát Hoạt Động Chuyển Giá Của Các Công Ty Đa Quốc Gia Tại Việt Nam

Các Công ty đa quốc gia (MNC) là các công ty có hoạt động sản xuất kinh doanh hoặc cung cấp dịch vụ không chỉ nằm gói gọn trong lãnh thổ của một quốc gia mà trải dài ít nhất ở hai quốc gia. Mục tiêu hoạt động của các MNC là tìm kiếm các nguồn nguyên liệu, nhân công với giá cả so sánh, tìm kiếm thị trường tiêu thụ mới, tìm kiếm những ưu đãi về thuế, ưu đãi về kinh tế, nhằm cho mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận và tối đa hóa giá trị tài sản công ty.

Các Công ty đa quốc gia (MNC) mang lại lợi ích to lớn cho các nước sở tại như đóng thuế, tạo công ăn việc làm, cung cấp sản phẩm và dịch vụ mà trước đó không có, trên hết là nguồn vốn, công nghệ và kiến thức. Với vai trò cung ứng vốn cho nền kinh tế, thì các MNC ngày càng thể hiện sự ảnh hưởng của nó đối với nền kinh tế các nước mà nó có trụ sở. Chính sự quốc tế hóa hoạt động kinh doanh của các công ty đa quốc gia là nguyên nhân chủ yếu tác động đến sự hình thành và phát triển của các luồng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).

Chuyển giá được hiểu là việc thực hiện chính sách giá đối với hàng hóa, dịch vụ và tài sản được chuyển dịch giữa các thành viên trong tập đoàn qua biên giới không theo giá thị trường, nhằm tối thiểu hóa số thuế phải nộp của các công ty đa quốc gia (MNC). Các hình thức chuyển giá thường gặp là chuyển giá thông qua mua bán nguyên vật liệu, bán thành phẩm, thành phẩm, chuyển giá thông qua TSCĐ hữu hình, chuyển giá thông qua mua TSCĐ vô hình hoặc chi trả chi phí bản quyền.

Động cơ bên ngoài khi phát hiện ra thuế suất, thuế thu nhập doanh nghiệp, giữa hai quốc gia có sự khác biệt lớn, với mục tiêu luôn muốn tối đa hóa lợi nhuận của mình, các MNC sẽ tiến hành thực hiện hành vi chuyển giá nhằm mục đích giảm thiểu tối đa khoản thuế mà các MNC này phải nộp, cũng như tối đa hóa lợi nhuận sau thuế của MNC. Dựa trên các dự báo về tình hình tỷ giá mà các MNC có thể thực hiện các khoản thanh toán nội bộ sớm hơn hay muộn hơn nhằm giảm thiểu rủi ro về tỷ giá.

Chuyển giá làm giảm nguồn thu ngân sách nhà nước, tạo ra môi trường cạnh tranh không bình đẳng giữa các doanh nghiệp, làm sai lệch số liệu thống kê về tình hình kinh tế, và gây khó khăn cho việc hoạch định chính sách kinh tế vĩ mô.

OECD đưa ra các hướng dẫn về xác định giá giao dịch liên kết và khuyến nghị các nước thành viên áp dụng nguyên tắc giá thị trường (ALP). Nhiều nước phát triển đã xây dựng luật pháp và quy định chi tiết về chuyển giá, đồng thời đầu tư vào đào tạo đội ngũ chuyên gia và công nghệ để phát hiện và xử lý các hành vi chuyển giá.

Có nhiều phương pháp xác định giá giao dịch liên kết, bao gồm phương pháp so sánh giá giao dịch độc lập, phương pháp giá bán lại, phương pháp giá vốn cộng lãi, phương pháp phân chia lợi nhuận và phương pháp lợi nhuận thuần. Việc lựa chọn phương pháp phù hợp phụ thuộc vào đặc điểm của giao dịch và thông tin sẵn có.

Việt Nam cần hoàn thiện hệ thống pháp luật về chuyển giá, tăng cường năng lực thanh tra, kiểm tra, nâng cao nhận thức của doanh nghiệp về tuân thủ pháp luật chuyển giá, và hợp tác quốc tế để trao đổi thông tin và kinh nghiệm.

Các văn bản pháp lý quan trọng bao gồm Nghị định 132/2020/NĐ-CP quy định về quản lý thuế đối với các doanh nghiệp có giao dịch liên kết, Thông tư hướng dẫn thực hiện Nghị định này, và các chuẩn mực kế toán liên quan. Các văn bản này quy định về nghĩa vụ kê khai, cung cấp thông tin, và chứng minh giá giao dịch liên kết tuân thủ nguyên tắc giá thị trường.

Theo kết quả khảo sát, thực tiễn kiểm soát hoạt động chuyển giá tại Việt Nam trong thời gian qua còn nhiều hạn chế như nguồn thông tin, dữ liệu mà doanh nghiệp sử dụng để xác định giá thị trường còn thiếu, các đối tượng doanh nghiệp liên hệ để hỗ trợ các vướng mắc đến việc xác định giá thị trường còn hạn chế.

Những thành công về kiểm soát hoạt động chuyển giá đã đạt được như đã có những quy định pháp lý, chế tài xử phạt, có sự phối hợp liên ngành, có sự hợp tác quốc tế. Những mặt hạn chế và nguyên nhân của kiểm soát hoạt động chuyển giá ở Việt Nam như còn thiếu kinh nghiệm, cơ sở dữ liệu còn hạn chế, thiếu nhân lực chuyên nghiệp.

Thành lập bộ phận chuyên trách về chuyển giá, cải cách hệ thống thuế, nâng cao năng lực của cán bộ thuế, và xây dựng cơ sở dữ liệu về giá thị trường là những giải pháp quan trọng để tăng cường công tác quản lý thuế và chống chuyển giá.

Xác định giá giao dịch liên kết một cách minh bạch và tuân thủ nguyên tắc giá thị trường, áp dụng cơ chế thỏa thuận giá trước (APA), xây dựng quy trình kiểm toán và kiểm soát định giá, và tham gia các khóa đào tạo về chuyển giá là những giải pháp giúp doanh nghiệp tuân thủ pháp luật và tránh rủi ro.

Cung cấp thông tin, hướng dẫn về pháp luật chuyển giá, tổ chức các hội thảo, khóa đào tạo, và thiết lập đường dây nóng để hỗ trợ doanh nghiệp giải đáp thắc mắc là những giải pháp cần thiết để nâng cao nhận thức và năng lực tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp.

Các xu hướng chính bao gồm tăng cường hợp tác quốc tế, áp dụng công nghệ phân tích dữ liệu lớn, và tập trung vào các giao dịch rủi ro cao. Tổ chức OECD và các tổ chức quốc tế khác đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự hợp tác và chia sẻ thông tin giữa các quốc gia.

Thách thức bao gồm sự thiếu hụt nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn cao, cơ sở dữ liệu về giá thị trường còn hạn chế, và sự phức tạp của các giao dịch xuyên biên giới. Việt Nam cần đầu tư vào đào tạo, nâng cấp cơ sở hạ tầng công nghệ, và tăng cường hợp tác quốc tế để vượt qua những thách thức này.

Hiệp định tránh đánh thuế hai lần có thể giúp giảm thiểu rủi ro chuyển giá bằng cách xác định rõ quyền đánh thuế của các quốc gia đối với thu nhập từ các giao dịch xuyên biên giới. Tuy nhiên, việc áp dụng các hiệp định này cần được thực hiện một cách thận trọng để tránh tạo ra kẽ hở cho các hành vi trốn thuế.