Đổi mới hoạt động giám sát ngân hàng thương mại tại NHNN Việt Nam

Giám sát ngân hàng, theo nghĩa hẹp, là hoạt động giám sát từ xa nhằm phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời rủi ro gây mất an toàn hoạt động ngân hàng. Hoạt động này mang tính quyền lực Nhà nước, thường xuyên và liên tục, nhằm đảm bảo sự an toàn, tránh đổ vỡ hệ thống, duy trì ổn định và lòng tin. Cùng với sự phát triển của khu vực tài chính nói chung và ngân hàng nói riêng với hàng loạt các loại hình dịch vụ hiện đại đi kèm với nhiều rủi ro, quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, tự do hóa thương mại dịch vụ tài chính và mở cửa thị trường là những thách thức mà các NHTM trong nước phải đối mặt cũng như sự phát triển của các tập đoàn tài chính - ngân hàng và đa dạng hóa các kênh phân phối sản phẩm dịch vụ tài chính, việc đổi mới hoạt động giám sát ngân hàng là vố cùng cần thiết.

Hiện tại chưa có một mô hình thống nhất giám sát hệ thống NHTM đối với các quốc gia trên thế giới. Có thể phân loại mô hình giám sát các NHTM theo các tiêu chí khác nhau: Phân loại dựa trên tiêu chí về vị trí của NHTW trong việc thực hiện giám sát có thể chia thành 2 nhóm: nhóm những nước mà NHTW đóng vai nhà độc quyền về giám sát ngân hàng; nhóm các nước NHTW không có trách nhiệm hoặc không phải là cơ quan duy nhất chịu trách nhiệm về giám sát ngân hàng. Phân loại mô hình giám sát ngân hàng theo phạm vi giám sát có thể chia thành 04 nhóm: Mô hình giám sát hợp nhất; Mô hình giám sát theo định chế; Mô hình giám sát theo chức năng; Mô hình giám sát lưỡng đỉnh.

Quy trình giám sát ngân hàng của NHNN Việt Nam gồm bốn bước: Thu thập thông tin; Rà soát thông tin ban đầu; Phân tích, đánh giá; Kết luận, khuyến nghị. Hoạt động giám sát ngân hàng được thực hiện theo các nội dung là giám sát tuân thủ, giám sát trên cơ sở rủi ro và giám sát ngân hàng theo CAMELS. Tuy nhiên, phương thức giám sát tuân thủ vẫn được thực hiện chủ yếu, giám sát trên cơ sở rủi ro, giám sát theo CAMELS mới chỉ bước đầu được thực hiện nên việc đánh giá rủi ro còn sơ sài, chưa thực sự đánh giá được rủi ro tiềm ẩn trong hoạt động ngân hàng.

Hoạt động giám sát các NHTM của NHNN Việt Nam chịu một số tác động: Kinh tế, chính trị, chính sách, văn bản pháp luật, mô hình tổ chức, năng lực của cán bộ thực hiện giám sát, hạ tầng công nghệ thông tin và đặc điểm hoạt động của NHTM Việt Nam. Một số văn bản quy định về trình tự, thủ tục giám sát ngân hàng, quy định thay thế Thông tư 13/2010/TT-NHNN, Thông tư về xếp hạng ngân hàng, Thông tư về quy trình, thủ tục giám sát ngân hàng vẫn chưa vi ban hành khiến cho cơ sở pháp lý cho việc thực hiện giám sát ngân hàng còn thiếu, chưa đồng bộ gây khó khăn cho cán bộ giám sát.

Hoạt động giám sát NHTM đã đạt được một số thành tựu như: mô hình tổ chức tương đối phù hợp, NHNN chủ động xây dựng cơ chế, chính sách, giám sát phần lớn các NHTM, hệ thống thông tin quản lý dần hoàn thiện, phương pháp giám sát từ xa trên cơ sở rủi ro dựa trên hệ thống chỉ tiêu CAMELS đã được xây dựng, hoạt động giám sát đã đóng góp một phần quan trọng trong việc củng cố chất lượng cho hoạt động thanh tra tại chỗ và chất lượng đội ngũ cán bộ giám sát được nâng cao. Tuy nhiên, vẫn còn hạn chế như: các NHTM chưa được giám sát một cách chặt chẽ và toàn diện, hoạt động giám sát của NHNN Việt Nam chưa chú trọng vào hoạt động cảnh báo sớm rủi ro trong hoạt động của các NHTM và NHNN còn yếu và lỏng lẻo trong việc giám sát dựa trên cơ sở giám sát hợp nhất tất cả các lĩnh vực hoạt động của các NHTM.

Cần nhanh chóng đẩy nhanh quá trình xây dựng CQTTGSNH theo mô hình Tổng cục thuộc NHNN nhằm nâng cao tính độc lập của CQTTGSNH. Theo tài liệu gốc, đến nay, hệ thống thanh tra, giám sát ngân hàng chưa được tổ chức theo nguyên tắc tập trung, thống nhất thành hệ thống tư trung ương đến địa phương và cơ chế phối hợp giữa CQTTGSH và NHNN chi nhánh tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương vẫn chưa thực sự chặt chẽ khiến cho hoạt động giám sát ngân hàng vẫn còn chồng chéo và chưa thực sự hiệu quả.

Quy trình giám sát ngân hàng mang tính liên tục, cần có sự kết hợp chặt chẽ giữa các đơn vị trong CQTTGSNH, đặc biệt giữa giám sát từ xa và thanh tra tại chỗ theo một chu trình khép kín: nhận dạng rủi ro – đo lường rủi ro – quản lý rủi ro và xử lý rủi ro.

NHNN Việt Nam cần tập trung đẩy nhanh việc tiến hành xây dựng và thực hiện triển khai phương pháp giám sát theo CAMELS, đồng thời từng bước chuẩn bị các yếu tố cần thiết cho việc chuyển đổi từ phương pháp giám sát CAMELS sang giám sát trên cơ sở rủi ro. Theo tài liệu gốc, phương thức giám sát tuân thủ vẫn được thực hiện chủ yếu, giám sát trên cơ sở rủi ro, giám sát theo CAMELS mới chỉ bước đầu được thực hiện nên việc đánh giá rủi ro còn sơ sài, chưa thực sự đánh giá được rủi ro tiềm ẩn trong hoạt động ngân hàng.

Nội dung giám sát cần thống nhất theo phương pháp giám sát đã được NHNN Việt Nam lựa chọn trong từng thời kỳ. Khi thực hiện giám sát theo CAMELS thì nội dung trong từng báo cáo giám sát cần được xây dựng theo cấu phần của CAMELS. Khi NHNN Việt Nam chuyển sang phương pháp giám sát dựa trên rủi ro thì nội dung trong từng báo cáo giám sát cũng thống nhất theo tưng loại rủi ro.

Cần có chính sách thu hút nhân tài, từng bước cải cách chế độ tiền lương có khả năng thu hút cán bộ có năng lực, trình độ, nhạy bén với công việc, đủ sức giám sát và quả lý hoạt động ngân hàng trong giai đoạn hội nhập. NHNN cần có một chuyên gia tư vấn thường tr...

Hiện tại hạ tầng hệ thống công nghệ thông tin của Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng còn đơn giản. Chủ yếu hoạt động xử lý thông tin ở trên các máy trạm, sử dụng phần mềm FoxPro để phân tích dữ liệu, đồng thời đưa dữ liệu vào các công cụ văn phòng khác như Word, Excel để thực hiện xử lý dữ liệu. Với hiện trạng trang bị về hạ tầng công nghệ thông tin hiện tại, hoạt động giám sát ngân hàng chưa đạt hiệu quả cao.

Cần tăng cường giám sát rủi ro tín dụng và có các biện pháp hiệu quả để xử lý nợ xấu ngân hàng. Theo tài liệu gốc, các NHTM chưa được giám sát một cách chặt chẽ và toàn diện; Thứ hai, hoạt động giám sát của NHNN Việt Nam chưa chú trọng vào hoạt động cảnh báo sớm rủi ro trong hoạt động của các NHTM.

Cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong giám sát ngân hàng, bao gồm cả việc sử dụng Fintech và chuyển đổi số ngân hàng. Điều này giúp nâng cao hiệu quả và giảm chi phí giám sát.

Việc tái cơ cấu ngân hàng và tăng cường thanh tra ngân hàng là những biện pháp quan trọng để đảm bảo an toàn hệ thống. Cần có các quy định pháp luật ngân hàng rõ ràng và đồng bộ để hỗ trợ cho hoạt động này.

Cần có các thông tư, nghị định về ngân hàng rõ ràng và đồng bộ để hỗ trợ cho hoạt động giám sát. Theo tài liệu gốc, một số văn bản quy định về trình tự, thủ tục giám sát ngân hàng, quy định thay thế Thông tư 13/2010/TT-NHNN, Thông tư về xếp hạng ngân hàng, Thông tư về quy trình, thủ tục giám sát ngân hàng vẫn chưa vi ban hành khiến cho cơ sở pháp lý cho việc thực hiện giám sát ngân hàng còn thiếu, chưa đồng bộ gây khó khăn cho cán bộ giám sát.

Cần tăng cường hợp tác quốc tế trong giám sát ngân hàng để học hỏi kinh nghiệm và nâng cao năng lực giám sát. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Cần có các phương pháp đánh giá hiệu quả hoạt động ngân hàng chính xác và khách quan để hỗ trợ cho công tác giám sát. Điều này giúp phát hiện sớm các vấn đề và đưa ra các biện pháp xử lý kịp thời.