Đánh Giá Hiệu Quả Kinh Tế - Xã Hội và Môi Trường trong Sản Xuất Lúa theo Mô Hình Cánh Đồng Lớn tại Huyện Giồng Riềng

• Tác giả: Huỳnh Văn Thẳng
• Người hướng dẫn: PGS. Đinh Phi Hổ
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Quản Lý Kinh Tế
• Đề tài: Đánh Giá Hiệu Quả Kinh Tế - Xã Hội và Môi Trường trong Sản Xuất Lúa theo Mô Hình Cánh Đồng Lớn tại Huyện Giồng Riềng
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.2.1. Mục tiêu chung
• 1.2.2. Mục tiêu cụ thể
• 1.3. Đối tượng nghiên cứu
• 1.4. Phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu
• 1.6. Ý nghĩa của luận văn
• 1.7. Kết cấu của luận văn
• 2. CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ NHỮNG NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN
• 2.1. Khái niệm cánh đồng lớn
• 2.2. Lý thuyết kinh tế học về tăng trưởng và phát triển nông nghiệp
• 2.2.1. Lý thuyết của Robert S.
• 2.2.2. Lý thuyết về chuyển giao công nghệ sản xuất nông nghiệp
• 2.3. Kinh nghiệm sản xuất Nông nghiệp theo mô hình liên kết của một số nước
• 2.3.1. Mô hình trồng rau ở Philipines
• 2.3.2. Kinh nghiệm của Nhật Bản
• 2.3.3. Kinh nghiệm của Indonesia
• 2.4. Kinh nghiệm từ mô hình cánh đồng lớn của Malaysia
• 2.5. Kinh nghiệm từ liên kết ngành hàng của Thái Lan
• 2.6. Những vấn đề cơ bản về mô hình cánh đồng lớn ở Việt Nam
• 2.6.1. Quan điểm của Lênin và Hồ Chí Minh về hợp tác trong sản xuất Nông nghiệp
• 2.6.2. Quan điểm của Đảng và Nhà nước ta
• 2.6.3. Tiêu chí xây dựng cánh đồng lớn
• 2.6.4. Kết quả thực hiện mô hình “Cánh đồng lớn” ở Việt Nam
• 2.6.4.1. Các chỉ tiêu đánh giá về hiệu quả trong mô hình cánh đồng lớn
• 2.6.4.2. Ứng dụng công nghệ mới
• 2.7. Các nghiên cứu có liên quan
• 3. CHƯƠNG 3: VỊ TRÍ ĐỊA LÝ, TÌNH HÌNH SẢN XUẤT LÚA THEO MÔ HÌNH CÁNH ĐỒNG LỚN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Vị trí địa lý
• 3.2. Tình hình sản xuất theo mô hình cánh đồng lớn của huyện Giồng Riềng
• 3.2.1. Quá trình xây dựng mô hình cánh đồng lớn ở Giồng Riềng
• 3.2.2. Phương thức liên kết trong cánh đồng lớn ở huyện Giồng Riềng
• 3.2.3. Kết quả thực hiện mô hình cánh đồng lớn tại huyện Giồng Riềng
• 3.3. Phương pháp nghiên cứu
• 3.3.1. Phương pháp thu thập số liệu
• 3.3.1.1. Thu thập số liệu thứ cấp
• 3.3.1.2. Thu thập số liệu sơ cấp
• 3.3.2. Xác định mẫu nghiên cứu
• 3.3.3. Phương pháp phân tích
• 3.4. Các chỉ tiêu đánh giá về hiệu quả kinh tế - xã hội - môi trường
• 3.4.1. Hiệu quả kinh tế
• 3.4.2. Hiệu quả về xã hội
• 3.4.3. Hiệu quả về môi trường
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.1. Mô tả mẫu nghiên cứu nông hộ sản xuất lúa trong và ngoài cánh đồng lớn
• 4.1.1. Giới thiệu mẫu nghiên cứu về nông hộ sản xuất lúa
• 4.1.1.1. Thông tin nông hộ được khảo sát
• 4.1.1.2. Tuổi và kinh nghiệm sản xuất lúa
• 4.1.1.3. Trình độ học vấn của người được khảo sát
• 4.1.1.4. Diện tích đất của nông hộ và thành viên trong gia đình
• 4.1.1.5. Lý do tham gia cánh đồng lớn của nông hộ
• 4.1.2. Kết quả nghiên cứu về nông hộ trong và ngoài cánh đồng lớn vụ lúa Ðông Xuân 2016 – 2017
• 4.1.2.1. Ứng dụng công nghệ mới
• 4.1.2.2. Hiệu quả kinh tế
• 4.1.2.3. Hiệu quả mặt xã hội
• 4.1.2.4. Hiệu quả môi trường
• 4.1.3. Thuận lợi và khó khăn trong việc thực hiện cánh đồng lớn tại huyện Giồng Riềng
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• 5.1. Khuyến nghị các giải pháp phát triển cánh đồng lớn huyện Giồng Riềng
• 5.1.1. Về phía Nhà nước
• 5.1.2. Về phía doanh nghiệp, công ty liên kết
• 5.1.3. Về phía nông dân
• 5.2. Hạn chế và đề nghị hướng nghiên cứu tiếp theo
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC A: Bảng câu hỏi
• PHỤ LỤC B: Thông tin về nông hộ
• PHỤ LỤC C: Kết quả kiểm định

I. Tổng Quan Mô Hình Cánh Đồng Lớn Giải Pháp cho Nông Dân

Mô hình cánh đồng lớn (CĐL) nổi lên như một giải pháp then chốt trong bối cảnh tái cơ cấu ngành nông nghiệp, hướng tới nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững. Mô hình này thúc đẩy sự hợp tác giữa nông dân trong mọi khâu, từ sản xuất, quy trình kỹ thuật, quản lý, thu hoạch đến tiêu thụ, thay vì các hoạt động độc lập, riêng lẻ. Quy trình sản xuất, thu hoạch, bảo quản và thương mại được thiết lập dựa trên yêu cầu của doanh nghiệp và thị trường. Đây là yếu tố quan trọng để nông dân xây dựng hành động tập thể, tăng cường hiệu quả kinh tế sản xuất lúa. Theo chủ trương của Bộ NN&PTNT, CĐL là mô hình liên kết 4 nhà, thông qua hợp đồng giữa tổ chức, doanh nghiệp với hợp tác xã hoặc tổ hợp tác, hướng tới thâm canh lúa hiệu quả, bền vững theo tiêu chuẩn GAP và xây dựng vùng nguyên liệu lúa hàng hóa xuất khẩu chất lượng cao. Điểm nhấn là tạo ra sản phẩm chất lượng cao, lúa chất lượng cao, giá trị cao dựa trên phương thức sản xuất quy mô lớn, đáp ứng yêu cầu thị trường lúa gạo. Luận văn này tập trung vào đánh giá hiệu quả của mô hình tại huyện Giồng Riềng.

1.1. Định Nghĩa và Tiêu Chí Mô Hình Cánh Đồng Lớn

Mô hình cánh đồng lớn là sự hợp tác sản xuất lúa gạo trên diện tích lớn, áp dụng chung quy trình, kỹ thuật, và quản lý. Tiêu chí CĐL bao gồm: quy hoạch vùng sản xuất phù hợp, diện tích tối thiểu 100 ha, sự tham gia tự nguyện của nông dân, sự hỗ trợ của doanh nghiệp trong cung cấp vật tư và bao tiêu sản phẩm, sự quan tâm và phối hợp của cơ quan quản lý địa phương, cam kết hỗ trợ kỹ thuật và tổ chức sản xuất, ghi chép quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, và đảm bảo lợi nhuận sản xuất lúa cho nông dân ít nhất là 40%. Việc đáp ứng các tiêu chí này giúp đảm bảo tính bền vững và hiệu quả kinh tế của mô hình.

1.2. Mục Tiêu và Ý Nghĩa của Mô Hình Cánh Đồng Lớn

Mục tiêu chính của mô hình CĐL là nâng cao năng suất lúa, chất lượng lúa gạo, và hiệu quả kinh tế sản xuất lúa cho nông dân. Mô hình này góp phần vào tái cơ cấu ngành nông nghiệp, xây dựng chuỗi giá trị lúa gạo bền vững, và đáp ứng nhu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu. CĐL tạo điều kiện cho ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, giảm chi phí sản xuất, tăng thu nhập cho nông dân, và bảo vệ môi trường. Đồng thời, mô hình này thúc đẩy sự liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị, từ nông dân, doanh nghiệp, đến nhà khoa học và nhà quản lý.

II. Thách Thức và Vấn Đề trong Sản Xuất Lúa tại Giồng Riềng

Mặc dù mô hình cánh đồng lớn mang lại nhiều lợi ích, quá trình triển khai vẫn đối mặt với không ít thách thức. Sự liên kết giữa các nhà (nông dân, doanh nghiệp, nhà khoa học, nhà quản lý) chưa thực sự đồng bộ và bền vững. Nông dân còn gặp khó khăn trong việc thay đổi tập quán canh tác truyền thống và thích ứng với quy trình sản xuất mới. Bên cạnh đó, việc đảm bảo chất lượng lúa gạo đồng đều và đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu cũng là một vấn đề nan giải. Ngoài ra, biến đổi khí hậu, sâu bệnh hại, và biến động thị trường cũng tác động tiêu cực đến sản xuất lúa. Việc đánh giá hiệu quả một cách toàn diện, bao gồm cả hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội, và tác động môi trường, là rất cần thiết để đưa ra những giải pháp phù hợp.

2.1. Khó Khăn trong Liên Kết và Hợp Tác Sản Xuất

Một trong những khó khăn lớn nhất là sự thiếu tin tưởng và gắn kết chặt chẽ giữa các bên tham gia. Doanh nghiệp có thể không thực hiện đúng cam kết bao tiêu sản phẩm, hoặc nông dân không tuân thủ quy trình sản xuất chung. Sự phối hợp giữa nhà khoa học và nhà quản lý còn hạn chế, dẫn đến việc ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất chưa thực sự hiệu quả. Cần có cơ chế khuyến khích và ràng buộc trách nhiệm rõ ràng để tăng cường sự liên kết và hợp tác trong mô hình CĐL.

2.2. Rào Cản trong Thay Đổi Tập Quán Canh Tác và Ứng Dụng Kỹ Thuật

Nhiều nông dân vẫn giữ thói quen canh tác truyền thống, sử dụng nhiều phân bón hóa học, thuốc trừ sâu, và chưa áp dụng các biện pháp canh tác bền vững. Việc thay đổi tập quán này đòi hỏi thời gian và sự kiên trì. Cần tăng cường công tác tập huấn, chuyển giao khoa học kỹ thuật, và xây dựng mô hình trình diễn để nông dân thấy rõ lợi ích của việc áp dụng quy trình sản xuất mới. Điều này sẽ thúc đẩy ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất lúa và nâng cao năng suất lúa.

III. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Kinh Tế Mô Hình Cánh Đồng Lớn

Để nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất lúa theo mô hình cánh đồng lớn tại huyện Giồng Riềng, cần tập trung vào các giải pháp sau: Thứ nhất, xây dựng chuỗi giá trị lúa gạo bền vững, từ sản xuất đến chế biến và tiêu thụ. Thứ hai, áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, như sử dụng giống lúa chất lượng cao, phân bón hữu cơ, và quản lý dịch hại tổng hợp (IPM). Thứ ba, tăng cường liên kết giữa nông dân, doanh nghiệp, và nhà khoa học. Thứ tư, cải thiện cơ sở hạ tầng nông nghiệp, như hệ thống tưới tiêu và giao thông. Thứ năm, hỗ trợ nông dân tiếp cận nguồn vốn và thông tin thị trường.

3.1. Xây Dựng Chuỗi Giá Trị Lúa Gạo Bền Vững tại Giồng Riềng

Việc xây dựng chuỗi giá trị lúa gạo bền vững là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả kinh tế cho nông dân. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các tác nhân trong chuỗi, từ sản xuất, thu mua, chế biến, đến marketing và tiêu thụ. Doanh nghiệp cần cam kết bao tiêu sản phẩm với giá hợp lý, và nông dân cần tuân thủ quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn. Đồng thời, cần xây dựng thương hiệu gạo Giồng Riềng, quảng bá sản phẩm trên thị trường trong nước và quốc tế.

3.2. Ứng Dụng Khoa Học Kỹ Thuật Giải Pháp Tăng Năng Suất Lúa

Ứng dụng khoa học kỹ thuật đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng suất lúa, giảm chi phí sản xuất, và bảo vệ môi trường. Cần khuyến khích nông dân sử dụng giống lúa chất lượng cao, phân bón hữu cơ, và áp dụng các biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM). Đồng thời, cần đầu tư vào nghiên cứu và phát triển các giống lúa mới, kỹ thuật canh tác tiên tiến phù hợp với điều kiện địa phương.

3.3. Chính Sách Hỗ Trợ và Tạo Điều Kiện Phát Triển CĐL

Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của mô hình CĐL. Cụ thể, cần hỗ trợ nông dân tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi, cung cấp thông tin thị trường, và xây dựng cơ sở hạ tầng nông nghiệp. Đồng thời, cần có cơ chế khuyến khích doanh nghiệp tham gia vào chuỗi giá trị lúa gạo, và tạo điều kiện cho hợp tác xã phát triển.

IV. Đánh Giá Hiệu Quả Xã Hội Việc Làm và Thu Nhập Nông Dân

Mô hình cánh đồng lớn không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế mà còn có tác động tích cực đến hiệu quả xã hội. Mô hình này tạo ra nhiều việc làm nông thôn, nâng cao thu nhập nông dân, và cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho người dân. Việc tham gia CĐL giúp nông dân tiếp cận với khoa học kỹ thuật mới, nâng cao trình độ canh tác, và mở rộng mạng lưới quan hệ xã hội. Đồng thời, mô hình này góp phần vào xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo đói, và ổn định an ninh trật tự xã hội.

4.1. Tác Động Đến Việc Làm và Thu Nhập của Nông Dân

Việc tham gia mô hình cánh đồng lớn giúp nông dân có thu nhập ổn định và cao hơn so với sản xuất độc lập. Mô hình này tạo ra nhiều việc làm cho lao động địa phương, đặc biệt là trong các khâu thu hoạch, vận chuyển, và chế biến. Đồng thời, CĐL tạo điều kiện cho nông dân tiếp cận với các dịch vụ hỗ trợ, như tư vấn kỹ thuật, cung cấp vật tư, và bao tiêu sản phẩm.

4.2. Ảnh Hưởng Đến Đời Sống Xã Hội và Văn Hóa Nông Thôn

Mô hình cánh đồng lớn góp phần vào cải thiện đời sống xã hội và văn hóa nông thôn. Nông dân có điều kiện tiếp cận với các dịch vụ y tế, giáo dục, và văn hóa. Mô hình này cũng thúc đẩy tinh thần đoàn kết, hợp tác, và chia sẻ kinh nghiệm giữa các thành viên cộng đồng. Đồng thời, CĐL góp phần vào bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của địa phương.

V. Tác Động Môi Trường Bảo Vệ Tài Nguyên và Sản Xuất Lúa

Việc sản xuất lúa theo mô hình cánh đồng lớn cần chú trọng đến bảo vệ môi trường và sử dụng quản lý tài nguyên một cách bền vững. Cần khuyến khích nông dân sử dụng phân bón hữu cơ, thuốc trừ sâu sinh học, và áp dụng các biện pháp canh tác thân thiện với môi trường. Đồng thời, cần có biện pháp xử lý chất thải nông nghiệp, bảo vệ nguồn nước, và giảm thiểu khí thải gây hiệu ứng nhà kính. Việc sản xuất lúa bền vững không chỉ bảo vệ môi trường mà còn nâng cao chất lượng lúa gạo và đảm bảo sức khỏe cho người tiêu dùng.

5.1. Các Biện Pháp Canh Tác Bền Vững và Thân Thiện Môi Trường

Để bảo vệ môi trường, cần khuyến khích nông dân áp dụng các biện pháp canh tác bền vững, như sử dụng phân bón hữu cơ, thuốc trừ sâu sinh học, và luân canh cây trồng. Đồng thời, cần có biện pháp quản lý nước hiệu quả, giảm thiểu sử dụng nước tưới, và bảo vệ nguồn nước khỏi ô nhiễm. Việc áp dụng các biện pháp canh tác này giúp cải thiện độ phì của đất, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, và nâng cao tính bền vững của sản xuất lúa.

5.2. Quản Lý Chất Thải Nông Nghiệp và Bảo Vệ Tài Nguyên Nước

Quản lý chất thải nông nghiệp là một vấn đề quan trọng trong sản xuất lúa. Cần có biện pháp thu gom và xử lý vỏ bao bì thuốc trừ sâu, rơm rạ, và các chất thải khác. Đồng thời, cần bảo vệ nguồn nước khỏi ô nhiễm bằng cách hạn chế sử dụng phân bón hóa học và thuốc trừ sâu, và xây dựng hệ thống xử lý nước thải. Việc quản lý chất thải và bảo vệ nguồn nước giúp bảo vệ môi trường, đảm bảo sức khỏe cho cộng đồng, và duy trì tính bền vững của sản xuất lúa.

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo về Cánh Đồng Lớn

Nghiên cứu về đánh giá hiệu quả của mô hình cánh đồng lớn tại huyện Giồng Riềng cho thấy tiềm năng to lớn của mô hình này trong việc nâng cao hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội, và bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, để phát huy tối đa tiềm năng này, cần giải quyết những thách thức còn tồn tại, tăng cường liên kết giữa các bên tham gia, và áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất. Hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc xây dựng mô hình CĐL phù hợp với từng vùng sinh thái, đánh giá tác động của biến đổi khí hậu đến sản xuất lúa, và nghiên cứu các giải pháp quản lý dịch hại bền vững.

6.1. Tóm Tắt Kết Quả Nghiên Cứu và Đề Xuất Chính Sách

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng mô hình CĐL mang lại nhiều lợi ích cho nông dân và cộng đồng. Tuy nhiên, để mô hình này phát triển bền vững, cần có sự hỗ trợ từ Nhà nước, sự tham gia tích cực của doanh nghiệp, và sự đồng thuận của nông dân. Cần có chính sách hỗ trợ về vốn, kỹ thuật, và thông tin thị trường, cũng như cơ chế khuyến khích và ràng buộc trách nhiệm rõ ràng cho các bên tham gia.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Mở Rộng và Ứng Dụng Thực Tiễn

Các hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc đánh giá tính bền vững của mô hình CĐL trong dài hạn, nghiên cứu các giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu, và phát triển các mô hình quản lý chuỗi cung ứng hiệu quả. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà khoa học, nhà quản lý, và doanh nghiệp để ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn sản xuất.

Tổng quan nghiên cứu

Sản xuất lúa gạo là ngành kinh tế trọng điểm của Việt Nam, đóng góp quan trọng vào an ninh lương thực và phát triển kinh tế nông thôn. Từ năm 1990 đến 2014, sản lượng lúa của Việt Nam tăng từ 19,23 triệu tấn lên 44,8 triệu tấn, năng suất lúa cũng tăng từ 3,18 tấn/ha lên 7,8 tấn/ha. Tuy nhiên, sản xuất lúa truyền thống còn nhiều hạn chế như quy mô nhỏ lẻ, chi phí cao và hiệu quả thấp. Mô hình cánh đồng lớn (CĐL) được triển khai nhằm tập trung sản xuất theo quy trình kỹ thuật đồng bộ, liên kết giữa nông dân, doanh nghiệp, nhà nước và nhà khoa học, hướng tới nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường.

Luận văn tập trung nghiên cứu hiệu quả kinh tế - xã hội - môi trường của mô hình CĐL trên địa bàn huyện Giồng Riềng, tỉnh Kiên Giang, nơi có diện tích CĐL lớn nhất tỉnh với hơn 5.200 ha và hơn 3.000 hộ tham gia. Nghiên cứu sử dụng số liệu thu thập trong vụ Đông Xuân 2016-2017, so sánh giữa 65 hộ sản xuất trong CĐL và 55 hộ ngoài mô hình. Mục tiêu nhằm đánh giá hiệu quả thực tế, nhận diện khó khăn, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả và nhân rộng mô hình.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương và các bên liên quan xây dựng chính sách phát triển nông nghiệp bền vững, góp phần nâng cao thu nhập cho nông dân, ổn định thị trường và bảo vệ môi trường sinh thái.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết kinh tế và mô hình phát triển nông nghiệp hiện đại:

• Lý thuyết lợi thế kinh tế theo quy mô của Robert S.R (1989): Hiệu suất sản xuất tăng khi quy mô sản xuất mở rộng, nhờ chuyên môn hóa lao động và khai thác hiệu quả nguồn lực. Mô hình CĐL tận dụng lợi thế này bằng cách tập trung diện tích lớn, áp dụng cơ giới hóa và kỹ thuật hiện đại.

• Lý thuyết chuyển giao công nghệ sản xuất nông nghiệp: Kiến thức và kỹ thuật là yếu tố quyết định hiệu quả sản xuất. Nông dân có trình độ kỹ thuật cao và tiếp cận công nghệ mới sẽ đạt năng suất và chất lượng sản phẩm tốt hơn.

• Khái niệm cánh đồng lớn: Là mô hình hợp tác sản xuất theo quy trình kỹ thuật đồng bộ, có sự liên kết giữa nông dân, doanh nghiệp, nhà nước và nhà khoa học, nhằm tạo ra sản phẩm đồng đều về chất lượng, đáp ứng yêu cầu thị trường và tiêu chuẩn quốc tế như VietGAP, GlobalGAP.

• Tiêu chí xây dựng cánh đồng lớn: Diện tích tối thiểu 100 ha, tự nguyện tham gia, có doanh nghiệp hỗ trợ và bao tiêu sản phẩm, có sự quản lý và hỗ trợ kỹ thuật của cơ quan chuyên ngành, đảm bảo hiệu quả kinh tế tối thiểu 40% lợi nhuận so với sản xuất truyền thống.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Kết hợp số liệu thứ cấp từ Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Kiên Giang, UBND huyện Giồng Riềng và các báo cáo liên quan; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát trực tiếp 120 hộ nông dân (65 hộ trong CĐL, 55 hộ ngoài CĐL) trong vụ Đông Xuân 2016-2017.

• Phương pháp chọn mẫu: Mẫu thuận tiện, đảm bảo đại diện cho các xã trọng điểm của huyện Giồng Riềng với diện tích và số hộ tham gia CĐL lớn nhất tỉnh.

• Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích đặc điểm mẫu; kiểm định chi bình phương và kiểm định t độc lập để so sánh sự khác biệt về hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường giữa hai nhóm hộ; phần mềm SPSS 18 hỗ trợ xử lý số liệu.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu gồm hai giai đoạn chính: khảo sát sơ bộ và điều chỉnh bảng hỏi, sau đó tiến hành khảo sát chính thức trong vụ Đông Xuân 2016-2017.

• Chỉ tiêu đánh giá hiệu quả:

  • Kinh tế: tổng chi phí, doanh thu, lợi nhuận, tỷ suất lợi nhuận, giá thành sản xuất.
  • Xã hội: thu nhập, giải quyết việc làm, kiến thức sản xuất.
  • Môi trường: ý thức bảo vệ sức khỏe, xử lý hóa chất và bao bì sau phun xịt.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hiệu quả kinh tế vượt trội của mô hình CĐL:

   • Chi phí sản xuất trung bình của hộ trong CĐL là 2.296.065 đồng/công, thấp hơn 219 đồng/kg so với ngoài mô hình.
   • Năng suất lúa đạt 7,524 tấn/ha ở cả hai nhóm, nhưng lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận của hộ trong CĐL cao hơn từ 2,2 đến 7,5 triệu đồng/ha/vụ so với ngoài mô hình.
   • Nông dân trong CĐL được hỗ trợ ứng trước vật tư không tính lãi, miễn phí sấy lúa và lưu kho, giúp giảm chi phí và tăng lợi nhuận.

2. Hiệu quả xã hội rõ nét:

   • Mỗi hộ trong CĐL giải quyết việc làm cho trung bình 2 lao động thuê và 2 lao động gia đình, cao hơn so với hộ ngoài mô hình.
   • Thu nhập bình quân của hộ trong CĐL cao hơn ngoài mô hình, góp phần nâng cao đời sống và ổn định xã hội.
   • Nông dân trong CĐL được tập huấn kỹ thuật, nâng cao kiến thức sản xuất và ý thức hợp tác, giúp tăng hiệu quả sản xuất.

3. Hiệu quả môi trường tích cực:

   • Nông dân trong CĐL có ý thức bảo vệ sức khỏe cao hơn khi sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, biết cách xử lý bao bì và chai lọ sau phun xịt đúng quy định.
   • Việc áp dụng quy trình kỹ thuật 3 giảm 3 tăng, 1 phải 5 giảm giúp giảm lượng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và nước tưới, hạn chế ô nhiễm môi trường.
   • Mô hình góp phần duy trì độ phì của đất và giảm tác động xấu đến môi trường sinh thái.

4. Khó khăn và bất cập:

   • Trình độ học vấn trung bình của nông dân còn thấp (khoảng lớp 7), ảnh hưởng đến khả năng tiếp thu kỹ thuật và tuân thủ hợp đồng.
   • Mối liên kết giữa các bên chưa đồng bộ, doanh nghiệp tham gia tiêu thụ sản phẩm còn hạn chế, quy trình ghi chép sổ tay chưa đầy đủ.
   • Một số nông dân chưa nhận thức đầy đủ lợi ích của mô hình, còn quan niệm mô hình phải có nhà nước đầu tư và hỗ trợ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định mô hình CĐL tại huyện Giồng Riềng mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội - môi trường vượt trội so với sản xuất truyền thống, phù hợp với lý thuyết lợi thế kinh tế theo quy mô và chuyển giao công nghệ. Việc tập trung sản xuất quy mô lớn giúp tiết kiệm chi phí, tăng năng suất và chất lượng sản phẩm, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho ứng dụng khoa học kỹ thuật và cơ giới hóa.

So sánh với các nghiên cứu tại An Giang, Thới Lai và các quốc gia như Malaysia, Thái Lan, mô hình CĐL ở Giồng Riềng cũng thể hiện tính bền vững và khả năng nhân rộng cao. Tuy nhiên, khó khăn về trình độ nông dân và sự liên kết chưa chặt chẽ cần được khắc phục để phát huy tối đa hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh chi phí, lợi nhuận giữa hai nhóm hộ, bảng thống kê số lao động giải quyết việc làm và biểu đồ mức độ ý thức bảo vệ môi trường, giúp minh họa rõ nét sự khác biệt và tác động tích cực của mô hình.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Nâng cao năng lực và nhận thức cho nông dân:

   • Tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật, quản lý sản xuất và hợp tác liên kết thường xuyên, tập trung vào nhóm nông dân có trình độ thấp.
   • Thời gian: hàng năm, chủ thể thực hiện là Sở Nông nghiệp, Trung tâm Khuyến nông và các doanh nghiệp liên kết.

2. Tăng cường liên kết giữa các bên trong chuỗi giá trị:

   • Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa nông dân, doanh nghiệp, hợp tác xã và chính quyền địa phương để đảm bảo đầu vào, kỹ thuật và đầu ra sản phẩm đồng bộ.
   • Thời gian: triển khai ngay và duy trì liên tục, chủ thể là UBND huyện, Sở NN-PTNT và doanh nghiệp.

3. Hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho nông dân tham gia CĐL:

   • Cung cấp vốn vay ưu đãi, hỗ trợ ứng trước vật tư không tính lãi, miễn phí dịch vụ sấy, lưu kho để giảm chi phí sản xuất.
   • Thời gian: theo vụ sản xuất, chủ thể là ngân hàng chính sách, doanh nghiệp và hợp tác xã.

4. Xây dựng và phát triển thương hiệu gạo CĐL:

   • Đẩy mạnh quảng bá, xây dựng thương hiệu gạo chất lượng cao, đáp ứng tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP để mở rộng thị trường xuất khẩu.
   • Thời gian: kế hoạch 3-5 năm, chủ thể là Sở Công Thương, Hiệp hội Lương thực và doanh nghiệp.

5. Tăng cường giám sát và đánh giá mô hình:

   • Thiết lập hệ thống giám sát, đánh giá định kỳ về hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường để kịp thời điều chỉnh chính sách và phương thức thực hiện.
   • Thời gian: hàng năm, chủ thể là các cơ quan quản lý nhà nước và viện nghiên cứu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Chính quyền địa phương và cơ quan quản lý nông nghiệp:

   • Sử dụng luận văn làm cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phát triển mô hình cánh đồng lớn, nâng cao hiệu quả sản xuất và bảo vệ môi trường.

2. Doanh nghiệp và hợp tác xã trong lĩnh vực nông nghiệp:

   • Tham khảo để phát triển các hình thức liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm, nâng cao năng lực cạnh tranh và mở rộng thị trường.

3. Nông dân và tổ chức đại diện nông dân:

   • Hiểu rõ lợi ích, khó khăn và cách thức tham gia mô hình cánh đồng lớn, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất và thu nhập.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, nông nghiệp:

   • Tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về phát triển nông nghiệp bền vững, mô hình hợp tác và ứng dụng công nghệ trong sản xuất nông nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

1. Mô hình cánh đồng lớn là gì và có đặc điểm gì nổi bật?
   Mô hình cánh đồng lớn là hình thức sản xuất tập trung, quy mô lớn, nông dân cùng thực hiện quy trình kỹ thuật đồng bộ, liên kết với doanh nghiệp và nhà nước để đảm bảo chất lượng và đầu ra sản phẩm. Đặc điểm nổi bật là quy mô tối thiểu 100 ha, có hợp đồng bao tiêu sản phẩm và áp dụng tiêu chuẩn kỹ thuật như VietGAP.

2. Hiệu quả kinh tế của mô hình CĐL so với sản xuất truyền thống như thế nào?
   Nông dân trong CĐL tiết kiệm chi phí sản xuất khoảng 219 đồng/kg lúa, lợi nhuận cao hơn từ 2,2 đến 7,5 triệu đồng/ha/vụ, nhờ ứng dụng công nghệ mới, được hỗ trợ vật tư và dịch vụ miễn phí, giảm rủi ro về vốn và đầu ra.

3. Mô hình CĐL có tác động như thế nào đến môi trường?
   Mô hình giúp giảm lượng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và nước tưới nhờ áp dụng quy trình kỹ thuật 3 giảm 3 tăng, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường và sức khỏe của nông dân, xử lý đúng cách bao bì và hóa chất sau phun xịt, góp phần bảo vệ độ phì đất và môi trường sinh thái.

4. Những khó khăn chính khi triển khai mô hình CĐL là gì?
   Khó khăn gồm trình độ học vấn thấp của nông dân, mối liên kết chưa chặt chẽ giữa các bên, doanh nghiệp chưa tham gia đầy đủ vào tiêu thụ sản phẩm, và nhận thức chưa đầy đủ về lợi ích mô hình dẫn đến sự e ngại tham gia.

5. Làm thế nào để nhân rộng mô hình CĐL hiệu quả?
   Cần nâng cao năng lực kỹ thuật và nhận thức cho nông dân, tăng cường liên kết chuỗi giá trị, hỗ trợ tài chính và kỹ thuật, xây dựng thương hiệu sản phẩm, đồng thời giám sát, đánh giá và điều chỉnh chính sách phù hợp theo từng địa phương.

Kết luận

• Mô hình cánh đồng lớn tại huyện Giồng Riềng đã nâng cao hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường so với sản xuất truyền thống, góp phần phát triển nông nghiệp bền vững.
• Nông dân trong CĐL tiết kiệm chi phí, tăng lợi nhuận, giải quyết việc làm và nâng cao thu nhập, đồng thời có ý thức bảo vệ môi trường tốt hơn.
• Mối liên kết giữa nông dân, doanh nghiệp, nhà nước và nhà khoa học là yếu tố then chốt đảm bảo thành công của mô hình.
• Cần khắc phục khó khăn về trình độ nông dân và sự phối hợp chưa đồng bộ để phát huy tối đa hiệu quả mô hình.
• Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực, tăng cường liên kết, hỗ trợ tài chính và xây dựng thương hiệu nhằm nhân rộng mô hình trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và nông dân cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, giám sát để điều chỉnh phù hợp, góp phần phát triển ngành lúa gạo bền vững và nâng cao đời sống nông dân.