Tổng quan nghiên cứu

Thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) đã trở thành xu hướng tất yếu trong phát triển dịch vụ ngân hàng hiện đại, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững. Tại Việt Nam, mặc dù tỷ lệ sử dụng tiền mặt trong giao dịch có xu hướng giảm, nhưng hoạt động TTKDTM vẫn chủ yếu tập trung ở các đô thị lớn, trong khi các tỉnh nông thôn như Bến Tre còn nhiều hạn chế. Từ năm 2016 đến 2018, Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam (Agribank) – Chi nhánh tỉnh Bến Tre đã ghi nhận doanh số thanh toán tăng từ 572.214 tỷ đồng lên 1.078.990 tỷ đồng, trong đó tỷ trọng tiền mặt trên tổng phương tiện thanh toán giảm từ 1,24% xuống còn 0,84%. Tuy nhiên, số lượng khách hàng sử dụng các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt còn hạn chế, thẻ ngân hàng chủ yếu được dùng để rút tiền mặt thay vì thanh toán trực tiếp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng hoạt động TTKDTM tại Agribank Bến Tre, phân tích những kết quả đạt được và hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp mở rộng hoạt động này phù hợp với đặc thù địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt tại Agribank Bến Tre trong giai đoạn 2016-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc thúc đẩy chuyển đổi số trong ngân hàng, nâng cao hiệu quả thanh toán, giảm chi phí xã hội và góp phần thực hiện mục tiêu giảm tỷ trọng tiền mặt trên tổng phương tiện thanh toán xuống dưới 10% vào năm 2020 theo Quyết định số 2545/2016/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt trong ngân hàng thương mại, bao gồm:

  • Khái niệm thanh toán không dùng tiền mặt: Là phương thức thanh toán không sử dụng tiền mặt mà thực hiện qua tài khoản ngân hàng hoặc các phương tiện thanh toán điện tử như thẻ, ủy nhiệm chi, séc, dịch vụ ngân hàng điện tử.

  • Vai trò của TTKDTM: Tăng hiệu quả luân chuyển vốn, giảm chi phí in ấn và bảo quản tiền mặt, nâng cao an toàn giao dịch, thúc đẩy phát triển kinh tế số.

  • Các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt: Séc, ủy nhiệm chi, ủy nhiệm thu, thẻ ngân hàng (thẻ ghi nợ, thẻ tín dụng), thanh toán qua dịch vụ ngân hàng điện tử (Internet Banking, Mobile Banking, E-Mobile Banking).

  • Tiêu chí đánh giá mở rộng TTKDTM: Bao gồm các tiêu chí định lượng như tốc độ tăng trưởng doanh số thanh toán, số lượng khách hàng sử dụng, thu nhập ròng từ hoạt động thanh toán, phí dịch vụ, số lượng tài khoản thanh toán, thị phần thanh toán; và tiêu chí định tính như đa dạng sản phẩm, chất lượng dịch vụ, sự hài lòng của khách hàng.

  • Nhân tố ảnh hưởng đến mở rộng TTKDTM: Nhóm nhân tố khách quan (môi trường chính trị xã hội, kinh tế, trình độ dân trí, công nghệ) và nhóm nhân tố chủ quan (mạng lưới thanh toán, quản trị rủi ro, công nghệ ngân hàng, yếu tố con người, mức độ an toàn và tiện lợi).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thống kê mô tả dựa trên số liệu thứ cấp thu thập từ báo cáo doanh số thanh toán, báo cáo đánh giá hoạt động dịch vụ, báo cáo kết quả kinh doanh và đo lường chất lượng dịch vụ của Agribank Bến Tre giai đoạn 2016-2018. Cỡ mẫu bao gồm toàn bộ dữ liệu giao dịch và khách hàng sử dụng dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt tại chi nhánh trong khoảng thời gian nghiên cứu.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp tổng hợp toàn bộ số liệu có sẵn để phân tích biến động số liệu qua các năm, so sánh các chỉ tiêu định lượng và đánh giá các tiêu chí định tính thông qua khảo sát ý kiến khách hàng và nhân viên ngân hàng. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng cách so sánh số tuyệt đối, số tương đối, tốc độ tăng trưởng và tỷ lệ phần trăm nhằm đánh giá hiệu quả hoạt động TTKDTM, nhận diện điểm mạnh, hạn chế và nguyên nhân.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến hết năm 2018, tập trung phân tích biến động số liệu và đánh giá thực trạng hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt tại Agribank Bến Tre.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ trọng tiền mặt giảm rõ rệt: Doanh số thanh toán không dùng tiền mặt tại Agribank Bến Tre tăng mạnh từ 572.214 tỷ đồng năm 2016 lên 1.078.990 tỷ đồng năm 2018, trong khi tỷ trọng tiền mặt trên tổng phương tiện thanh toán giảm từ 1,24% xuống còn 0,84%. Điều này cho thấy xu hướng chuyển dịch sang thanh toán không dùng tiền mặt đang diễn ra tích cực.

  2. Số lượng tài khoản và khách hàng sử dụng tăng trưởng ổn định: Số lượng tài khoản thanh toán và khách hàng sử dụng dịch vụ TTKDTM tăng trung bình trên 20% mỗi năm, phản ánh sự quan tâm và tiếp nhận dịch vụ ngày càng cao. Tuy nhiên, tỷ lệ khách hàng sử dụng thẻ để thanh toán trực tiếp còn thấp, phần lớn thẻ được dùng để rút tiền mặt.

  3. Thu nhập từ hoạt động TTKDTM tăng trưởng mạnh: Thu nhập ròng từ dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt tăng trung bình 25% mỗi năm, góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh của ngân hàng. So sánh với các ngân hàng khác trên địa bàn tỉnh, Agribank Bến Tre giữ vị trí thứ hai về thu nhập từ hoạt động này.

  4. Chất lượng dịch vụ và sự hài lòng khách hàng còn hạn chế: Khảo sát cho thấy tỷ lệ khách hàng hài lòng về tốc độ xử lý giao dịch đạt khoảng 78%, độ chính xác giao dịch đạt 85%, trong khi mức phí dịch vụ được đánh giá là chưa cạnh tranh so với các ngân hàng thương mại cổ phần khác. Nhân viên ngân hàng cần nâng cao kỹ năng phục vụ và cải tiến quy trình giao dịch để tăng trải nghiệm khách hàng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trong hoạt động TTKDTM tại Agribank Bến Tre bao gồm thói quen sử dụng tiền mặt lâu đời của người dân địa phương, hạn chế về trình độ dân trí và nhận thức về các hình thức thanh toán điện tử, cũng như mức độ phổ biến của hạ tầng công nghệ và mạng lưới thanh toán chưa đồng đều. So với các ngân hàng thương mại cổ phần như Vietcombank và BIDV, Agribank Bến Tre còn chậm trong việc đa dạng hóa sản phẩm và nâng cao chất lượng dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng doanh số thanh toán không dùng tiền mặt, biểu đồ số lượng tài khoản và khách hàng sử dụng dịch vụ qua các năm, bảng khảo sát mức độ hài lòng khách hàng và biểu đồ so sánh thu nhập từ hoạt động TTKDTM giữa các ngân hàng trên địa bàn tỉnh Bến Tre.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của việc áp dụng công nghệ hiện đại, nâng cao năng lực nhân sự và cải tiến quy trình dịch vụ để thúc đẩy mở rộng hoạt động TTKDTM, đồng thời cần có các chính sách hỗ trợ từ ngân hàng nhà nước và chính quyền địa phương nhằm thay đổi thói quen tiêu dùng tiền mặt truyền thống.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Phát triển và đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ TTKDTM: Agribank Bến Tre cần mở rộng các sản phẩm thanh toán điện tử như thẻ phi vật lý, QR Pay, dịch vụ chuyển tiền 24/7 qua Napas, đồng thời phát triển các tiện ích ngân hàng số trên nền tảng Mobile Banking và Internet Banking để đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách hàng. Thời gian thực hiện: 2020-2023. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo chi nhánh phối hợp với phòng công nghệ thông tin.

  2. Tăng cường đào tạo và nâng cao chất lượng đội ngũ nhân viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ thanh toán không dùng tiền mặt, kỹ năng giao tiếp và phục vụ khách hàng, đồng thời xây dựng văn hóa doanh nghiệp chuyên nghiệp, thân thiện. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng nhân sự và đào tạo.

  3. Mở rộng mạng lưới kênh phân phối và đơn giản hóa thủ tục: Tăng cường lắp đặt máy ATM, POS tại các khu vực nông thôn, phát triển kênh ngân hàng lưu động, đồng thời đơn giản hóa quy trình mở tài khoản và giao dịch thanh toán để thu hút khách hàng mới. Thời gian thực hiện: 2020-2022. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý mạng lưới và phòng dịch vụ khách hàng.

  4. Tăng cường quảng bá, tiếp thị và nâng cao nhận thức khách hàng: Triển khai các chương trình truyền thông, khuyến mãi, hội thảo giáo dục tài chính nhằm thay đổi thói quen sử dụng tiền mặt, nâng cao nhận thức về lợi ích và an toàn của TTKDTM. Thời gian thực hiện: 2020-2021. Chủ thể thực hiện: Phòng marketing và truyền thông.

  5. Hoàn thiện chính sách phí dịch vụ và chăm sóc khách hàng: Xây dựng biểu phí cạnh tranh, minh bạch, đồng thời thiết lập hệ thống chăm sóc khách hàng chuyên nghiệp, giải đáp thắc mắc nhanh chóng để nâng cao sự hài lòng và giữ chân khách hàng. Thời gian thực hiện: 2020-2022. Chủ thể thực hiện: Phòng kinh doanh và chăm sóc khách hàng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ngân hàng thương mại và các chi nhánh ngân hàng: Để tham khảo các giải pháp mở rộng hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt, nâng cao hiệu quả kinh doanh và cải thiện chất lượng dịch vụ.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: Hỗ trợ xây dựng chính sách, quy định và chương trình thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt phù hợp với đặc thù vùng nông thôn.

  3. Các doanh nghiệp và tổ chức tài chính: Tìm hiểu xu hướng phát triển dịch vụ thanh toán điện tử, áp dụng công nghệ mới và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng: Là tài liệu tham khảo khoa học về thực trạng, phương pháp nghiên cứu và giải pháp phát triển thanh toán không dùng tiền mặt tại ngân hàng thương mại trong bối cảnh Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thanh toán không dùng tiền mặt là gì và có những hình thức nào phổ biến?
    Thanh toán không dùng tiền mặt là phương thức thanh toán không sử dụng tiền mặt mà thực hiện qua tài khoản ngân hàng hoặc các phương tiện điện tử như thẻ, ủy nhiệm chi, séc, dịch vụ ngân hàng điện tử. Các hình thức phổ biến gồm thẻ ghi nợ, thẻ tín dụng, ủy nhiệm chi, thanh toán qua Internet Banking và Mobile Banking.

  2. Tại sao thanh toán không dùng tiền mặt lại quan trọng đối với ngân hàng và nền kinh tế?
    TTKDTM giúp ngân hàng tăng nguồn vốn, mở rộng nghiệp vụ, giảm chi phí vận hành và rủi ro liên quan đến tiền mặt. Đối với nền kinh tế, TTKDTM thúc đẩy luân chuyển vốn nhanh, giảm chi phí xã hội, nâng cao minh bạch và an toàn giao dịch.

  3. Những khó khăn chính trong việc mở rộng TTKDTM tại các tỉnh nông thôn như Bến Tre là gì?
    Khó khăn gồm thói quen sử dụng tiền mặt lâu đời, trình độ dân trí và nhận thức về công nghệ còn hạn chế, hạ tầng công nghệ và mạng lưới thanh toán chưa đồng đều, cùng với chất lượng dịch vụ và quy trình giao dịch chưa thực sự thuận tiện.

  4. Agribank Bến Tre đã đạt được những kết quả gì trong hoạt động TTKDTM giai đoạn 2016-2018?
    Doanh số thanh toán không dùng tiền mặt tăng gần gấp đôi, tỷ trọng tiền mặt giảm từ 1,24% xuống 0,84%, số lượng tài khoản và khách hàng sử dụng dịch vụ tăng trưởng trên 20% mỗi năm, thu nhập từ hoạt động TTKDTM tăng trung bình 25% mỗi năm.

  5. Các giải pháp nào được đề xuất để mở rộng hoạt động TTKDTM tại Agribank Bến Tre?
    Bao gồm phát triển đa dạng sản phẩm dịch vụ, nâng cao chất lượng nhân sự, mở rộng mạng lưới kênh phân phối, tăng cường quảng bá và giáo dục khách hàng, hoàn thiện chính sách phí dịch vụ và chăm sóc khách hàng.

Kết luận

  • Hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt tại Agribank Bến Tre đã có sự phát triển tích cực với doanh số tăng gần gấp đôi trong giai đoạn 2016-2018, tỷ trọng tiền mặt giảm rõ rệt.
  • Số lượng khách hàng và tài khoản sử dụng dịch vụ TTKDTM tăng trưởng ổn định, thu nhập từ hoạt động này đóng góp quan trọng vào hiệu quả kinh doanh của ngân hàng.
  • Hạn chế chính là thói quen sử dụng tiền mặt truyền thống, chất lượng dịch vụ và mức độ phổ biến các hình thức thanh toán điện tử còn thấp.
  • Đề xuất các giải pháp phát triển sản phẩm, nâng cao năng lực nhân sự, mở rộng mạng lưới, tăng cường truyền thông và hoàn thiện chính sách phí dịch vụ nhằm thúc đẩy mở rộng TTKDTM.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các bước cải tiến trong giai đoạn 2020-2025 để đạt mục tiêu giảm tỷ trọng tiền mặt dưới 10% và nâng cao vị thế của Agribank Bến Tre trong lĩnh vực thanh toán không dùng tiền mặt.

Call-to-action: Các nhà quản lý ngân hàng, cơ quan quản lý và các bên liên quan cần phối hợp triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt, góp phần hiện đại hóa hệ thống tài chính và phát triển kinh tế số tại địa phương.