Nghiên cứu cơ chế rà soát định kỳ UPR và thực thi nghĩa vụ báo cáo quốc gia tại Việt Nam

Luận văn bắt đầu bằng việc định nghĩa quyền con người, một phạm trù đa diện với nhiều cách hiểu khác nhau. Văn phòng Cao ủy Liên Hợp Quốc định nghĩa quyền con người là những bảo đảm pháp lý toàn cầu bảo vệ cá nhân và nhóm chống lại hành động hoặc sự bỏ mặc xâm hại nhân phẩm, các quyền tự do cơ bản. Luận văn nhấn mạnh quyền con người là những nhu cầu, lợi ích tự nhiên, vốn có của con người được ghi nhận và bảo vệ trong pháp luật quốc gia và quốc tế. Mặc dù có nhiều câu hỏi liên quan đến mối quan hệ giữa quyền con người và các lĩnh vực khác như chính trị, xã hội, kinh tế, nhưng không thể phủ nhận tầm quan trọng của quyền con người trong việc đảm bảo an ninh nhân loại và giải phóng con người khỏi nỗi sợ hãi. Quyền con người mang tính phổ biến, thuộc về bản sinh của mỗi người bất kể chủng tộc, dân tộc, tôn giáo hay giới tính. Tuy nhiên, mức độ hưởng thụ các quyền này phụ thuộc vào nhiều yếu tố như năng lực cá nhân, trình độ nhận thức, hoàn cảnh chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. Ngoài ra, quyền con người còn có tính hệ thống, không có quyền nào quan trọng hơn quyền nào. Việc tước bỏ hay hạn chế bất kỳ quyền nào cũng đều ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của con người. Tuy nhiên, trong một số hoàn cảnh cụ thể, việc ưu tiên thực hiện một số quyền nhất định là cần thiết, ví dụ như quyền được chăm sóc y tế trong trường hợp thiên tai, dịch bệnh.

Luận văn phân tích nghĩa vụ của quốc gia trong việc bảo đảm quyền con người, bao gồm nghĩa vụ tôn trọng (không can thiệp vào việc hưởng thụ quyền con người), nghĩa vụ bảo vệ (ngăn chặn sự vi phạm quyền con người bởi bên thứ ba) và nghĩa vụ thực hiện (hỗ trợ công dân hưởng thụ đầy đủ quyền con người). Việc bảo đảm quyền dân sự, chính trị mang tính tức thời, trong khi việc bảo đảm quyền kinh tế, xã hội, văn hóa có thể diễn ra dần dần, tùy thuộc vào nguồn lực của quốc gia. Luận văn cũng đề cập đến khái niệm “nghĩa vụ tổ chức” và “nghĩa vụ đạt được kết quả” liên quan đến việc bảo đảm các quyền kinh tế, xã hội, văn hóa. Điều này đòi hỏi quốc gia phải có những biện pháp cụ thể, khả thi và hiệu quả, chứ không phải chỉ mang tính hình thức. Theo nguyên tắc không phân biệt đối xử, quốc gia phải bảo đảm quyền con người cho tất cả mọi người trong lãnh thổ của mình. Tuy nhiên, trong một số trường hợp khẩn cấp đe dọa sự tồn vong của quốc gia, quốc gia đó có thể tạm thời xoá bỏ một số nghĩa vụ, nhưng vẫn phải tuân thủ nguyên tắc không phân biệt đối xử và thông báo cho các quốc gia thành viên khác thông qua Tổng thư ký Liên Hợp Quốc. Một số quyền không được phép hạn chế trong bất kỳ trường hợp nào, bao gồm quyền được sống, cấm tra tấn và nô lệ, không hồi tố đối với tội phạm hình sự và quyền tự do tư tưởng, tín ngưỡng, tôn giáo. Luận văn sau đó giới thiệu về Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc và cơ chế rà soát định kỳ phổ quát (UPR). Hội đồng Nhân quyền được thành lập với mục tiêu thúc đẩy và bảo vệ quyền con người trên toàn thế giới. UPR là một cơ chế quan trọng của Hội đồng Nhân quyền, nhằm đánh giá việc thực hiện quyền con người ở tất cả các quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc.

Luận văn tập trung vào sự tham gia của Việt Nam vào Hội đồng Nhân quyền và cơ chế UPR. Việt Nam đã tích cực tham gia vào các chu kỳ rà soát của UPR, thể hiện cam kết của đất nước trong việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người. Luận văn phân tích quá trình Việt Nam chuẩn bị và bảo vệ báo cáo UPR qua các chu kỳ, cũng như những thuận lợi và khó khăn gặp phải. Việc tham gia UPR giúp Việt Nam nhận được các khuyến nghị từ cộng đồng quốc tế, từ đó hoàn thiện hệ thống pháp luật và chính sách về quyền con người. Tuy nhiên, Việt Nam cũng đối mặt với một số khó khăn, thách thức trong quá trình thực hiện các khuyến nghị, đòi hỏi sự nỗ lực và hợp tác từ các cơ quan, ban ngành trong bộ máy nhà nước.

Luận văn đánh giá thực trạng công tác xây dựng, chuẩn bị và bảo vệ báo cáo UPR của Việt Nam, chỉ ra những hạn chế và đề xuất giải pháp hoàn thiện. Một số điểm hạn chế được nêu ra bao gồm sự phối hợp chưa hiệu quả giữa các cơ quan, ban ngành, cũng như việc thực hiện các khuyến nghị còn gặp nhiều khó khăn. Luận văn đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực thi nghĩa vụ báo cáo quốc gia theo cơ chế UPR, bao gồm tăng cường hợp tác quốc tế, nâng cao năng lực của cán bộ, hoàn thiện hệ thống pháp luật và chính sách về quyền con người, cũng như đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục về quyền con người. Luận văn khẳng định tầm quan trọng của việc nghiên cứu về cơ chế UPR và thực thi nghĩa vụ báo cáo quốc gia, góp phần vào việc hoàn thiện hệ thống pháp luật và chính sách về quyền con người tại Việt Nam, đồng thời thể hiện trách nhiệm của Việt Nam trong việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người trên trường quốc tế.