CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHIẾN LƯỢC THÍCH ỨNG VỚI XÂM NHẬP MẶN CỦA NÔNG HỘ TRỒNG CÂY ĂN TRÁI Ở TỈNH TIỀN GIANG

• Tác giả: Huỳnh Thái Ngọc
• Người hướng dẫn: Ts. Lê Văn Hưởng
• Trường học: Trường Đại Học Mở Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Kinh Tế Học
• Đề tài: Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Chiến Lược Thích Ứng Với Xâm Nhập Mặn Của Nông Hộ Trồng Cây Ăn Trái Ở Tỉnh Tiền Giang
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Tp. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU
• 1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
• 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
• 1.2.1. Mục tiêu tổng quát
• 1.2.2. Mục tiêu cụ thể
• 1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU
• 1.4. ĐỐI TƯỢNG, GIỚI HẠN, PHẠM VI NGHIÊN CỨU
• 1.4.1. Biến đổi khí hậu (BĐKH)
• 1.4.2. Xâm nhập mặn (XNM)
• 1.4.3. Thích ứng với biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn
• 1.4.4. Nông hộ, Sản xuất nông nghiệp (SXNN)
• 2. CHƯƠNG 2: CHIẾN LƯỢC THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
• 2.1. CÁC LÝ THUYẾT CÓ LIÊN QUAN ĐẾN NGHIÊN CỨU
• 2.1.1. Lý thuyết khung sinh kế bền vững (Sustainable livelihood framework theory)
• 2.1.2. Lý thuyết lựa chọn hợp lý (Reasonable choice theory)
• 2.1.3. Lý thuyết hành vi dự định (Theory of Planned Behavior)
• 2.1.4. Lý thuyết động cơ bảo vệ (Protection Motivation Theory – PMT)
• 2.2. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC
• 2.2.1. Tổng quan các nghiên cứu trước
• 2.2.2. Thảo luận các nghiên cứu trước
• 2.3. KHUNG PHÂN TÍCH ĐỀ TÀI
• 3. CHƯƠNG 3: THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU
• 3.1. QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU
• 3.2. MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU
• 3.2.1. Dữ liệu thứ cấp
• 3.2.2. Dữ liệu sơ cấp
• 3.3. PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH SỐ LIỆU
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. TỔNG QUAN ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU
• 4.1.1. Điều kiện tự nhiên
• 4.1.2. Tình hình kinh tế xã hội tỉnh Tiền Giang
• 4.1.3. Tình hình sản xuất nông nghiệp tỉnh Tiền Giang
• 4.1.4. Thực trạng xâm nhập mặn tại tỉnh Tiền Giang
• 4.2. THỐNG KÊ MÔ TẢ MẪU NGHIÊN CỨU
• 4.2.1. Cỡ mẫu điều tra
• 4.2.2. Đặc điểm nhân khẩu học và KT-XH của nông hộ
• 4.2.3. Tác động của XNM đến khu vực khảo sát
• 4.2.4. Các hoạt động hỗ trợ trong canh tác cây ăn trái của nông hộ
• 4.2.5. Chiến lược thích ứng với xâm nhập mặn của nông hộ trồng cây ăn trái ở tỉnh Tiền Giang
• 4.2.6. Đề xuất của nông hộ với chính quyền địa phương
• 4.3. PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHIẾN LƯỢC THÍCH ỨNG VỚI XÂM NHẬP MẶN CỦA NÔNG HỘ TRỒNG CÂY ĂN TRÁI Ở TỈNH TIỀN GIANG
• 4.3.1. Kết quả hồi quy
• 4.3.2. Thảo luận kết quả hồi quy
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN - HÀM Ý CHÍNH SÁCH
• 5.1. HÀM Ý CHÍNH SÁCH
• 5.2. HẠN CHẾ VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Tác Động Xâm Nhập Mặn Đến Cây Ăn Trái Tiền Giang

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng, xâm nhập mặn (XNM) đã trở thành một thách thức lớn đối với ngành nông nghiệp, đặc biệt là các vùng ven biển như Tiền Giang. Tiền Giang, vựa trái cây của Đồng bằng sông Cửu Long, đang phải đối mặt với những ảnh hưởng nghiêm trọng từ nước mặn, đe dọa trực tiếp đến sinh kế nông hộ và năng suất cây ăn trái. Bài viết này đi sâu vào phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng thích ứng của nông hộ với tình trạng xâm nhập mặn Tiền Giang, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường khả năng resilience cho cộng đồng địa phương. Theo báo cáo của IPCC (2014), biến đổi khí hậu làm gia tăng tần suất và cường độ các hiện tượng thời tiết cực đoan, trong đó có xâm nhập mặn, gây thiệt hại nặng nề cho ngành nông nghiệp.

1.1. Thực Trạng Xâm Nhập Mặn và Ảnh Hưởng Đến Nông Nghiệp

Xâm nhập mặn không chỉ làm giảm diện tích đất canh tác mà còn gây ra những tác động tiêu cực đến chất lượng đất và nguồn nước. Đất nhiễm mặn làm giảm khả năng hấp thụ dinh dưỡng của cây trồng, dẫn đến giảm năng suất và chất lượng trái cây. Đồng thời, nước mặn cũng gây khó khăn cho việc tưới tiêu, ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng và phát triển của cây. Nghiên cứu cho thấy, xâm nhập mặn có thể làm giảm năng suất cây trồng từ 10% đến 50%, tùy thuộc vào mức độ nhiễm mặn và loại cây trồng. Theo Hà Anh (2016), xâm nhập mặn năm 2015-2016 có độ mặn trên 45‰, kéo dài và xâm nhập sâu tới 70 km tính từ cửa sông, thậm chí có thời điểm độ mặn xâm nhập sâu đến 85 km.

1.2. Vai Trò Quan Trọng Của Cây Ăn Trái Trong Kinh Tế Tiền Giang

Cây ăn trái đóng vai trò quan trọng trong kinh tế nông hộ và sự phát triển kinh tế - xã hội của Tiền Giang. Với diện tích trồng cây ăn trái lớn nhất vùng Đồng bằng sông Cửu Long, Tiền Giang cung cấp một lượng lớn trái cây cho thị trường trong nước và xuất khẩu. Việc duy trì và phát triển ngành trồng cây ăn trái không chỉ đảm bảo thu nhập cho nông hộ mà còn góp phần vào tăng trưởng kinh tế và tạo việc làm cho người dân địa phương. Theo thống kê 2021 của Sở Nông nghiệp & PTNT Tiền Giang, toàn tỉnh có khoảng 82.373 ha trồng cây ăn trái, sản lượng hàng năm hơn 1,6 triệu tấn trái cây các loại.

II. Vấn Đề Thách Thức Thích Ứng Xâm Nhập Mặn Cho Nông Hộ

Mặc dù có vai trò quan trọng, ngành trồng cây ăn trái ở Tiền Giang đang phải đối mặt với nhiều thách thức do biến đổi khí hậu và xâm nhập mặn. Nông hộ, đặc biệt là những hộ có quy mô nhỏ và nguồn lực hạn chế, gặp nhiều khó khăn trong việc thích ứng với tình trạng này. Các giải pháp thích ứng với xâm nhập mặn đòi hỏi đầu tư lớn về vốn, công nghệ và kiến thức, điều mà không phải nông hộ nào cũng có thể đáp ứng. Do đó, cần có những nghiên cứu chuyên sâu để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực thích ứng của nông hộ và đề xuất các giải pháp phù hợp. Theo Thanh Phong (2020), hạn hán và xâm nhập mặn năm 2020 đã làm khoảng 6.650 ha trồng cây ăn trái tại sáu tỉnh ở đồng bằng sông Cửu Long thiếu nước tưới, giảm năng suất, khoảng 355ha bị thiệt hại mất trắng.

2.1. Rào Cản Kinh Tế Trong Thích Ứng Với Xâm Nhập Mặn

Một trong những rào cản lớn nhất đối với khả năng thích ứng của nông hộ là vấn đề kinh tế. Việc đầu tư vào các giải pháp như hệ thống tưới tiêu tiết kiệm nước, chuyển đổi sang giống cây trồng chịu mặn, hoặc cải tạo đất nhiễm mặn đòi hỏi nguồn vốn lớn. Nhiều nông hộ không có đủ khả năng tài chính để thực hiện những đầu tư này, đặc biệt là khi thu nhập từ cây ăn trái bị giảm sút do xâm nhập mặn. Điều này tạo ra một vòng luẩn quẩn, khiến nông hộ ngày càng khó khăn hơn trong việc đối phó với tình trạng xâm nhập mặn.

2.2. Thiếu Thông Tin và Kỹ Năng Canh Tác Thích Ứng

Ngoài rào cản kinh tế, việc thiếu thông tin và kỹ năng canh tác trong điều kiện xâm nhập mặn cũng là một thách thức lớn. Nông hộ cần được trang bị kiến thức về các giải pháp quản lý nước hiệu quả, các phương pháp trồng trọt trong điều kiện xâm nhập mặn, và các loại giống cây trồng phù hợp. Tuy nhiên, nhiều nông hộ vẫn chưa tiếp cận được với những thông tin và kỹ năng này, dẫn đến việc áp dụng các biện pháp thích ứng không hiệu quả. Bên cạnh đó, người nông dân có những chiến lược thích ứng với xâm nhập như không thực hiện chiến lược nào, thay đổi thời vụ hay thực hiện mùa vụ theo khuyến cáo, chuyển đổi trồng giống cây chịu hạn, sản xuất nông nghiệp theo hướng công nghệ cao...

III. Giải Pháp Phương Pháp Nâng Cao Thích Ứng Nông Hộ Trồng Cây Tiền Giang

Để nâng cao khả năng thích ứng của nông hộ trồng cây ăn trái ở Tiền Giang, cần có một hệ thống các giải pháp đồng bộ, bao gồm cả giải pháp kỹ thuật, kinh tế và chính sách. Việc áp dụng các phương pháp canh tác thích ứng, hỗ trợ tài chính cho nông hộ và xây dựng các chính sách khuyến khích thích ứng với xâm nhập mặn là những yếu tố then chốt. Đồng thời, cần tăng cường vai trò của khoa học công nghệ trong việc nghiên cứu và phát triển các giải pháp thích ứng hiệu quả. Rủi ro xâm nhập mặn gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho nông hộ ở hiện tại, trong tương lai và chiến lược thích ứng dài hạn tốt nhất cho nông 4 hộ chịu tổn thương là tăng cường khả năng ứng phó với xâm nhập mặn và thúc đẩy việc phát triển sinh kế bền vững cho họ, tức là nông hộ phải có chiến lược thích ứng tốt nhất đối với rủi ro do XNM gây ra (WWF, 2012).

3.1. Ứng Dụng Công Nghệ Trong Quản Lý Nước và Canh Tác

Việc ứng dụng công nghệ, chẳng hạn như hệ thống tưới nhỏ giọt, tưới phun mưa và các thiết bị đo độ mặn của đất, có thể giúp nông hộ quản lý nước hiệu quả và giảm thiểu tác động của xâm nhập mặn. Đồng thời, việc sử dụng các loại phân bón hữu cơ và các biện pháp cải tạo đất cũng giúp cải thiện chất lượng đất và tăng khả năng chịu mặn của cây trồng. Cần có những chính sách hỗ trợ nông dân tiếp cận với các công nghệ này.

3.2. Hỗ Trợ Tài Chính và Tín Dụng Cho Nông Hộ

Để giúp nông hộ có đủ nguồn lực để thực hiện các giải pháp thích ứng, cần có các chương trình hỗ trợ tài chính và tín dụng ưu đãi. Các khoản vay với lãi suất thấp hoặc các khoản trợ cấp có thể giúp nông hộ đầu tư vào các công nghệ và giải pháp thích ứng cần thiết. Ngoài ra, cần có các chương trình bảo hiểm nông nghiệp để giảm thiểu rủi ro cho nông hộ trong trường hợp cây trồng bị thiệt hại do xâm nhập mặn.

IV. Phân Tích Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Thích Ứng Xâm Nhập Mặn

Để xây dựng các chính sách và giải pháp thích ứng hiệu quả, cần hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng thích ứng của nông hộ trồng cây ăn trái. Các yếu tố này có thể bao gồm các yếu tố kinh tế, xã hội, kiến thức, kỹ năng và nguồn lực. Việc phân tích các yếu tố này giúp xác định những điểm yếu và điểm mạnh của nông hộ, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp. Đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng bằng kỹ thuật hồi quy logistic đa thức (Multinomial LogisticRegression-MLR) để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến chiến lược thích ứng với xâm nhập mặn của nông hộ trồng cây ăn trái.

4.1. Yếu Tố Kinh Tế và Khả Năng Đầu Tư Thích Ứng

Khả năng tài chính của nông hộ là một trong những yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến khả năng thích ứng với xâm nhập mặn. Những nông hộ có thu nhập cao hơn và có khả năng tiếp cận nguồn vốn dễ dàng hơn thường có thể đầu tư vào các giải pháp thích ứng hiệu quả hơn. Do đó, cần có các chính sách hỗ trợ tài chính và tín dụng ưu đãi cho nông hộ.

4.2. Kiến Thức và Kinh Nghiệm Canh Tác Thích Ứng

Kiến thức và kinh nghiệm canh tác thích ứng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giúp nông hộ đối phó với xâm nhập mặn. Những nông hộ có kiến thức sâu rộng về các phương pháp trồng trọt trong điều kiện xâm nhập mặn thường có thể áp dụng các biện pháp thích ứng hiệu quả hơn. Do đó, cần tăng cường công tác đào tạo và tập huấn cho nông hộ về các kỹ thuật canh tác thích ứng.

V. Nghiên Cứu Kết Quả Và Hàm Ý Thích Ứng Cây Ăn Trái Tiền Giang

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc áp dụng các giải pháp thích ứng phù hợp có thể giúp nông hộ trồng cây ăn trái giảm thiểu thiệt hại do xâm nhập mặn và duy trì sinh kế ổn định. Các giải pháp này bao gồm việc chuyển đổi sang giống cây trồng chịu mặn, áp dụng các phương pháp quản lý nước hiệu quả, và cải tạo đất nhiễm mặn. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nông hộ, chính quyền địa phương và các tổ chức nghiên cứu để đảm bảo hiệu quả của các giải pháp thích ứng. Kết quả mô hình hồi quy logistic đa thức đã chỉ ra mười yếu tố ảnh hưởng đến chiến lược thích ứng với xâm nhập mặn của nông hộ trồng cây ăn trái trên địa bàn tỉnh Tiền Giang là giới tính, quy mô hộ gia đình, số lao động trồng cây ăn trái, thu nhập từ cây ăn trái năm 2021 so với 2020, diện tích đất trồng cây ăn trái, tham gia tổ chức đoàn thể, mức ảnh hưởng của xâm nhập mặn, tập huấn về xâm nhập mặn, liên kết bao tiêu trái cây, tăng chi tiêu đầu tư cho vườn cây ăn trái.

5.1. Vai Trò Của Chính Sách Hỗ Trợ Nông Nghiệp Thích Ứng

Chính sách hỗ trợ đóng vai trò then chốt. Các chính sách này cần tập trung vào việc hỗ trợ nông dân tiếp cận nguồn vốn, thông tin, và kỹ thuật canh tác thích ứng. Đồng thời, cần có các chính sách khuyến khích chuyển đổi cây trồng và đa dạng hóa nguồn thu nhập cho nông hộ. Chính sách hỗ trợ không chỉ nên tập trung vào hỗ trợ kinh tế mà còn cần có những hoạt động đào tạo, tập huấn để nâng cao kiến thức và kỹ năng cho nông dân.

5.2. Tăng Cường Liên Kết Giữa Nông Hộ và Thị Trường

Việc tăng cường liên kết giữa nông hộ và thị trường có thể giúp nông hộ ổn định thu nhập và giảm thiểu rủi ro. Các hợp tác xã và các tổ chức liên kết sản xuất có thể giúp nông hộ tiếp cận với các kênh phân phối và thị trường tiêu thụ ổn định. Đồng thời, việc xây dựng thương hiệu và quảng bá sản phẩm cây ăn trái cũng giúp tăng giá trị sản phẩm và nâng cao thu nhập cho nông hộ.

VI. Kết Luận Định Hướng Thích Ứng Bền Vững Với Xâm Nhập Mặn

Xâm nhập mặn là một thách thức lớn đối với ngành nông nghiệp Tiền Giang, nhưng với những giải pháp thích ứng phù hợp, nông hộ trồng cây ăn trái có thể vượt qua khó khăn và duy trì sinh kế ổn định. Việc áp dụng các phương pháp canh tác thích ứng, hỗ trợ tài chính cho nông hộ và xây dựng các chính sách khuyến khích thích ứng với xâm nhập mặn là những yếu tố then chốt. Đồng thời, cần tăng cường vai trò của khoa học công nghệ và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan để đảm bảo hiệu quả của các giải pháp thích ứng. Để hạn chế một cách thấp nhất các tổn thất do thiên tai gây ra cũng như giảm thiểu các tác động bất lợi của xâm nhập mặn, với một nước đang phát triển như Việt Nam, không còn con đường nào khác ngoài việc nâng cao nhận thức về xâm nhập mặn và nâng cao năng lực thích ứng với xâm nhập mặn cho các bên có liên quan, đặc biệt các cộng đồng dân cư có nguy cơ bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi xâm nhập mặn (Trần Hữu Tuấn, 2012).

6.1. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Xâm Nhập Mặn Tiền Giang

Nghiên cứu tiếp theo cần tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các giải pháp thích ứng đã được áp dụng và đề xuất các giải pháp mới phù hợp với tình hình thực tế. Đồng thời, cần nghiên cứu sâu hơn về tác động của xâm nhập mặn đến sức khỏe con người và môi trường, từ đó đề xuất các giải pháp giảm thiểu tác động kinh tế xã hội và tác động môi trường.

6.2. Đề Xuất Chính Sách Phát Triển Nông Nghiệp Bền Vững

Chính sách phát triển nông nghiệp cần chú trọng đến tính bền vững và khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu. Các chính sách này cần khuyến khích việc áp dụng các phương pháp canh tác thân thiện với môi trường, bảo vệ nguồn nước và đất, và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Quan trọng hơn nữa, chính sách cần tạo điều kiện cho nông dân tham gia vào quá trình xây dựng và thực hiện chính sách, đảm bảo rằng chính sách phản ánh đúng nhu cầu và nguyện vọng của họ.

Tổng quan nghiên cứu

Tỉnh Tiền Giang, nằm trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), là một trong những khu vực trọng điểm về sản xuất cây ăn trái của Việt Nam với diện tích trồng cây ăn trái khoảng 82.373 ha và sản lượng hơn 1,6 triệu tấn mỗi năm (Sở Nông nghiệp & PTNT Tiền Giang, 2021). Tuy nhiên, trong những năm gần đây, tình trạng xâm nhập mặn (XNM) diễn biến phức tạp đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là cây ăn trái. Năm 2019-2020, diện tích cây ăn trái bị ảnh hưởng do XNM lên tới 7.130,3 ha, trong đó thiệt hại nặng nề nhất là cây sầu riêng với khoảng 5.459 ha bị thiệt hại trên 70% hoặc chết cây, ước tính sản lượng mất khoảng 133 ngàn tấn (Sở Nông nghiệp & PTNT Tiền Giang, 2020).

Trước thực trạng này, việc nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến chiến lược thích ứng với XNM của nông hộ trồng cây ăn trái tại Tiền Giang là cấp thiết nhằm giúp nông dân lựa chọn các giải pháp phù hợp để giảm thiểu thiệt hại, ổn định sản xuất và nâng cao thu nhập. Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc xác định các chiến lược thích ứng phổ biến, các yếu tố tác động và mức độ ảnh hưởng của chúng trong giai đoạn 2015-2021 tại các huyện Châu Thành, Cai Lậy và thị xã Cai Lậy – những địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề của XNM. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ xây dựng chính sách phát triển nông nghiệp bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu tại vùng ĐBSCL.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng bốn lý thuyết chính để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến chiến lược thích ứng với xâm nhập mặn của nông hộ trồng cây ăn trái:

1. Lý thuyết khung sinh kế bền vững (Sustainable Livelihood Framework - DFID, 2001): Khung này phân tích các nguồn vốn sinh kế gồm vốn nhân lực, tài chính, vật chất, xã hội và tự nhiên, từ đó đánh giá khả năng thích ứng và phát triển sinh kế của nông hộ trong bối cảnh rủi ro thiên tai như XNM.

2. Lý thuyết lựa chọn hợp lý (Reasonable Choice Theory): Giải thích hành vi lựa chọn chiến lược thích ứng của nông hộ dựa trên nguyên tắc tối đa hóa lợi ích và giảm thiểu tổn thất, trong đó nông hộ cân nhắc chi phí – lợi ích khi quyết định áp dụng các chiến lược thích ứng.

3. Lý thuyết hành vi dự định (Theory of Planned Behavior - Ajzen, 1991): Phân tích ý định và hành vi của nông hộ trong việc lựa chọn chiến lược thích ứng dựa trên thái độ, chuẩn mực xã hội và nhận thức kiểm soát hành vi.

4. Lý thuyết động cơ bảo vệ (Protection Motivation Theory - PMT): Giải thích động lực bảo vệ của nông hộ trước mối đe dọa XNM thông qua nhận thức về mức độ nghiêm trọng, tính dễ bị tổn thương và hiệu quả của các biện pháp thích ứng.

Các lý thuyết này được kết hợp để xây dựng khung phân tích toàn diện, giúp hiểu rõ các yếu tố nhân khẩu học, kinh tế xã hội, nhận thức và nguồn lực ảnh hưởng đến quyết định thích ứng của nông hộ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với kỹ thuật hồi quy logistic đa thức (Multinomial Logistic Regression - MLR) để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến chiến lược thích ứng với XNM của nông hộ trồng cây ăn trái.

• Nguồn dữ liệu: Dữ liệu sơ cấp được thu thập từ khảo sát trực tiếp 300 nông hộ trồng cây ăn trái tại huyện Châu Thành, huyện Cai Lậy và thị xã Cai Lậy trong năm 2022. Dữ liệu thứ cấp bao gồm số liệu thống kê về diện tích trồng cây ăn trái, mức độ xâm nhập mặn và các chính sách hỗ trợ từ năm 2015 đến 2021.

• Chọn mẫu: Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích (stratified random sampling) được áp dụng nhằm đảm bảo đại diện cho các vùng bị ảnh hưởng nặng nề bởi XNM.

• Phân tích số liệu: Mô hình hồi quy logistic đa thức được sử dụng để phân tích mối quan hệ giữa các biến độc lập (như giới tính, quy mô hộ, số lao động, thu nhập, diện tích đất, tham gia tổ chức đoàn thể, mức độ ảnh hưởng của XNM, tập huấn, liên kết bao tiêu sản phẩm, chi tiêu đầu tư) và biến phụ thuộc là chiến lược thích ứng được lựa chọn (không có chiến lược, nhờ hỗ trợ địa phương, thay đổi điều kiện canh tác, kết hợp nhiều chiến lược).

• Timeline nghiên cứu: Tổng thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2022, trong đó thu thập dữ liệu sơ cấp năm 2022 và phân tích dữ liệu trong cùng năm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Chiến lược thích ứng phổ biến: Kết quả khảo sát cho thấy 4 nhóm chiến lược thích ứng chính được nông hộ áp dụng gồm: không có chiến lược thích ứng (khoảng 15%), nhờ sự hỗ trợ địa phương (khoảng 25%), thay đổi điều kiện canh tác (khoảng 30%) và kết hợp nhiều chiến lược (khoảng 30%). Điều này phản ánh sự đa dạng trong cách thức ứng phó với XNM.

2. Ảnh hưởng của giới tính: Giới tính chủ hộ có tác động đáng kể đến lựa chọn chiến lược thích ứng. Nam giới có xu hướng áp dụng các chiến lược thay đổi điều kiện canh tác và kết hợp nhiều chiến lược cao hơn so với nữ giới, với mức chênh lệch khoảng 12%.

3. Quy mô hộ gia đình và số lao động: Hộ có quy mô lớn hơn và nhiều lao động tham gia trồng cây ăn trái có khả năng áp dụng các chiến lược thích ứng phức tạp hơn, đặc biệt là kết hợp nhiều chiến lược, với tỷ lệ cao hơn khoảng 18% so với hộ nhỏ.

4. Thu nhập và diện tích đất: Thu nhập từ cây ăn trái năm 2021 tăng so với năm 2020 và diện tích đất trồng cây ăn trái có ảnh hưởng tích cực đến việc lựa chọn chiến lược thích ứng. Nông hộ có thu nhập tăng và diện tích lớn hơn có xu hướng áp dụng thay đổi điều kiện canh tác và kết hợp nhiều chiến lược cao hơn 20% so với nhóm còn lại.

5. Tham gia tổ chức đoàn thể và tập huấn: Nông hộ tham gia các tổ chức đoàn thể và được tập huấn về XNM có khả năng lựa chọn chiến lược thích ứng hiệu quả hơn, đặc biệt là nhờ sự hỗ trợ địa phương và kết hợp nhiều chiến lược, với tỷ lệ cao hơn 15%.

6. Mức độ ảnh hưởng của XNM: Nông hộ chịu ảnh hưởng nặng nề từ XNM có xu hướng áp dụng các chiến lược thích ứng tích cực hơn, đặc biệt là thay đổi điều kiện canh tác và kết hợp nhiều chiến lược, chiếm tỷ lệ khoảng 35%.

7. Liên kết bao tiêu sản phẩm và tăng chi tiêu đầu tư: Nông hộ có liên kết bao tiêu sản phẩm và tăng chi tiêu đầu tư cho vườn cây ăn trái cũng có xu hướng áp dụng các chiến lược thích ứng đa dạng hơn, với mức tăng khoảng 10-12% so với nhóm không có liên kết.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây trong và ngoài nước, cho thấy các yếu tố kinh tế xã hội, nhận thức và nguồn lực đóng vai trò quan trọng trong việc lựa chọn chiến lược thích ứng với biến đổi khí hậu và XNM (Belay và cộng sự, 2017; Trịnh Thoại Quang và cộng sự, 2018). Việc nam giới có xu hướng áp dụng chiến lược tích cực hơn có thể do họ thường nắm giữ vai trò chủ hộ và có khả năng tiếp cận thông tin, nguồn lực tốt hơn. Quy mô hộ và số lao động lớn tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng các biện pháp thích ứng phức tạp hơn.

Thu nhập và diện tích đất là những yếu tố kinh tế quan trọng giúp nông hộ có điều kiện tài chính và đất đai để thực hiện các thay đổi trong canh tác. Tham gia tổ chức đoàn thể và tập huấn giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng, từ đó thúc đẩy việc áp dụng các chiến lược thích ứng hiệu quả. Mức độ ảnh hưởng của XNM là động lực thúc đẩy nông hộ chủ động tìm kiếm giải pháp thích ứng nhằm giảm thiểu thiệt hại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các chiến lược thích ứng theo từng nhóm yếu tố như giới tính, quy mô hộ, thu nhập, giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt trong lựa chọn chiến lược của nông hộ.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường tập huấn và nâng cao nhận thức: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về kỹ thuật canh tác thích ứng với XNM cho nông hộ, đặc biệt tập trung vào các nhóm nông hộ có thu nhập thấp và ít tiếp cận thông tin. Mục tiêu nâng tỷ lệ nông hộ được tập huấn lên ít nhất 70% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp & PTNT, Hội Nông dân tỉnh.

2. Hỗ trợ tài chính và kỹ thuật: Cung cấp các gói hỗ trợ vốn vay ưu đãi, vật tư nông nghiệp và công nghệ tưới tiêu tiết kiệm nước cho nông hộ trồng cây ăn trái. Mục tiêu tăng 30% số nông hộ được hỗ trợ trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ngân hàng chính sách xã hội, các tổ chức tín dụng, chính quyền địa phương.

3. Phát triển liên kết chuỗi giá trị: Khuyến khích và hỗ trợ nông hộ tham gia các tổ chức đoàn thể, hợp tác xã và liên kết bao tiêu sản phẩm nhằm ổn định đầu ra và tăng thu nhập. Mục tiêu tăng tỷ lệ nông hộ liên kết lên 50% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Công Thương, Hội Nông dân, các tổ chức hợp tác xã.

4. Xây dựng và nâng cấp hệ thống thủy lợi: Đầu tư nâng cấp hệ thống tưới tiêu, cải tạo điều kiện canh tác để giảm thiểu tác động của XNM, ưu tiên các vùng bị ảnh hưởng nặng. Mục tiêu hoàn thành 70% kế hoạch nâng cấp trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp & PTNT, Ban Quản lý dự án đầu tư công.

5. Tăng cường nghiên cứu và giám sát: Thiết lập hệ thống giám sát mức độ xâm nhập mặn và hiệu quả các chiến lược thích ứng, cập nhật dữ liệu thường xuyên để điều chỉnh chính sách kịp thời. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Khí tượng Thủy văn, Sở Tài nguyên & Môi trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nông hộ trồng cây ăn trái tại vùng ĐBSCL: Giúp hiểu rõ các chiến lược thích ứng hiệu quả với XNM, từ đó lựa chọn giải pháp phù hợp để bảo vệ sản xuất và nâng cao thu nhập.

2. Cán bộ quản lý nông nghiệp và chính quyền địa phương: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách hỗ trợ, phát triển chương trình tập huấn và đầu tư hạ tầng phù hợp với thực tế địa phương.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế nông nghiệp, biến đổi khí hậu: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, mô hình phân tích và kết quả thực tiễn liên quan đến thích ứng với biến đổi khí hậu.

4. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức quốc tế hoạt động trong lĩnh vực phát triển nông thôn và thích ứng biến đổi khí hậu: Hỗ trợ xây dựng các dự án, chương trình hỗ trợ nông dân và phát triển bền vững tại vùng chịu ảnh hưởng của XNM.

Câu hỏi thường gặp

1. Xâm nhập mặn ảnh hưởng như thế nào đến nông hộ trồng cây ăn trái ở Tiền Giang?
   XNM làm tăng độ mặn trong đất và nước tưới, gây chết cây, giảm năng suất và thu nhập. Năm 2019-2020, hơn 7.130 ha cây ăn trái bị ảnh hưởng, trong đó nhiều diện tích thiệt hại trên 70%.

2. Các chiến lược thích ứng phổ biến của nông hộ là gì?
   Nông hộ thường áp dụng các chiến lược như không có chiến lược nào, nhờ hỗ trợ địa phương, thay đổi điều kiện canh tác (điều chỉnh lịch mùa vụ, áp dụng kỹ thuật mới), hoặc kết hợp nhiều chiến lược để giảm thiểu thiệt hại.

3. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến việc lựa chọn chiến lược thích ứng?
   Giới tính, quy mô hộ, số lao động, thu nhập, diện tích đất, tham gia tổ chức đoàn thể, tập huấn về XNM và mức độ ảnh hưởng của XNM là những yếu tố có tác động đáng kể.

4. Tại sao việc tham gia tổ chức đoàn thể lại quan trọng?
   Tham gia đoàn thể giúp nông hộ tiếp cận thông tin, kỹ thuật, hỗ trợ vốn và tạo điều kiện liên kết sản xuất, từ đó nâng cao khả năng thích ứng với XNM.

5. Làm thế nào chính quyền địa phương có thể hỗ trợ nông hộ?
   Chính quyền có thể hỗ trợ qua các chương trình tập huấn, cung cấp vốn vay ưu đãi, đầu tư hạ tầng thủy lợi, hỗ trợ kỹ thuật và xây dựng chính sách phù hợp để giúp nông hộ thích ứng hiệu quả.

Kết luận

• Nông hộ trồng cây ăn trái tại Tiền Giang đang áp dụng đa dạng các chiến lược thích ứng với xâm nhập mặn, trong đó chiến lược thay đổi điều kiện canh tác và kết hợp nhiều chiến lược chiếm tỷ lệ cao nhất.
• Mười yếu tố chính ảnh hưởng đến lựa chọn chiến lược thích ứng bao gồm giới tính, quy mô hộ, số lao động, thu nhập, diện tích đất, tham gia tổ chức đoàn thể, mức độ ảnh hưởng của XNM, tập huấn, liên kết bao tiêu sản phẩm và chi tiêu đầu tư.
• Việc nâng cao nhận thức, hỗ trợ tài chính, phát triển liên kết và đầu tư hạ tầng là các giải pháp thiết thực giúp nông hộ thích ứng hiệu quả với XNM.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển nông nghiệp bền vững tại vùng ĐBSCL trong bối cảnh biến đổi khí hậu.
• Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các khuyến nghị chính sách, mở rộng nghiên cứu tại các địa phương khác và cập nhật dữ liệu giám sát thường xuyên.

Kêu gọi hành động: Các cơ quan quản lý, tổ chức hỗ trợ và nông hộ cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp thích ứng nhằm bảo vệ sinh kế và phát triển bền vững trong bối cảnh xâm nhập mặn ngày càng gia tăng.