Tổng quan nghiên cứu

Vấn đề hạt nhân của Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên (CHDCND Triều Tiên) từ lâu đã trở thành một trong những thách thức an ninh nghiêm trọng đối với hòa bình và ổn định khu vực Đông Bắc Á cũng như toàn cầu. Từ năm 2017 đến 2022, chính sách của Hoa Kỳ đối với vấn đề hạt nhân của CHDCND Triều Tiên đã trải qua nhiều biến động quan trọng, đặc biệt dưới hai nhiệm kỳ Tổng thống Donald Trump và Joe Biden. Trong giai đoạn này, CHDCND Triều Tiên đã tiến hành nhiều vụ thử tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM) với tầm bắn lên tới 13.000 km, đe dọa trực tiếp an ninh Hoa Kỳ và các đồng minh trong khu vực. GDP của CHDCND Triều Tiên năm 2017 ước tính khoảng 30 tỷ USD, với GDP bình quân đầu người chỉ khoảng 1.200 USD, cho thấy nền kinh tế còn nhiều khó khăn, tạo điều kiện cho Hoa Kỳ áp dụng các biện pháp trừng phạt kinh tế nhằm gây sức ép.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ nội dung, cơ sở hình thành, phương pháp triển khai và đánh giá hiệu quả chính sách của Hoa Kỳ đối với vấn đề hạt nhân của CHDCND Triều Tiên trong giai đoạn 2017-2022. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các chính sách dưới thời Tổng thống Donald Trump và nửa đầu nhiệm kỳ Tổng thống Joe Biden, đồng thời phân tích tác động của chính sách này đối với khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và Việt Nam. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần làm sáng tỏ các cơ sở lý luận và thực tiễn của chính sách Hoa Kỳ mà còn cung cấp các đề xuất chính sách phù hợp cho Việt Nam nhằm tận dụng cơ hội và giảm thiểu rủi ro từ chính sách này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng ba trường phái lý thuyết chính trong quan hệ quốc tế để phân tích chính sách của Hoa Kỳ:

  • Chủ nghĩa hiện thực: Nhấn mạnh vai trò của an ninh quốc gia và quyền lực quân sự trong chính sách đối ngoại. Hoa Kỳ coi CHDCND Triều Tiên là mối đe dọa an ninh lớn, do đó tập trung tăng cường sức mạnh quân sự và các biện pháp răn đe. Ví dụ, Hoa Kỳ duy trì hệ thống bộ ba hạt nhân chiến lược và tổ chức các cuộc tập trận quân sự lớn như Lá chắn Tự do Ulchi với hàng nghìn binh sĩ tham gia.

  • Chủ nghĩa tự do: Nhấn mạnh hợp tác quốc tế và các cơ chế đa phương trong giải quyết xung đột. Hoa Kỳ phối hợp với Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, ASEAN và các đồng minh như Hàn Quốc, Nhật Bản để gây sức ép và thúc đẩy đàm phán phi hạt nhân hóa. Các tuyên bố chung và hội nghị thượng đỉnh là minh chứng cho nỗ lực hợp tác này.

  • Chủ nghĩa kiến tạo: Tập trung vào vai trò của các giá trị, bản sắc và chuẩn mực xã hội trong chính sách đối ngoại. Hoa Kỳ đề cao vấn đề dân chủ, nhân quyền trong chính sách đối với CHDCND Triều Tiên, thể hiện qua việc ban hành Luật nhân quyền CHDCND Triều Tiên và thiết lập chức vụ Đặc phái viên về nhân quyền.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm: phi hạt nhân hóa hoàn toàn, có thể kiểm chứng và không thể đảo ngược (CVID); sức mạnh quân sự và răn đe; hợp tác đa phương và ngoại giao.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phương pháp hệ thống: Phân tích tổng thể các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách Hoa Kỳ, từ cấp độ quốc tế, khu vực đến quốc gia.

  • Phương pháp lịch sử - logic: Xâu chuỗi diễn biến chính sách và hành vi quân sự của các bên từ năm 2017 đến 2022, đồng thời xem xét các nghị quyết trừng phạt của Hội đồng Bảo an từ năm 2006 đến 2022.

  • Phương pháp phân tích - tổng hợp: Làm rõ chi tiết các biện pháp triển khai chính sách và phản ứng của CHDCND Triều Tiên.

  • Phương pháp so sánh: So sánh chính sách của Tổng thống Donald Trump và Tổng thống Joe Biden về mục tiêu, cách tiếp cận và hiệu quả.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm các văn bản chính sách, nghị quyết của Hội đồng Bảo an, báo cáo của Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ, các bài viết học thuật trong và ngoài nước, cùng các số liệu kinh tế và quân sự liên quan. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các chính sách và sự kiện liên quan trong giai đoạn 2017-2022, được chọn vì tính toàn diện và khả năng phản ánh sự thay đổi chính sách qua hai nhiệm kỳ tổng thống.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chính sách của Tổng thống Donald Trump tập trung vào gây sức ép tối đa và đàm phán song phương
    Hoa Kỳ áp dụng nguyên tắc phi hạt nhân hóa hoàn toàn, có thể kiểm chứng và không thể đảo ngược (CVID), đồng thời duy trì các biện pháp trừng phạt kinh tế và quân sự nghiêm ngặt. Trong nhiệm kỳ này, Hoa Kỳ tổ chức hai hội nghị thượng đỉnh lịch sử với CHDCND Triều Tiên tại Singapore (2018) và Hà Nội (2019). Tuy nhiên, các cuộc đàm phán không đạt được thỏa thuận ràng buộc, và CHDCND Triều Tiên tiếp tục phát triển tên lửa đạn đạo với tầm bắn ICBM lên tới 13.000 km.

  2. Chính sách của Tổng thống Joe Biden mang tính ngoại giao chính thống và phối hợp đa phương hơn
    Chính quyền Biden kế thừa một số biện pháp của người tiền nhiệm nhưng nhấn mạnh phối hợp với đồng minh Nhật Bản, Hàn Quốc và các cơ chế đa phương như Liên hợp quốc và ASEAN. Mục tiêu chuyển từ phi hạt nhân hóa toàn diện sang kiểm soát vũ khí và quản lý rủi ro, nhằm đảm bảo an ninh cho Hoa Kỳ và đồng minh. Tuy nhiên, đến năm 2022, Hoa Kỳ vẫn chưa có chiến lược rõ ràng và lộ trình cụ thể để giải quyết triệt để vấn đề hạt nhân của CHDCND Triều Tiên.

  3. Tác động của chính sách Hoa Kỳ đối với khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và Việt Nam
    Chính sách của Hoa Kỳ làm gia tăng căng thẳng khu vực, thúc đẩy các đồng minh tăng cường năng lực quốc phòng. Việt Nam, với vai trò trung gian tổ chức hội nghị thượng đỉnh và quan hệ đối tác toàn diện với Hoa Kỳ, cần chủ động phòng ngừa rủi ro và tận dụng cơ hội hợp tác kinh tế, an ninh. Ví dụ, các cuộc tập trận chung giữa Hoa Kỳ và Hàn Quốc như Lá chắn Tự do Ulchi huy động hàng nghìn binh sĩ, thể hiện sự tăng cường hiện diện quân sự của Hoa Kỳ trong khu vực.

  4. Sự bất đồng và thiếu nhất quán trong chính sách Hoa Kỳ
    Trong nhiệm kỳ Tổng thống Donald Trump, có sự mâu thuẫn giữa các tuyên bố chính sách và hành động thực tế, như việc không công nhận CHDCND Triều Tiên là quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân nhưng lại không loại trừ khả năng sử dụng biện pháp quân sự. Tổng thống Joe Biden cũng chưa đưa ra chiến lược rõ ràng, khiến các cuộc đàm phán bị trì hoãn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trong chính sách Hoa Kỳ là do sự phức tạp của tình hình quốc tế, đặc biệt là cạnh tranh chiến lược giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, cũng như sự cứng rắn và phát triển vũ khí hạt nhân không ngừng của CHDCND Triều Tiên. So với các nghiên cứu trước đây, luận văn làm rõ hơn về sự chuyển đổi chính sách giữa hai nhiệm kỳ tổng thống và tác động đa chiều của chính sách này đối với khu vực và Việt Nam.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh số vụ thử tên lửa của CHDCND Triều Tiên qua các năm 2017-2022, bảng tổng hợp các nghị quyết trừng phạt của Hội đồng Bảo an và biểu đồ ngân sách quốc phòng Hoa Kỳ trong giai đoạn này để minh họa sự gia tăng đầu tư quân sự.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường ngoại giao đa phương và hợp tác khu vực
    Việt Nam nên chủ động tham gia các cơ chế đa phương như ASEAN, ARF để thúc đẩy đối thoại hòa bình và giảm căng thẳng trên Bán đảo Triều Tiên, đồng thời phối hợp với Hoa Kỳ và các đối tác nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia. Thời gian thực hiện: ngay trong 1-2 năm tới.

  2. Phát triển năng lực phòng thủ và an ninh quốc gia
    Đẩy mạnh hiện đại hóa lực lượng quốc phòng, tăng cường hợp tác quân sự với các đối tác chiến lược nhằm đảm bảo an ninh trước các biến động khu vực. Chủ thể thực hiện: Bộ Quốc phòng Việt Nam, trong vòng 3-5 năm.

  3. Đẩy mạnh nghiên cứu và phân tích chính sách quốc tế
    Tăng cường nghiên cứu chuyên sâu về chính sách của các cường quốc đối với vấn đề hạt nhân Triều Tiên để dự báo kịp thời các diễn biến và đề xuất chính sách phù hợp. Chủ thể: các viện nghiên cứu, trường đại học, trong 1-3 năm.

  4. Tận dụng cơ hội kinh tế từ chính sách Hoa Kỳ
    Khai thác các cơ hội hợp tác kinh tế, thương mại với Hoa Kỳ trong khuôn khổ quan hệ đối tác toàn diện, đồng thời giảm thiểu rủi ro từ các biện pháp trừng phạt và căng thẳng khu vực. Chủ thể: Bộ Công Thương, Bộ Ngoại giao, doanh nghiệp Việt Nam, trong 2-4 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan ngoại giao Việt Nam
    Giúp hiểu rõ bối cảnh và tác động của chính sách Hoa Kỳ đối với vấn đề hạt nhân Triều Tiên, từ đó xây dựng chiến lược ngoại giao phù hợp.

  2. Các học giả và nghiên cứu viên trong lĩnh vực quan hệ quốc tế và an ninh khu vực
    Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn để phân tích sâu hơn về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ và tác động khu vực.

  3. Các tổ chức quốc tế và cơ quan đa phương
    Hỗ trợ trong việc thiết kế các chương trình hợp tác, đối thoại nhằm giảm căng thẳng và thúc đẩy hòa bình trên Bán đảo Triều Tiên.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư Việt Nam
    Hiểu rõ môi trường chính trị - an ninh khu vực để đưa ra quyết định đầu tư và kinh doanh phù hợp, tận dụng cơ hội từ quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách của Hoa Kỳ đối với vấn đề hạt nhân Triều Tiên có thay đổi nhiều giữa hai nhiệm kỳ Tổng thống Donald Trump và Joe Biden không?
    Có. Tổng thống Trump tập trung vào gây sức ép tối đa và đàm phán song phương, trong khi Tổng thống Biden ưu tiên ngoại giao đa phương và kiểm soát rủi ro, tuy nhiên cả hai đều chưa đạt được thỏa thuận phi hạt nhân hóa hoàn toàn.

  2. Các biện pháp trừng phạt của Hoa Kỳ và Liên hợp quốc có hiệu quả trong việc ngăn chặn phát triển hạt nhân của CHDCND Triều Tiên?
    Các biện pháp trừng phạt đã gây áp lực kinh tế đáng kể, nhưng CHDCND Triều Tiên vẫn tiếp tục phát triển tên lửa và hạt nhân, cho thấy hiệu quả còn hạn chế do nhiều yếu tố phức tạp.

  3. Việt Nam có vai trò gì trong vấn đề hạt nhân Triều Tiên?
    Việt Nam là đối tác toàn diện của Hoa Kỳ và có quan hệ hữu nghị truyền thống với CHDCND Triều Tiên, đồng thời từng là nước đăng cai hội nghị thượng đỉnh, nên có vai trò trung gian và ảnh hưởng tích cực trong thúc đẩy hòa bình.

  4. Chính sách của Hoa Kỳ có ảnh hưởng như thế nào đến an ninh khu vực Đông Bắc Á?
    Chính sách Hoa Kỳ làm gia tăng hiện diện quân sự và căng thẳng khu vực, đồng thời thúc đẩy các đồng minh tăng cường năng lực phòng thủ, tạo ra cả cơ hội và thách thức cho ổn định khu vực.

  5. Có khả năng xảy ra đàm phán phi hạt nhân hóa thành công trong tương lai gần không?
    Hiện tại, chưa có lộ trình rõ ràng và các bên vẫn còn nhiều bất đồng lớn. Tuy nhiên, với sự phối hợp đa phương và các biện pháp ngoại giao linh hoạt, khả năng đàm phán có thể được mở rộng trong trung hạn.

Kết luận

  • Chính sách của Hoa Kỳ đối với vấn đề hạt nhân của CHDCND Triều Tiên giai đoạn 2017-2022 chịu ảnh hưởng sâu sắc từ các lý thuyết quan hệ quốc tế và bối cảnh thực tiễn phức tạp.

  • Nhiệm kỳ Tổng thống Donald Trump tập trung vào gây sức ép tối đa và đàm phán song phương, trong khi nhiệm kỳ Tổng thống Joe Biden ưu tiên ngoại giao đa phương và kiểm soát rủi ro.

  • Các biện pháp trừng phạt và tăng cường quân sự của Hoa Kỳ đã tạo áp lực nhưng chưa đạt được mục tiêu phi hạt nhân hóa hoàn toàn.

  • Chính sách Hoa Kỳ có tác động đa chiều đến khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và Việt Nam, đòi hỏi sự chủ động và linh hoạt trong ứng phó.

  • Việt Nam cần tăng cường hợp tác đa phương, phát triển năng lực quốc phòng, nghiên cứu chính sách quốc tế và tận dụng cơ hội kinh tế từ quan hệ với Hoa Kỳ.

Next steps: Tiếp tục theo dõi diễn biến chính sách, tăng cường nghiên cứu chuyên sâu và xây dựng các kịch bản ứng phó phù hợp.

Call to action: Các nhà hoạch định chính sách và học giả nên sử dụng kết quả nghiên cứu này để phát triển các chiến lược ngoại giao và an ninh hiệu quả, góp phần duy trì hòa bình và ổn định khu vực.