## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp (DNNN) ở Việt Nam còn nhiều bất cập, Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn Nhà nước (SCIC) được thành lập năm 2006 như một mô hình tiên phong nhằm chuyên môn hóa chức năng đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước, tách bạch khỏi chức năng quản lý hành chính. Tính đến năm 2013, SCIC quản lý khoảng 965 doanh nghiệp với tổng giá trị vốn nhà nước theo sổ sách kế toán là gần 7.915 tỷ đồng, chiếm khoảng 0,75% tổng vốn nhà nước đầu tư tại các DNNN trên toàn quốc. Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích quá trình chuyên môn hóa chức năng đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước tại SCIC, đánh giá những tồn tại, khó khăn trong hoạt động và đề xuất giải pháp chính sách nhằm nâng cao hiệu quả quản lý vốn nhà nước tập trung tại Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu bao gồm hoạt động của SCIC từ năm 2006 đến 2015, so sánh với các mô hình quản lý vốn nhà nước tập trung thành công tại các quốc gia châu Á như Temasek (Singapore), SASAC (Trung Quốc), SDIC (Trung Quốc) và Khazanah (Malaysia). Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện cơ chế quản lý vốn nhà nước, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, thúc đẩy tái cấu trúc DNNN và phát triển kinh tế bền vững.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết Kinh tế công về bất cân xứng thông tin và rủi ro đạo đức, lý thuyết Quản trị nhà nước về phân cấp, phân quyền và trách nhiệm giải trình. Ngoài ra, các nguyên tắc quản trị công ty của OECD (2005) được áp dụng để đánh giá hiệu quả quản trị vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Các khái niệm chính bao gồm: đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước, phân tách chức năng quản lý nhà nước và đại diện chủ sở hữu, rủi ro đạo đức trong quản lý vốn nhà nước, và mô hình quản lý vốn nhà nước tập trung.

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp phân tích so sánh. Dữ liệu thu thập từ các báo cáo chính thức của SCIC, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Doanh nghiệp (2014), Nghị định 99/2012/NĐ-CP, Nghị định 57/2012/NĐ-CP, và các báo cáo của các tổ chức quốc tế. Phỏng vấn chuyên gia trong lĩnh vực quản lý vốn nhà nước và kinh tế công được thực hiện để bổ sung quan điểm thực tiễn. Phân tích so sánh được thực hiện giữa SCIC và các mô hình quản lý vốn nhà nước tập trung tại Singapore, Trung Quốc và Malaysia nhằm rút ra bài học kinh nghiệm. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2006-2015, giai đoạn SCIC hoạt động và phát triển.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Quy mô vốn và số lượng doanh nghiệp quản lý nhỏ bé:** Tính đến năm 2013, SCIC quản lý vốn nhà nước tại khoảng 965 doanh nghiệp với tổng giá trị vốn theo sổ sách là 7.915 tỷ đồng, chỉ chiếm khoảng 0,75% tổng vốn nhà nước đầu tư tại các DNNN trên toàn quốc. Số lượng doanh nghiệp bàn giao về SCIC giảm dần qua các năm, từ 622 doanh nghiệp năm 2007 xuống còn 1 doanh nghiệp quý I/2015.

- **Hoạt động thoái vốn và cổ phần hóa:** SCIC đã thoái vốn hoàn toàn tại 682 doanh nghiệp và bán bớt vốn tại 73 doanh nghiệp tính đến năm 2015. Tỷ lệ thoái vốn hoàn toàn dao động từ 8% đến 36% trong các năm, với giá trị thị trường bán vốn gấp 2,3 lần giá vốn bình quân. Tuy nhiên, hoạt động cổ phần hóa diễn ra chậm, số doanh nghiệp cổ phần hóa giảm mạnh từ hơn 800 doanh nghiệp năm 2004-2005 xuống còn 3 doanh nghiệp năm 2013.

- **Hoạt động đầu tư kinh doanh vốn còn hạn chế:** Lợi nhuận SCIC chủ yếu đến từ cổ tức (55,32%) và lãi tiền gửi ngân hàng (40,32%), với doanh thu tài chính từ tiền gửi ngân hàng năm 2012 đạt 1.568 tỷ đồng, tương đương số tiền gửi khoảng 19.600 tỷ đồng. Hoạt động đầu tư mới còn chậm, chưa có danh mục đầu tư dài hạn ổn định, do ràng buộc pháp lý và cơ chế quản lý vốn chưa phù hợp.

- **Quản trị doanh nghiệp và nhân sự:** SCIC đã áp dụng quản trị công ty theo nguyên tắc minh bạch, công bằng, dựa trên Luật Doanh nghiệp và các quy định liên quan. Tuy nhiên, SCIC chưa thực sự trở thành cổ đông năng động, thường có xu hướng bảo vệ vốn nhà nước một cách thận trọng, dẫn đến xung đột lợi ích với các cổ đông khác, ví dụ như việc phủ quyết phát hành cổ phiếu ưu đãi tại Vinamilk năm 2013. Hệ thống nhân sự và người đại diện vốn còn mang tính hành chính, thiếu cơ chế lương thưởng động viên, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những tồn tại trên là do SCIC hoạt động trong cơ chế quản lý vốn nhà nước còn nhiều ràng buộc, chịu sự chỉ đạo chặt chẽ từ Chính phủ, Bộ Tài chính và các bộ ngành khác. Việc phân tán chức năng đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước và quản lý nhà nước tại nhiều cơ quan dẫn đến sự chồng chéo, thiếu minh bạch và hiệu quả thấp. So sánh với các mô hình quản lý vốn nhà nước tập trung thành công như Temasek (Singapore), SASAC (Trung Quốc), SDIC (Trung Quốc) và Khazanah (Malaysia), SCIC còn thiếu quyền tự chủ, quy mô vốn nhỏ và chưa có cơ chế giám sát độc lập hiệu quả. Các mô hình này đều có điểm chung là tập trung vốn lớn, trao quyền phù hợp với mục tiêu lợi nhuận hoặc giám sát, phân quyền rõ ràng và áp dụng quản trị hiện đại. Việc SCIC gửi vốn nhà nước vào ngân hàng để bảo toàn vốn trong bối cảnh thị trường không thuận lợi được đánh giá là hành động “tỉnh táo” nhưng cũng phản ánh sự thiếu chủ động trong đầu tư kinh doanh vốn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ biến động số lượng doanh nghiệp bàn giao, tỷ lệ thoái vốn và cơ cấu nguồn lợi nhuận của SCIC qua các năm.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Xác định rõ đối tượng bàn giao vốn:** Chính phủ cần ban hành quy định rõ ràng về danh mục doanh nghiệp có vốn nhà nước phải bàn giao về SCIC, phân định rạch ròi với các doanh nghiệp do các bộ ngành, địa phương quản lý, nhằm tạo điều kiện cho SCIC xây dựng kế hoạch quản trị và đầu tư dài hạn.

- **Tăng quyền tự chủ cho SCIC:** Trao quyền tự chủ trong xây dựng kế hoạch kinh doanh, tổ chức nhân sự, cơ chế lương thưởng và quyết định đầu tư, giảm thiểu sự can thiệp hành chính từ các cơ quan quản lý nhà nước, tạo động lực phát triển và nâng cao hiệu quả đầu tư.

- **Hoàn thiện khung pháp lý:** Sửa đổi các văn bản pháp luật liên quan để phù hợp với mô hình quản lý vốn nhà nước tập trung, cho phép SCIC áp dụng giá khởi điểm bán vốn theo giá trị thực tế hoặc giá thị trường, không bắt buộc phải bán theo giá sổ sách, nhằm thúc đẩy cổ phần hóa và thu hút nhà đầu tư.

- **Xây dựng cơ quan giám sát độc lập:** Thành lập cơ quan giám sát độc lập ngang cấp Bộ để giám sát hoạt động của SCIC và các DNNN, tăng cường trách nhiệm giải trình, minh bạch và hạn chế các rủi ro đạo đức, tham nhũng.

- **Học hỏi mô hình quốc tế:** Tham khảo kinh nghiệm từ Temasek, SASAC, SDIC và Khazanah để xây dựng mô hình quản lý vốn nhà nước tập trung phù hợp với điều kiện Việt Nam, tập trung vốn lớn, phân quyền rõ ràng, áp dụng quản trị hiện đại và hạn chế sự can thiệp chính trị.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Cơ quan quản lý nhà nước:** Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, các bộ ngành liên quan có thể sử dụng luận văn để hoàn thiện chính sách quản lý vốn nhà nước, xây dựng mô hình quản lý vốn tập trung hiệu quả.

- **Các doanh nghiệp nhà nước và SCIC:** Giúp hiểu rõ hơn về vai trò, chức năng, những khó khăn và giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị vốn nhà nước, từ đó cải thiện hoạt động kinh doanh và quản trị nội bộ.

- **Nhà nghiên cứu và học giả:** Cung cấp cơ sở lý thuyết, dữ liệu thực tiễn và phân tích so sánh quốc tế để nghiên cứu sâu hơn về quản lý vốn nhà nước, chính sách công và tái cấu trúc doanh nghiệp.

- **Nhà đầu tư và chuyên gia tài chính:** Hiểu rõ cơ chế quản lý vốn nhà nước tại Việt Nam, đánh giá rủi ro và cơ hội đầu tư vào các doanh nghiệp có vốn nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh cổ phần hóa và thoái vốn.

## Câu hỏi thường gặp

1. **SCIC là gì và vai trò chính của SCIC trong quản lý vốn nhà nước?**  
SCIC là Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn Nhà nước, đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước tại các doanh nghiệp cổ phần và công ty TNHH. Vai trò chính là quản lý, sử dụng hiệu quả vốn nhà nước, thực hiện đầu tư, thoái vốn và hỗ trợ tái cấu trúc doanh nghiệp.

2. **Tại sao SCIC lại gửi tiền vào ngân hàng thay vì đầu tư?**  
Do ràng buộc pháp lý và cơ chế quản lý vốn, SCIC phải bảo toàn vốn và đầu tư có lãi. Trong bối cảnh thị trường không thuận lợi, việc gửi tiền ngân hàng được xem là cách “tỉnh táo” để bảo toàn vốn, dù chưa phát huy hết vai trò đầu tư chiến lược.

3. **SCIC có độc lập trong hoạt động không?**  
SCIC còn chịu sự chỉ đạo và ràng buộc chặt chẽ từ Chính phủ, Bộ Tài chính và các bộ ngành khác, đặc biệt trong các quyết định đầu tư, nhân sự và tài chính, nên chưa thực sự độc lập hoàn toàn.

4. **So sánh SCIC với các mô hình quản lý vốn nhà nước quốc tế?**  
Khác với Temasek (Singapore) hay SASAC (Trung Quốc) có quy mô vốn lớn, quyền hạn rộng và cơ chế quản lý hiện đại, SCIC có quy mô nhỏ, quyền hạn hạn chế và chịu nhiều ràng buộc hành chính, dẫn đến hiệu quả hoạt động chưa cao.

5. **Giải pháp nào để nâng cao hiệu quả hoạt động của SCIC?**  
Cần tăng quyền tự chủ cho SCIC, hoàn thiện khung pháp lý, xác định rõ đối tượng bàn giao vốn, xây dựng cơ quan giám sát độc lập và học hỏi kinh nghiệm quốc tế để phát triển mô hình quản lý vốn nhà nước tập trung hiệu quả.

## Kết luận

- SCIC là mô hình tiên phong trong chuyên môn hóa chức năng đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước tại Việt Nam, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý vốn nhà nước.  
- Quy mô vốn và số lượng doanh nghiệp quản lý của SCIC còn nhỏ bé, hoạt động đầu tư kinh doanh vốn chưa chủ động và hiệu quả thấp.  
- SCIC chịu nhiều ràng buộc pháp lý và hành chính, chưa thực sự độc lập trong hoạt động, ảnh hưởng đến khả năng phát huy vai trò.  
- Bài học từ các mô hình quốc tế cho thấy cần tập trung vốn lớn, trao quyền phù hợp và xây dựng cơ chế giám sát độc lập để nâng cao hiệu quả quản lý vốn nhà nước.  
- Đề xuất xây dựng mô hình quản lý vốn nhà nước tập trung tại Việt Nam với quyền hạn và cơ chế phù hợp, đồng thời hoàn thiện khung pháp lý và tăng quyền tự chủ cho SCIC là cần thiết cho phát triển bền vững.  

**Hành động tiếp theo:** Chính phủ và các cơ quan liên quan cần xem xét, hoàn thiện chính sách và tổ chức thực hiện để phát huy vai trò của SCIC, đồng thời nghiên cứu xây dựng mô hình quản lý vốn nhà nước tập trung hiệu quả hơn.