I. Khái niệm quyền bào chữa và quyền bào chữa của bị cáo là người dưới 18 tuổi trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự
Quyền bào chữa là một trong những quyền cơ bản của con người trong hệ thống pháp luật Việt Nam, đặc biệt là đối với những người bị cáo dưới 18 tuổi. Theo Hiến pháp năm 2013, người bị bắt, tạm giữ, hoặc bị cáo có quyền tự bào chữa hoặc nhờ luật sư bào chữa. Điều này thể hiện sự quan tâm của Nhà nước đối với quyền lợi hợp pháp của trẻ em trong quá trình tố tụng hình sự. Quyền bào chữa không chỉ giới hạn ở việc chứng minh sự vô tội mà còn bao gồm việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị cáo. Đối với những người dưới 18 tuổi, việc thực hiện quyền này càng trở nên quan trọng, bởi họ thường chưa đủ nhận thức và kinh nghiệm để tự bảo vệ mình trong các vụ án hình sự. Điều này đặt ra yêu cầu cao về việc bảo vệ quyền lợi cho nhóm đối tượng này trong quá trình xét xử.
1.1. Ý nghĩa của việc thực hiện quyền bào chữa của bị cáo là người dưới 18 tuổi
Việc thực hiện quyền bào chữa cho bị cáo dưới 18 tuổi có ý nghĩa quan trọng về mặt pháp lý, xã hội và giáo dục. Về mặt pháp lý, quyền bào chữa được quy định rõ ràng trong các văn bản pháp luật, tạo cơ sở cho việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp của trẻ em. Về mặt xã hội, việc bảo vệ quyền bào chữa cho trẻ em góp phần xây dựng một xã hội công bằng, nơi mà mọi người đều có quyền được bảo vệ và bào chữa cho mình. Ngoài ra, việc thực hiện quyền bào chữa còn mang tính giáo dục, giúp trẻ em nhận thức rõ hơn về quyền và nghĩa vụ của bản thân trong xã hội, từ đó hình thành ý thức pháp luật và trách nhiệm công dân. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hiện nay, khi mà nhiều trẻ em có thể rơi vào tình trạng vi phạm pháp luật do thiếu hiểu biết hoặc bị tác động từ môi trường xung quanh.
II. Quy định của pháp luật về thực hiện quyền bào chữa của bị cáo là người dưới 18 tuổi
Pháp luật Việt Nam quy định rõ ràng về quyền bào chữa của bị cáo, đặc biệt là đối với những người dưới 18 tuổi. Theo Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, bị cáo dưới 18 tuổi có quyền tự bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa, điều này được ghi nhận tại khoản 1 Điều 422. Quy định này thể hiện sự nhạy bén của pháp luật trong việc bảo vệ quyền lợi cho nhóm đối tượng đặc biệt này. Ngoài ra, các quy định khác cũng nhấn mạnh rằng trong giai đoạn điều tra, truy tố, và xét xử, bị cáo dưới 18 tuổi cần được bảo vệ quyền lợi một cách tối đa. Điều này không chỉ đảm bảo tính công bằng trong quá trình xét xử mà còn thể hiện trách nhiệm của Nhà nước trong việc bảo vệ quyền trẻ em theo các cam kết quốc tế mà Việt Nam đã tham gia.
2.1. Quy định về thực hiện quyền tự bào chữa
Quyền tự bào chữa của bị cáo dưới 18 tuổi được quy định rõ trong Bộ luật Tố tụng hình sự. Điều này có nghĩa là bị cáo có quyền tự mình trình bày sự việc, đưa ra chứng cứ và lý lẽ để bào chữa cho bản thân. Tuy nhiên, do độ tuổi và sự phát triển nhận thức của trẻ em còn hạn chế, việc thực hiện quyền này thường gặp nhiều khó khăn. Do đó, pháp luật cũng cho phép bị cáo dưới 18 tuổi có thể nhờ luật sư hoặc người khác bào chữa. Điều này không chỉ giúp trẻ em có sự hỗ trợ cần thiết trong quá trình tố tụng mà còn đảm bảo rằng quyền lợi của các em được bảo vệ một cách tốt nhất. Việc quy định này cũng thể hiện sự quan tâm của Nhà nước đối với việc bảo vệ trẻ em trong hệ thống tư pháp hình sự.
III. Thực tiễn và các giải pháp bảo đảm thực hiện quyền bào chữa của bị cáo dưới 18 tuổi trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự
Thực tiễn cho thấy, quyền bào chữa của bị cáo dưới 18 tuổi đã được thực hiện kha khá tốt trong các vụ án hình sự tại Hà Nội. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều hạn chế và vướng mắc cần được giải quyết. Một trong những vấn đề lớn nhất là nhận thức của các bên liên quan, bao gồm cả cơ quan thực thi pháp luật và chính bản thân bị cáo. Nhiều trường hợp, trẻ em không nhận thức được quyền lợi của mình, dẫn đến việc không yêu cầu bảo vệ quyền lợi hợp pháp. Để khắc phục tình trạng này, cần có các giải pháp như tăng cường tuyên truyền, giáo dục về quyền bào chữa cho trẻ em, đồng thời nâng cao năng lực cho các luật sư, cán bộ tư pháp trong việc hỗ trợ trẻ em. Ngoài ra, cần xây dựng các quy trình tố tụng phù hợp hơn với đặc điểm tâm lý và nhận thức của trẻ em, nhằm đảm bảo rằng quyền bào chữa của các em được thực hiện một cách hiệu quả và đầy đủ.
3.1. Những kết quả đạt được
Trong những năm qua, việc thực hiện quyền bào chữa cho bị cáo dưới 18 tuổi đã có những kết quả tích cực. Nhiều vụ án đã được xét xử công bằng, với sự tham gia của luật sư bào chữa cho bị cáo, giúp bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho trẻ em. Các cơ quan tư pháp cũng đã có những bước tiến trong việc áp dụng các quy định pháp luật về quyền bào chữa, nhờ đó mà nhiều trẻ em đã được giảm nhẹ hình phạt hoặc được tuyên bố vô tội. Điều này không chỉ thể hiện sự công bằng trong xét xử mà còn góp phần nâng cao niềm tin của xã hội vào hệ thống tư pháp.
