I. Vai trò cốt lõi của thẩm định tài sản đảm bảo tại Sacombank
Trong hoạt động ngân hàng, thẩm định tài sản đảm bảo (TSĐB) là một nghiệp vụ nền tảng. Nghiệp vụ này đóng vai trò then chốt trong việc quyết định cấp tín dụng và bảo vệ ngân hàng trước những biến động của thị trường. Tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương Tín (Sacombank), công tác này càng trở nên quan trọng khi hoạt động tín dụng chiếm trên 90% tổng thu nhập. Một quy trình thẩm định chính xác không chỉ giúp ngân hàng đưa ra quyết định cho vay đúng đắn mà còn là cơ sở để quản lý rủi ro tín dụng hiệu quả. Nó đảm bảo giá trị của tài sản thế chấp đủ khả năng bù đắp khoản vay trong trường hợp khách hàng không thể trả nợ. Việc định giá tài sản đảm bảo một cách khách quan, trung thực giúp Sacombank giảm thiểu tỷ lệ nợ xấu, tăng khả năng thu hồi vốn và lãi. Điều này trực tiếp nâng cao chất lượng thẩm định tín dụng, góp phần xây dựng uy tín và sự phát triển bền vững của ngân hàng. Hơn nữa, một quy trình thẩm định chuyên nghiệp còn giúp khách hàng nhận thức rõ giá trị tài sản của mình, từ đó có kế hoạch sử dụng vốn vay hiệu quả hơn. Do đó, việc không ngừng nâng cao hiệu quả công tác này là nhiệm vụ chiến lược, quyết định năng lực cạnh tranh và sự an toàn của toàn hệ thống.
1.1. Khái niệm và mục tiêu của thẩm định tài sản đảm bảo
Thẩm định tài sản đảm bảo là quá trình ngân hàng sử dụng các công cụ và kỹ thuật phân tích để đánh giá giá trị của tài sản mà khách hàng dùng để bảo đảm cho một khoản vay. Mục tiêu chính là xác định một cách chính xác giá trị thị trường của tài sản, kiểm tra tính pháp lý, và đánh giá khả năng chuyển hóa thành tiền mặt khi cần thiết. Quá trình này giúp ngân hàng kiểm soát rủi ro, đảm bảo quyền lợi hợp pháp đối với tài sản. Một mục tiêu quan trọng khác là xác định hạn mức cho vay phù hợp, tránh định giá quá cao dẫn đến rủi ro hoặc quá thấp làm mất cơ hội kinh doanh. Theo Khóa luận tốt nghiệp của Lê Thái Vinh (2020), mục tiêu của thẩm định còn nhằm "nâng cao chất lượng tín dụng" và "thúc đẩy hoạt động kinh doanh của ngân hàng".
1.2. Ý nghĩa của định giá tài sản trong quản lý rủi ro tín dụng
Định giá tài sản đảm bảo là nền tảng của hoạt động quản lý rủi ro tín dụng. Tài sản đảm bảo được xem là nguồn thu nợ thứ hai, chỉ sau nguồn thu từ hoạt động kinh doanh của khách hàng. Khi nguồn thu thứ nhất gặp vấn đề, giá trị của TSĐB sẽ là yếu tố quyết định khả năng thu hồi nợ của ngân hàng. Một kết quả định giá sai lệch có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, gây tổn thất tài chính và ảnh hưởng đến an toàn hoạt động. Do đó, việc tuân thủ các nguyên tắc thẩm định tài sản đảm bảo và áp dụng các phương pháp thẩm định giá chuẩn mực giúp giảm thiểu rủi ro. Nó không chỉ bảo vệ ngân hàng mà còn tạo động lực để khách hàng thực hiện nghiêm túc nghĩa vụ trả nợ, tránh nguy cơ mất tài sản.
II. Thách thức và thực trạng thẩm định tài sản tại Sacombank
Mặc dù có vai trò quan trọng, công tác thẩm định tài sản đảm bảo tại các ngân hàng thương mại, bao gồm cả Sacombank, vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Phân tích thực trạng thẩm định tài sản tại NHTM cho thấy các khó khăn đến từ cả yếu tố chủ quan và khách quan. Yếu tố chủ quan bao gồm chất lượng nguồn nhân lực, phương pháp thẩm định và nguồn thông tin. Yếu tố khách quan liên quan đến môi trường pháp lý, sự biến động của thị trường bất động sản và các chính sách kinh tế vĩ mô. Nghiên cứu tại chi nhánh Sacombank Đồng Tháp cho thấy nợ quá hạn vẫn tồn tại, một phần nguyên nhân đến từ những hạn chế trong khâu thẩm định ban đầu. Việc nhận diện và đánh giá đúng các rủi ro trong thẩm định tài sản là bước đầu tiên để xây dựng các giải pháp giảm thiểu rủi ro thẩm định hiệu quả. Các rủi ro thường gặp bao gồm: sai sót trong việc xác định tính pháp lý của tài sản, định giá không sát với giá trị thị trường, hoặc bỏ qua các yếu tố quy hoạch có thể ảnh hưởng đến tài sản trong tương lai. Hậu quả của những rủi ro này là làm suy giảm chất lượng thẩm định tín dụng, tăng nguy cơ nợ xấu và ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận của ngân hàng.
2.1. Phân tích thực trạng thẩm định tại chi nhánh Sacombank
Dựa trên tài liệu nghiên cứu về hoạt động tín dụng tại Sacombank chi nhánh Đồng Tháp giai đoạn 2017-2019, có thể thấy hoạt động cho vay có TSĐB chiếm tỷ trọng lớn. Tuy nhiên, tình hình nợ quá hạn vẫn có sự biến động, cho thấy tiềm ẩn rủi ro. Khóa luận của Lê Thái Vinh (2020) chỉ ra một số hạn chế như: "Đội ngũ cán bộ trẻ, nhiệt tình nhưng chưa có nhiều kinh nghiệm trong xử lý công việc". Điều này ảnh hưởng đến khả năng phân tích sâu và dự báo các rủi ro tiềm ẩn của tài sản. Hơn nữa, việc thu thập thông tin thị trường đôi khi còn thiếu tính hệ thống và độ tin cậy, gây khó khăn cho việc áp dụng phương pháp thẩm định giá so sánh trực tiếp.
2.2. Nhận diện các rủi ro trong thẩm định và hậu quả nợ xấu
Các rủi ro trong thẩm định tài sản có thể được phân loại thành rủi ro đạo đức, rủi ro nghiệp vụ và rủi ro thị trường. Rủi ro đạo đức xảy ra khi chuyên viên thẩm định cố ý làm sai lệch kết quả. Rủi ro nghiệp vụ đến từ sai sót do thiếu kinh nghiệm, năng lực hạn chế của cán bộ. Rủi ro thị trường xuất phát từ sự biến động giá cả tài sản mà chuyên viên không lường trước được. Tất cả các rủi ro này đều có thể dẫn đến việc giá trị TSĐB bị định giá cao hơn thực tế. Khi khách hàng mất khả năng trả nợ, ngân hàng không thể thu hồi đủ vốn gốc và lãi thông qua việc xử lý nợ xấu, gây thiệt hại tài chính và làm tăng tỷ lệ nợ xấu trên toàn hệ thống.
III. Phương pháp tối ưu hóa quy trình thẩm định TSĐB tại ngân hàng
Để nâng cao hiệu quả, việc tối ưu hóa quy trình thẩm định TSĐB là một giải pháp mang tính hệ thống. Một quy trình tối ưu cần đảm bảo sự cân bằng giữa ba yếu tố: tốc độ, chi phí và độ chính xác. Quy trình này phải được chuẩn hóa từ khâu tiếp nhận hồ sơ, thu thập thông tin, khảo sát thực địa, phân tích và lập báo cáo thẩm định, cho đến khâu phê duyệt và lưu trữ. Việc áp dụng các phương pháp thẩm định giá phải linh hoạt, phù hợp với từng loại tài sản và điều kiện thị trường. Chẳng hạn, kinh nghiệm thẩm định bất động sản cho thấy phương pháp so sánh trực tiếp thường được ưu tiên, nhưng cần kết hợp với phương pháp chi phí hoặc thu nhập để kiểm tra chéo. Việc hoàn thiện công tác thẩm định giá đòi hỏi phải xây dựng một hệ thống cơ sở dữ liệu giá giao dịch tin cậy và cập nhật liên tục. Bên cạnh đó, việc tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn thẩm định giá Việt Nam do Bộ Tài chính ban hành là yêu cầu bắt buộc. Một quy trình thẩm định TSĐB rõ ràng, minh bạch không chỉ giúp giảm thiểu sai sót mà còn nâng cao tính chuyên nghiệp và trách nhiệm của chuyên viên thẩm định.
3.1. Các bước chuẩn hóa và tối ưu hóa quy trình thẩm định TSĐB
Việc tối ưu hóa quy trình thẩm định TSĐB nên bắt đầu bằng việc rà soát và chuẩn hóa lại các bước thực hiện. Cần xây dựng các biểu mẫu, danh mục kiểm tra (checklist) chi tiết cho từng công đoạn. Các bước cơ bản bao gồm: (1) Tiếp nhận yêu cầu và hồ sơ pháp lý; (2) Lập kế hoạch thẩm định; (3) Thu thập thông tin thị trường và pháp lý liên quan; (4) Khảo sát thực tế tài sản; (5) Phân tích thông tin và lựa chọn phương pháp định giá phù hợp; (6) Lập báo cáo thẩm định giá chi tiết, nêu rõ các giả định và hạn chế; (7) Trình duyệt và lưu trữ hồ sơ. Tối ưu hóa quy trình còn có nghĩa là phân định rõ ràng trách nhiệm giữa các cá nhân và bộ phận, tránh chồng chéo.
3.2. Áp dụng linh hoạt các phương pháp thẩm định giá theo tiêu chuẩn
Không có một phương pháp thẩm định giá nào là hoàn hảo cho mọi loại tài sản. Chuyên viên thẩm định cần nắm vững và áp dụng linh hoạt các phương pháp khác nhau theo Tiêu chuẩn thẩm định giá Việt Nam. Các phương pháp phổ biến bao gồm: phương pháp so sánh, phương pháp chi phí, phương pháp thu nhập (vốn hóa trực tiếp, dòng tiền chiết khấu), phương pháp thặng dư và phương pháp lợi nhuận. Việc lựa chọn phương pháp phụ thuộc vào đặc điểm tài sản, mục đích thẩm định và mức độ sẵn có của dữ liệu thị trường. Sự kết hợp nhiều phương pháp sẽ cho kết quả định giá có độ tin cậy cao hơn, giúp nâng cao chất lượng thẩm định tín dụng.
IV. Cách nâng cao năng lực thẩm định qua con người và công nghệ
Con người và công nghệ là hai yếu tố trụ cột quyết định sự thành công của công tác thẩm định tài sản đảm bảo. Để nâng cao năng lực thẩm định, việc đầu tư vào phát triển nguồn nhân lực là ưu tiên hàng đầu. Một chuyên viên thẩm định giỏi không chỉ cần kiến thức chuyên môn vững vàng về các phương pháp thẩm định giá mà còn phải có đạo đức nghề nghiệp, kỹ năng phân tích thị trường và sự nhạy bén với các yếu tố pháp lý. Song song đó, việc ứng dụng công nghệ trong thẩm định đang trở thành xu thế tất yếu trong bối cảnh chuyển đổi số trong ngành ngân hàng. Công nghệ giúp tự động hóa các tác vụ lặp đi lặp lại, xây dựng cơ sở dữ liệu giá tập trung, sử dụng bản đồ số (GIS) để phân tích vị trí và quy hoạch, thậm chí ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để đưa ra các mô hình định giá tham khảo. Sự kết hợp giữa năng lực của con người và sức mạnh của công nghệ sẽ tạo ra một quy trình thẩm định nhanh chóng, chính xác và minh bạch hơn, góp phần quan trọng vào việc quản lý rủi ro tín dụng tại Sacombank.
4.1. Tầm quan trọng của việc đào tạo nhân viên thẩm định chuyên sâu
Chất lượng thẩm định phụ thuộc trực tiếp vào năng lực của đội ngũ thực hiện. Do đó, đào tạo nhân viên thẩm định là một hoạt động chiến lược. Chương trình đào tạo cần bao quát cả kiến thức chuyên môn, kỹ năng mềm và đạo đức nghề nghiệp. Nội dung đào tạo phải được cập nhật thường xuyên để bắt kịp với sự thay đổi của pháp luật và thị trường. Khóa luận của Lê Thái Vinh (2020) cũng đề xuất giải pháp "Bồi dưỡng nâng cao trình độ kiến thức của cán bộ tín dụng" như một yếu tố then chốt để hoàn thiện công tác thẩm định giá. Việc tổ chức các buổi hội thảo chia sẻ kinh nghiệm thẩm định bất động sản và các loại tài sản đặc thù cũng giúp nâng cao năng lực thực tiễn cho đội ngũ.
4.2. Xu hướng ứng dụng công nghệ trong định giá tài sản đảm bảo
Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang tác động mạnh mẽ đến ngành tài chính - ngân hàng. Ứng dụng công nghệ trong thẩm định không còn là lựa chọn mà là yêu cầu bắt buộc để nâng cao năng lực cạnh tranh. Các công nghệ nổi bật bao gồm: Big Data để phân tích dữ liệu thị trường khổng lồ, công nghệ GIS để xác định vị trí và các yếu tố quy hoạch, và AI để xây dựng các mô hình định giá tự động (AVM). Việc chuyển đổi số trong ngành ngân hàng giúp số hóa toàn bộ quy trình thẩm định TSĐB, từ đó rút ngắn thời gian xử lý, giảm thiểu sai sót do con người và cung cấp dữ liệu phân tích sâu sắc hơn cho các cấp ra quyết định.
V. Giải pháp thực tiễn giúp Sacombank giảm thiểu rủi ro tín dụng
Để nâng cao hiệu quả thẩm định tài sản đảm bảo, Sacombank cần triển khai đồng bộ các giải pháp thực tiễn. Trọng tâm là việc xây dựng một hệ thống quản lý rủi ro tín dụng toàn diện, trong đó công tác thẩm định đóng vai trò là chốt chặn quan trọng đầu tiên. Một trong những giải pháp giảm thiểu rủi ro thẩm định hiệu quả là thành lập bộ phận kiểm soát, tái thẩm định độc lập. Bộ phận này có nhiệm vụ kiểm tra ngẫu nhiên hoặc định kỳ các báo cáo thẩm định để đảm bảo tính khách quan và tuân thủ quy trình. Bên cạnh đó, cần xây dựng chính sách quản lý tài sản đảm bảo sau khi cho vay, bao gồm việc định giá lại định kỳ, đặc biệt với những tài sản có giá trị lớn hoặc thị trường biến động mạnh. Việc này giúp ngân hàng sớm nhận diện các rủi ro suy giảm giá trị tài sản để có biện pháp xử lý kịp thời. Áp dụng các giải pháp này không chỉ giúp hoàn thiện công tác thẩm định giá mà còn là cơ sở để xử lý nợ xấu hiệu quả hơn, bảo vệ nguồn vốn và đảm bảo sự phát triển bền vững của ngân hàng.
5.1. Xây dựng mô hình hoàn thiện công tác thẩm định giá tại ngân hàng
Mô hình hoàn thiện công tác thẩm định giá tại Sacombank nên được xây dựng theo ba trụ cột chính: Quy trình - Con người - Công nghệ. Về quy trình, cần chuẩn hóa và tự động hóa các bước không cần sự can thiệp của con người. Về con người, cần xác định rõ vai trò của chuyên viên thẩm định, xây dựng lộ trình phát triển sự nghiệp và cơ chế đãi ngộ hợp lý. Về công nghệ, cần đầu tư xây dựng hệ thống thông tin thẩm định tập trung, tích hợp dữ liệu từ nhiều nguồn. Khóa luận (2020) cũng đề xuất "Thành lập tổ công tác thẩm định" chuyên trách để tăng cường tính chuyên môn hóa và độc lập.
5.2. Kinh nghiệm quản lý rủi ro tín dụng và xử lý nợ xấu hiệu quả
Một công tác thẩm định tốt là tiền đề cho việc quản lý rủi ro tín dụng và xử lý nợ xấu hiệu quả. Khi giá trị TSĐB được xác định chính xác ngay từ đầu, ngân hàng sẽ có cơ sở vững chắc để đàm phán với khách hàng hoặc tiến hành các thủ tục pháp lý để thu hồi nợ. Kinh nghiệm cho thấy, việc phân loại và định giá lại tài sản của các khoản nợ có vấn đề một cách kịp thời sẽ giúp ngân hàng đưa ra phương án xử lý tối ưu, có thể là cơ cấu lại nợ, bán nợ hoặc phát mãi tài sản. Một quy trình thẩm định minh bạch cũng làm tăng tính thanh khoản của tài sản khi cần xử lý, thu hút nhiều người mua và giúp bán được giá tốt hơn.
