Tổng quan nghiên cứu

Thanh toán không tiền mặt (TTKDTM) đã trở thành xu hướng tất yếu trong nền kinh tế hiện đại, đặc biệt trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của các dịch vụ tài chính số. Theo ước tính, số lượng giao dịch không tiền mặt toàn cầu năm 2020 đạt khoảng 730 tỷ lượt, gần gấp đôi so với năm 2015, và dự báo sẽ vượt 1 nghìn tỷ lượt vào năm 2022. Tại Việt Nam, mặc dù Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách thúc đẩy TTKDTM, tỷ lệ chi tiêu bằng tiền mặt vẫn còn chiếm khoảng 80%, đặc biệt phổ biến ở các giao dịch nhỏ dưới 100 nghìn đồng. Tình trạng này đặt ra thách thức lớn cho các ngân hàng thương mại trong việc phát triển các sản phẩm và dịch vụ thanh toán không tiền mặt, nhất là đối với khách hàng cá nhân.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển thanh toán không tiền mặt đối với khách hàng cá nhân tại Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam – Chi nhánh Cần Thơ trong giai đoạn 2018-2020. Mục tiêu cụ thể là đánh giá các chỉ tiêu như số lượng sản phẩm dịch vụ, số lượng khách hàng sử dụng, doanh số giao dịch và thu nhập từ dịch vụ TTKDTM, đồng thời xác định các hạn chế và nguyên nhân ảnh hưởng. Phạm vi nghiên cứu bao gồm dữ liệu sơ cấp thu thập từ khảo sát khách hàng trong khoảng thời gian từ tháng 8 đến tháng 10 năm 2021, cùng với dữ liệu thứ cấp từ báo cáo kinh doanh, tài chính của chi nhánh giai đoạn 2018-2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học để Vietinbank – CN Cần Thơ hoàn thiện chiến lược phát triển dịch vụ thanh toán không tiền mặt, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động ngân hàng, thúc đẩy giảm tỷ trọng tiền mặt trong lưu thông, đồng thời hỗ trợ Chính phủ trong việc thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế số và tài chính toàn diện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về ngân hàng thương mại và thanh toán không tiền mặt. Trước hết, khái niệm ngân hàng thương mại được hiểu là tổ chức tài chính trung gian, nhận tiền gửi và cung cấp tín dụng, đồng thời thực hiện các dịch vụ thanh toán. Thanh toán không tiền mặt được định nghĩa là hoạt động thanh toán không sử dụng tiền mặt mà thông qua các công cụ như thẻ ngân hàng, chuyển khoản điện tử, dịch vụ Internet Banking, Mobile Banking.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm: (1) Các hình thức thanh toán không tiền mặt như thẻ ATM, thẻ tín dụng, ủy nhiệm chi, chuyển khoản điện tử; (2) Các tiêu chí đánh giá sự phát triển TTKDTM gồm số lượng sản phẩm dịch vụ, số lượng khách hàng sử dụng, doanh số giao dịch và thu nhập từ dịch vụ; (3) Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động TTKDTM, bao gồm yếu tố bên ngoài như môi trường kinh tế, cơ sở pháp lý, tâm lý và thói quen khách hàng, và yếu tố bên trong như hạ tầng công nghệ, mạng lưới phân phối, chính sách và năng lực nhân sự.

Ngoài ra, luận văn tham khảo các mô hình quản trị rủi ro và chiến lược phát triển dịch vụ ngân hàng hiện đại, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số và phát triển fintech, nhằm đề xuất các giải pháp phù hợp với thực tiễn tại Vietinbank – CN Cần Thơ.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua bảng câu hỏi khảo sát trực tiếp khách hàng cá nhân giao dịch tại Vietinbank – CN Cần Thơ trong khoảng thời gian từ tháng 8 đến tháng 10 năm 2021. Mẫu khảo sát gồm khoảng 200 khách hàng được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm khách hàng cá nhân.

Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo thường niên, báo cáo kinh doanh, tài chính và tổng hợp của chi nhánh giai đoạn 2018-2020, cùng các tài liệu pháp lý, nghiên cứu chuyên ngành liên quan đến thanh toán không tiền mặt.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm: (1) Phân tích thống kê mô tả để tổng hợp và trình bày các chỉ tiêu về số lượng sản phẩm, khách hàng, doanh số và thu nhập; (2) Phương pháp so sánh để đánh giá sự biến động các chỉ tiêu qua các năm 2018, 2019 và 2020; (3) Phân tích tổng hợp nhằm đánh giá toàn diện thực trạng và xác định các hạn chế, nguyên nhân ảnh hưởng đến hoạt động TTKDTM tại chi nhánh.

Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo timeline rõ ràng: thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp trong năm 2021, phân tích và xử lý dữ liệu trong quý cuối năm 2021, hoàn thiện đề xuất giải pháp và báo cáo luận văn trong đầu năm 2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Gia tăng số lượng sản phẩm dịch vụ TTKDTM: Vietinbank – CN Cần Thơ đã mở rộng danh mục sản phẩm TTKDTM từ năm 2018 đến 2020, với các dịch vụ như thẻ ATM, thẻ tín dụng, Internet Banking, Mobile Banking và các hình thức thanh toán điện tử khác. Số lượng loại hình dịch vụ tăng khoảng 20% trong giai đoạn này, đáp ứng đa dạng nhu cầu khách hàng cá nhân.

  2. Tăng trưởng số lượng khách hàng sử dụng dịch vụ: Số lượng khách hàng cá nhân mở tài khoản thanh toán và sử dụng dịch vụ TTKDTM tăng trung bình 15% mỗi năm. Năm 2019, số lượng khách hàng sử dụng dịch vụ tăng 16% so với năm 2018, tuy nhiên năm 2020 do ảnh hưởng của dịch Covid-19, mức tăng chỉ đạt khoảng 4,4%.

  3. Doanh số giao dịch và thu nhập từ dịch vụ TTKDTM: Doanh số giao dịch không tiền mặt tại chi nhánh tăng 25,4% năm 2019 so với 2018, nhưng năm 2020 tăng trưởng chậm lại chỉ khoảng 4,4% do tác động của đại dịch. Thu nhập ròng từ dịch vụ TTKDTM cũng có xu hướng tăng, đạt mức tăng 17,8% năm 2020 so với năm trước đó.

  4. Hạn chế và nguyên nhân: Mặc dù có sự phát triển, tỷ trọng thanh toán không tiền mặt vẫn còn thấp so với mục tiêu đề ra. Nguyên nhân chính bao gồm thói quen sử dụng tiền mặt ăn sâu trong dân cư, tâm lý e ngại rủi ro bảo mật khi sử dụng công nghệ mới, hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ hoàn toàn, và nhận thức của khách hàng về tiện ích dịch vụ còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy Vietinbank – CN Cần Thơ đã đạt được những bước tiến quan trọng trong phát triển dịch vụ thanh toán không tiền mặt, thể hiện qua sự gia tăng đa dạng sản phẩm và số lượng khách hàng sử dụng. Tuy nhiên, sự tăng trưởng bị ảnh hưởng rõ rệt bởi các yếu tố khách quan như đại dịch Covid-19, làm chậm quá trình chuyển đổi thói quen tiêu dùng.

So sánh với các ngân hàng thương mại khác như Agribank, VPBank và HDBank, Vietinbank – CN Cần Thơ có nhiều điểm tương đồng về thách thức trong việc thay đổi nhận thức và thói quen khách hàng, cũng như trong việc đầu tư hạ tầng công nghệ. Các ngân hàng này đã áp dụng nhiều chương trình ưu đãi, marketing tích cực và nâng cao chất lượng dịch vụ để thúc đẩy TTKDTM, điều mà Vietinbank cần tiếp tục học hỏi và áp dụng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng khách hàng, doanh số giao dịch qua các năm, và bảng so sánh tỷ lệ tăng trưởng giữa các ngân hàng để minh họa rõ nét xu hướng phát triển và những điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Mở rộng và nâng cao tiện ích sản phẩm TTKDTM: Vietinbank – CN Cần Thơ cần phát triển thêm các sản phẩm thanh toán đa dạng, tích hợp công nghệ mới như ví điện tử, QR code, và nâng cao tính năng của dịch vụ Mobile Banking nhằm tăng trải nghiệm khách hàng. Mục tiêu đạt tăng trưởng 20% số lượng sản phẩm mới trong vòng 2 năm tới.

  2. Tăng cường hoạt động marketing và truyền thông: Triển khai các chiến dịch quảng bá đồng bộ, tập trung vào nâng cao nhận thức và thay đổi thói quen sử dụng tiền mặt của khách hàng cá nhân, đặc biệt tại các khu vực nông thôn và vùng sâu vùng xa. Thời gian thực hiện trong 12 tháng với sự phối hợp của các phòng ban và đối tác truyền thông.

  3. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực: Đào tạo chuyên sâu cho cán bộ nhân viên về kỹ năng tư vấn, công nghệ thanh toán và quản lý rủi ro, nhằm nâng cao hiệu quả phục vụ khách hàng và tăng cường niềm tin. Kế hoạch đào tạo định kỳ hàng quý, tập trung vào đội ngũ giao dịch viên và chuyên viên quan hệ khách hàng.

  4. Hoàn thiện hạ tầng công nghệ và hệ thống thanh toán: Đầu tư hiện đại hóa hệ thống core banking, tăng cường bảo mật, áp dụng trí tuệ nhân tạo và phân tích dữ liệu lớn để nâng cao khả năng xử lý giao dịch và phát hiện gian lận. Mục tiêu hoàn thành trong vòng 3 năm, đảm bảo hệ thống hoạt động ổn định, an toàn và tiện lợi.

  5. Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý và cơ chế giám sát: Phối hợp với Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan liên quan để cập nhật, hoàn thiện các quy định pháp lý, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động TTKDTM, đồng thời tăng cường giám sát nhằm đảm bảo an toàn và minh bạch trong giao dịch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý ngân hàng thương mại: Luận văn cung cấp cái nhìn toàn diện về thực trạng và giải pháp phát triển thanh toán không tiền mặt, giúp các nhà quản lý xây dựng chiến lược phù hợp với xu hướng chuyển đổi số và nhu cầu khách hàng.

  2. Chuyên gia nghiên cứu tài chính và ngân hàng: Tài liệu là nguồn tham khảo quý giá về các yếu tố ảnh hưởng, tiêu chí đánh giá và kinh nghiệm thực tiễn trong phát triển dịch vụ thanh toán không tiền mặt tại Việt Nam.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và hoạch định chính sách: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu và phân tích giúp hoàn thiện chính sách phát triển thanh toán điện tử, thúc đẩy tài chính toàn diện và giảm tỷ trọng tiền mặt trong lưu thông.

  4. Các doanh nghiệp fintech và nhà cung cấp công nghệ: Luận văn giúp hiểu rõ nhu cầu, thách thức và cơ hội hợp tác với ngân hàng trong việc phát triển các giải pháp thanh toán hiện đại, từ đó thiết kế sản phẩm phù hợp với thị trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thanh toán không tiền mặt là gì và có những hình thức nào phổ biến?
    Thanh toán không tiền mặt là phương thức thanh toán không sử dụng tiền mặt mà qua các công cụ như thẻ ngân hàng, chuyển khoản điện tử, Internet Banking, Mobile Banking. Các hình thức phổ biến gồm thẻ ATM, thẻ tín dụng, ủy nhiệm chi, thanh toán qua ví điện tử và POS.

  2. Tại sao thanh toán không tiền mặt lại quan trọng đối với ngân hàng?
    TTKDTM giúp ngân hàng tăng nguồn vốn huy động, giảm chi phí lưu thông tiền mặt, nâng cao hiệu quả quản lý và tạo nguồn thu từ phí dịch vụ. Đồng thời, nó giúp ngân hàng nâng cao chất lượng dịch vụ và sức cạnh tranh trên thị trường.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến việc phát triển thanh toán không tiền mặt tại Vietinbank – CN Cần Thơ?
    Các yếu tố bao gồm môi trường kinh tế, cơ sở pháp lý, thói quen và nhận thức khách hàng, hạ tầng công nghệ, mạng lưới phân phối và chính sách, chiến lược kinh doanh cùng năng lực nhân sự của ngân hàng.

  4. Ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 đến hoạt động thanh toán không tiền mặt như thế nào?
    Dịch bệnh làm gián đoạn hoạt động kinh tế, giảm tốc độ tăng trưởng giao dịch không tiền mặt do nhiều doanh nghiệp, cửa hàng đóng cửa hoặc hạn chế giao dịch. Tuy nhiên, cũng thúc đẩy nhu cầu sử dụng các dịch vụ thanh toán điện tử để hạn chế tiếp xúc trực tiếp.

  5. Ngân hàng có thể làm gì để thay đổi thói quen sử dụng tiền mặt của khách hàng?
    Ngân hàng cần đẩy mạnh truyền thông, nâng cao tiện ích và an toàn của dịch vụ, triển khai các chương trình ưu đãi, đào tạo nhân viên tư vấn hiệu quả, đồng thời phối hợp với các cơ quan quản lý để hoàn thiện khung pháp lý và hạ tầng công nghệ.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá thực trạng phát triển thanh toán không tiền mặt đối với khách hàng cá nhân tại Vietinbank – CN Cần Thơ giai đoạn 2018-2020, ghi nhận sự tăng trưởng về số lượng sản phẩm, khách hàng và doanh số giao dịch.
  • Các hạn chế chính bao gồm thói quen sử dụng tiền mặt phổ biến, tâm lý e ngại công nghệ mới và hạ tầng công nghệ chưa hoàn thiện.
  • Đề xuất 6 giải pháp trọng tâm gồm mở rộng sản phẩm, tăng cường marketing, thay đổi nhận thức khách hàng, nâng cao chất lượng nhân lực, hoàn thiện pháp lý và hiện đại hóa công nghệ.
  • Nghiên cứu góp phần bổ sung cơ sở lý luận và thực tiễn cho hoạt động phát triển thanh toán không tiền mặt tại ngân hàng thương mại, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp nhằm đạt mục tiêu phát triển bền vững dịch vụ thanh toán không tiền mặt tại Vietinbank – CN Cần Thơ.

Quý độc giả và các nhà quản lý được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả hoạt động thanh toán không tiền mặt, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế số và tài chính toàn diện tại Việt Nam.