Cách tân nghệ thuật thơ haiku: Từ Matsuo Basho đến Masaoka Shiki

LỜI CẢM ƠN

LỜI CAM ĐOAN

MỞ ĐẦU

0.1. Lý do chọn đề tài

0.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

0.3. Mục đích nghiên cứu

0.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

0.5. Đóng góp của luận văn

0.6. Phương pháp nghiên cứu

0.7. Cấu trúc luận văn

1. CHƯƠNG 1: THƠ HAIKU TRONG DÒNG CHẢY THƠ CA NHẬT BẢN

1.1. Quá trình hình thành và phát triển thơ haiku 俳句

1.2. Khởi nguồn từ waka 和歌. Từ renga 連歌 đến haikai 徘徊

1.3. Từ haikai 徘徊 đến haiku 俳句

1.4. Một số đặc trưng nghệ thuật tiêu biểu của haiku

1.5. Những yếu tố ảnh hưởng và xu hướng cách tân thơ haiku

1.6. Ảnh hưởng của sự tiếp thu văn hóa phương Tây dưới thời Meiji

1.7. Chiến tranh và sự phát triển của các thể loại văn học trong thời kì mới

1.8. Các xu hướng cách tân thơ haiku. Các phạm trù mĩ học trong thơ haiku

1.9. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự hình thành ý thức thẩm mĩ Nhật Bản

1.9.1. Mĩ học Thiền – nền tảng của các cảm thức thẩm mĩ trong thơ haiku

1.9.2. Một số cảm thức thẩm mĩ cơ bản trong thơ haiku

1.9.3. Ý thức về vẻ đẹp huyền bí, tâm linh (aware 哀れ, wabi 詫び, sabi 寂, yugen 幽玄)

1.9.4. Ý thức về vẻ đẹp tinh tế, cô đọng (karumi 軽み, yojo 余情, okashimi おかしみ, shibusa 渋さ)

2. CHƯƠNG 2: CÁCH TÂN NGHỆ THUẬT THƠ HAIKU THỜI BASHO

2.1. Những chuyển biến và định hướng hình thành nghệ thuật thơ haiku trước Basho

2.2. Xây dựng nền móng và phát triển thơ haiku

2.3. Phái Teimon với xu hướng bảo thủ, tri thức

2.4. Phái Danrin với xu hướng tinh tế, phóng khoáng

2.5. Xây dựng nghệ thuật sơ khai và định hình cách viết thơ haiku

2.6. Basho và những chặng đường đi tìm nghệ thuật thơ haiku

2.7. Tiếp biến và khám phá kĩ thuật mới cho thơ haiku

2.8. Bước đầu học hỏi và tập tành làm thơ haiku

2.9. Quá trình nghiên cứu và khám phá kĩ thuật mới

2.10. Hình thành phong cách riêng, đưa haiku lên đỉnh cao nghệ thuật

2.11. Các định hướng cho phong cách mới

2.12. Nghệ thuật thơ haiku đạt đến đỉnh cao

2.12.1. Phong cách thơ haiku thực tại, tinh tế

2.12.2. Haiku mang đậm tính triết lý sâu sắc

2.12.3. Lối viết nhẹ nhàng, thanh thoát

2.13. Phong cách nghệ thuật thơ haiku sau Basho. Khuynh hướng thoái trào của thơ haiku

2.14. Giai đoạn phục hưng thơ haiku và các trào lưu đổi mới

2.15. Các xu hướng mới hình thành trên nền tảng Basho

2.16. Xu hướng phát triển haiku duy mĩ

2.17. Xu hướng “phi haiku”

3. CHƯƠNG 3: CÁCH TÂN NGHỆ THUẬT THƠ HAIKU THỜI SHIKI

3.1. Công cuộc cải cách thơ haiku thời Meiji

3.2. Sự khuôn mẫu trong việc làm thơ haiku - nguyên nhân dẫn đến suy thoái

3.3. Sự bảo trợ của chính phủ và những hệ lụy

3.4. Lệ thơ tsukinami 月並 – lối sáo mòn của haiku hiện đại

3.5. Những khuynh hướng thay đổi đưa haiku khỏi biến động

3.6. Giữ vững “Nhật Bản tính” trong thơ haiku

3.7. Đáp ứng tình hình và nhu cầu xã hội

3.8. Cách tân toàn diện về mọi mặt

3.9. Shiki với cuộc cách tân thơ haiku hiện đại

3.9.1. Bước đầu cho những cải cách thơ haiku hiện đại

3.9.2. Báo chí – phương tiện cách tân hoàn hảo

3.9.3. Phê bình lối viết haiku truyền thống. Bước tiến vượt bậc trong cách tân nghệ thuật thơ haiku

3.9.4. Khuynh hướng tả sinh và những bước tiến mới

3.9.5. Đỉnh cao của “haiku dư từ”

3.9.6. Thay đổi quan niệm về kigo

3.10. Thơ haiku sau Shiki và những biến đổi về nghệ thuật. Thơ haiku thời Taisho

3.10.1. Khuynh hướng haiku tượng trưng

3.10.2. Khuynh hướng haiku phúng vịnh

3.11. Thơ haiku tiền – hậu chiến

3.11.1. Sự biến động về quan điểm nghệ thuật

3.11.2. Thơ haiku sau 1945 – nghệ thuật của thời đại mới

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về thơ haiku

Thơ haiku là một thể loại thơ ngắn gọn, mang đậm bản sắc văn hóa Nhật Bản. Được hình thành từ những thể thơ cổ điển như waka và renga, haiku đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển và cách tân. Từ những ngày đầu, Matsuo Basho đã đóng góp không nhỏ vào việc định hình phong cách và nghệ thuật của thể thơ này. Ông không chỉ là một nhà thơ mà còn là một người sáng tạo, người đã đưa haiku lên một tầm cao mới với những tác phẩm mang tính triết lý sâu sắc và cảm xúc tinh tế. Sự chuyển mình của haiku từ thời kỳ cổ điển đến hiện đại không chỉ phản ánh sự thay đổi trong nghệ thuật mà còn là sự thay đổi trong tâm tư, tình cảm của con người Nhật Bản qua các thời kỳ lịch sử.

1.1. Lịch sử hình thành và phát triển

Quá trình hình thành haiku bắt đầu từ những thể thơ cổ điển như waka và renga. Matsuo Basho là một trong những người tiên phong trong việc phát triển thể thơ này, ông đã tạo ra những tác phẩm mang đậm dấu ấn cá nhân và triết lý sống. Sau Basho, Masaoka Shiki đã tiếp tục cách tân haiku, đưa ra những quan điểm mới về nghệ thuật và kỹ thuật viết. Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại trong thơ haiku đã tạo ra một không gian nghệ thuật phong phú, nơi mà cảm xúc và hình ảnh được thể hiện một cách tinh tế và sâu sắc.

II. Nghệ thuật thơ haiku thời Basho

Thời kỳ của Matsuo Basho được coi là thời kỳ vàng son của haiku. Ông đã xây dựng nền móng cho nghệ thuật thơ này với những tác phẩm nổi bật, thể hiện sự kết hợp giữa thiên nhiên và tâm hồn con người. Basho đã sử dụng những hình ảnh giản dị nhưng đầy sức mạnh, tạo nên những bài thơ mang tính triết lý sâu sắc. Ông đã khẳng định rằng haiku không chỉ là một thể loại thơ mà còn là một cách nhìn nhận cuộc sống. Những tác phẩm của ông như "Cây thông cô đơn" hay "Mùa thu đến" đã thể hiện rõ nét sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên, giữa cái đẹp và cái buồn. Sự ảnh hưởng của Basho không chỉ dừng lại ở Nhật Bản mà còn lan tỏa ra toàn thế giới, tạo cảm hứng cho nhiều thế hệ nhà thơ sau này.

2.1. Đặc trưng nghệ thuật của Basho

Nghệ thuật thơ haiku của Basho được đặc trưng bởi sự tinh tế và sâu sắc. Ông đã khéo léo sử dụng ngôn từ để tạo ra những hình ảnh sống động, gợi cảm. Những bài thơ của ông thường mang tính triết lý, thể hiện cái nhìn sâu sắc về cuộc sống và thiên nhiên. Basho đã đưa ra những nguyên tắc cơ bản cho việc sáng tác haiku, trong đó nhấn mạnh tầm quan trọng của cảm xúc và sự kết nối với thiên nhiên. Ông đã khẳng định rằng thơ haiku không chỉ là việc ghi lại những khoảnh khắc mà còn là sự thể hiện tâm tư, tình cảm của con người trước vẻ đẹp của thế giới xung quanh.

III. Cách tân nghệ thuật thơ haiku thời Shiki

Với sự xuất hiện của Masaoka Shiki, haiku đã bước vào một giai đoạn cách tân mạnh mẽ. Shiki đã phê bình những quy tắc cứng nhắc của thơ haiku truyền thống và đề xuất một cách tiếp cận mới, tự do hơn. Ông đã nhấn mạnh rằng haiku cần phải phản ánh thực tại và cảm xúc của con người trong bối cảnh xã hội hiện đại. Sự cách tân của Shiki không chỉ dừng lại ở hình thức mà còn mở rộng đến nội dung và ý nghĩa của thơ. Ông đã khuyến khích các nhà thơ trẻ tìm kiếm những hình ảnh mới, những cảm xúc mới để thể hiện trong thơ của mình. Điều này đã tạo ra một làn sóng mới trong thơ haiku, giúp thể loại này phát triển mạnh mẽ và đa dạng hơn.

3.1. Định hướng mới trong thơ haiku

Shiki đã đưa ra những định hướng mới cho thơ haiku, khuyến khích sự sáng tạo và tự do trong việc thể hiện cảm xúc. Ông đã nhấn mạnh rằng thơ haiku không chỉ là việc ghi lại những khoảnh khắc thiên nhiên mà còn là sự phản ánh tâm tư, tình cảm của con người trong bối cảnh xã hội. Sự cách tân này đã giúp haiku trở nên gần gũi hơn với cuộc sống hiện đại, đồng thời mở ra những hướng đi mới cho các nhà thơ trẻ. Những tác phẩm của Shiki đã tạo ra một nền tảng vững chắc cho sự phát triển của haiku trong thế kỷ 20 và 21.

Nghiên cứu cách tân nghệ thuật thơ haiku từ Matsuo Basho đến Masaoka Shiki