I. Tổng quan Xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang Nhật Bản
Xuất khẩu thủy sản Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, mang lại nguồn thu ngoại tệ lớn và tạo công ăn việc làm cho hàng triệu người dân. Thị trường Nhật Bản là một trong những đối tác thương mại lớn, với nhu cầu tiêu thụ thủy sản cao. Tuy nhiên, để duy trì và phát triển xuất khẩu thủy sản sang Nhật Bản, các doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt với nhiều rào cản kỹ thuật. Bài viết này đi sâu vào phân tích những thách thức này và đề xuất các giải pháp thiết thực để vượt qua, đảm bảo chất lượng thủy sản và tăng cường khả năng cạnh tranh. Theo thống kê của Cục Thủy sản (2023), tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam đạt đến 11 tỷ USD vào năm 2022, con số cao nhất từ trước đến nay, tuy nhiên đến năm 2023, con số này giảm xuống 9,2 tỷ USD.
1.1. Vai trò của xuất khẩu thủy sản đối với nền kinh tế Việt Nam
Xuất khẩu thủy sản không chỉ đóng góp vào GDP mà còn tạo ra giá trị gia tăng, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và nâng cao đời sống người dân. Ngành này là động lực quan trọng cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn. Theo Quyết định số 339/QĐ-TTg, mục tiêu đến năm 2030 là phát triển ngành thủy sản gắn với công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hướng đến năng suất, chất lượng và hiệu quả cao, khẳng định vị thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các doanh nghiệp.
1.2. Thị trường Nhật Bản Đối tác quan trọng tiềm năng và khó tính
Thị trường Nhật Bản là một trong những thị trường xuất khẩu thủy sản lớn nhất của Việt Nam, nổi tiếng với yêu cầu cao về chất lượng thủy sản, an toàn thực phẩm và các tiêu chuẩn nghiêm ngặt. Mặc dù có nhiều cơ hội từ Hiệp định thương mại Việt Nam - Nhật Bản (VJEPA), các doanh nghiệp vẫn phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt và những rào cản kỹ thuật khắt khe. Theo số liệu của UNCOMTRADE, năm 2022, kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt 1,7 tỷ USD, cho thấy tiềm năng to lớn của thị trường này.
II. Thách thức Rào cản kỹ thuật và gia tăng tại Nhật Bản
Rào cản kỹ thuật đang ngày càng trở thành một thách thức lớn đối với xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang Nhật Bản. Những quy định về tiêu chuẩn Nhật Bản ngày càng khắt khe, bao gồm các yêu cầu về an toàn thực phẩm, kiểm dịch động thực vật, và chứng nhận chất lượng. Việc tuân thủ những quy định này đòi hỏi các doanh nghiệp phải đầu tư vào công nghệ, quy trình sản xuất và hệ thống kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt. Sự gia tăng về số lượng và mức độ phức tạp của các rào cản kỹ thuật gây áp lực lớn lên các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa.
2.1. Các hình thức rào cản kỹ thuật phổ biến tại thị trường Nhật Bản
Các rào cản kỹ thuật tại Nhật Bản bao gồm các quy định về dư lượng kháng sinh, kim loại nặng, và các chất cấm khác trong thủy sản. Bên cạnh đó, còn có các yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, ghi nhãn sản phẩm, và quy trình vận chuyển thủy sản. Các quy định về bao bì, đóng gói cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng thủy sản trong quá trình vận chuyển. Các doanh nghiệp cần nắm rõ và tuân thủ các quy định này để tránh bị từ chối nhập khẩu.
2.2. Mức độ phức tạp và tần suất kiểm tra ngày càng gia tăng
Thị trường Nhật Bản có tần suất kiểm tra thủy sản nhập khẩu rất cao, với các quy trình kiểm tra nghiêm ngặt và chặt chẽ. Mức độ kiểm tra ngày càng gia tăng do lo ngại về an toàn thực phẩm và chất lượng thủy sản. Việc này gây tốn kém thời gian và chi phí cho các doanh nghiệp xuất khẩu, đồng thời tạo ra sự bất certainty trong quá trình xuất khẩu. Để đối phó với tình trạng này, các doanh nghiệp cần chủ động nâng cao năng lực kiểm soát chất lượng và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của Nhật Bản.
III. Cách nâng cao năng lực đáp ứng tiêu chuẩn Nhật Bản
Để vượt qua những rào cản kỹ thuật và tăng cường khả năng xuất khẩu thủy sản sang Nhật Bản, các doanh nghiệp cần chủ động nâng cao năng lực đáp ứng các tiêu chuẩn Nhật Bản. Điều này đòi hỏi sự đầu tư vào công nghệ, quy trình sản xuất và hệ thống quản lý chất lượng. Đồng thời, cần tăng cường hợp tác với các cơ quan chức năng và các tổ chức chuyên môn để cập nhật thông tin và được hỗ trợ kỹ thuật.Việc nâng cao năng lực đáp ứng các rào cản kỹ thuật không chỉ giúp doanh nghiệp duy trì và mở rộng thị trường Nhật Bản, mà còn nâng cao uy tín và khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
3.1. Đầu tư vào công nghệ và quy trình sản xuất hiện đại
Việc áp dụng công nghệ tiên tiến và quy trình sản xuất hiện đại giúp nâng cao chất lượng thủy sản, đảm bảo an toàn thực phẩm, và đáp ứng các yêu cầu về truy xuất nguồn gốc. Các doanh nghiệp cần đầu tư vào các thiết bị kiểm tra, giám sát chất lượng, và hệ thống quản lý thông tin để theo dõi và kiểm soát toàn bộ quy trình sản xuất. Việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như HACCP, GMP cũng là một yếu tố quan trọng để nâng cao năng lực cạnh tranh. Thực hiện quy trình nuôi trồng, đánh bắt, sơ chế, chế biến, đóng gói, ghi nhãn đáp ứng quy định về TBT, SPS và các quy định về môi trường.
3.2. Xây dựng hệ thống quản lý chất lượng toàn diện và nghiêm ngặt
Hệ thống quản lý chất lượng toàn diện và nghiêm ngặt giúp đảm bảo rằng tất cả các sản phẩm thủy sản đều đáp ứng các tiêu chuẩn Nhật Bản. Hệ thống này bao gồm việc kiểm soát chặt chẽ từ khâu nguyên liệu đầu vào, quy trình sản xuất, đến khâu đóng gói và vận chuyển. Các doanh nghiệp cần xây dựng các quy trình kiểm tra, giám sát chất lượng định kỳ và thường xuyên, đồng thời đào tạo nhân viên về các yêu cầu về an toàn thực phẩm và chất lượng thủy sản. Cung cấp sản phẩm thủy sản xuất khẩu đáp ứng các quy định của thị trường Nhật Bản về TBT, SPS và các quy định về bảo vệ môi trường.
IV. Hợp tác Chính sách Thúc đẩy xuất khẩu bền vững thủy sản
Để thúc đẩy xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang Nhật Bản một cách bền vững, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các doanh nghiệp, cơ quan chức năng, và các tổ chức chuyên môn. Chính phủ cần có các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh, tiếp cận thị trường, và đáp ứng các rào cản kỹ thuật. Đồng thời, cần tăng cường hoạt động xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm thủy sản Việt Nam tại Nhật Bản, và xây dựng thương hiệu uy tín trên thị trường quốc tế. Kinh nghiệm từ Trung Quốc và Chile cho thấy tầm quan trọng của sự chủ động và đầu tư vào chất lượng.
4.1. Tăng cường hợp tác giữa doanh nghiệp và cơ quan chức năng
Sự hợp tác chặt chẽ giữa doanh nghiệp và cơ quan chức năng giúp doanh nghiệp nắm bắt thông tin về các quy định mới, được hỗ trợ kỹ thuật, và giải quyết các vấn đề phát sinh trong quá trình xuất khẩu. Các cơ quan chức năng cần tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp trong việc tiếp cận thông tin, thủ tục hành chính, và các chương trình hỗ trợ. Vasep đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối doanh nghiệp và cơ quan chức năng, đồng thời cung cấp các dịch vụ tư vấn và đào tạo.
4.2. Chính sách hỗ trợ doanh nghiệp và xúc tiến thương mại
Chính phủ cần có các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong việc đầu tư vào công nghệ, nâng cao năng lực quản lý, và tiếp cận nguồn vốn. Các chính sách này có thể bao gồm các khoản vay ưu đãi, hỗ trợ lãi suất, và các chương trình đào tạo. Đồng thời, cần tăng cường hoạt động xúc tiến thương mại, tổ chức các hội chợ triển lãm, và quảng bá sản phẩm thủy sản Việt Nam tại Nhật Bản. Hiệp định Đối tác Kinh tế Việt Nam – Nhật Bản có hiệu lực từ ngày 01/10/2009, Việt Nam đã có nhiều ưu đãi về thuế suất. cần được khai thác triệt để.
V. Kết luận Triển vọng tươi sáng cho xuất khẩu thuỷ sản
Với sự nỗ lực của các doanh nghiệp, sự hỗ trợ của chính phủ và các cơ quan chức năng, xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang Nhật Bản có triển vọng tươi sáng. Việc vượt qua các rào cản kỹ thuật không chỉ giúp doanh nghiệp duy trì và mở rộng thị trường Nhật Bản, mà còn nâng cao uy tín và khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Đồng thời, việc phát triển xuất khẩu thủy sản bền vững góp phần vào sự phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam, tạo công ăn việc làm, nâng cao đời sống người dân, và bảo vệ môi trường. Xu hướng gia tăng nay sẽ tiếp tục trong thời gian tới, nhất là khi các quốc gia nhập khẩu ngày càng nâng cao tiêu chuẩn, yêu cầu đối với thủy sản, đòi hỏi nhà xuất khẩu không chỉ tập trung vào số lượng mà còn gia tăng giá trị của hàng thủy sản.
5.1. Tầm quan trọng của xuất khẩu thuỷ sản bền vững
Phát triển xuất khẩu thủy sản bền vững là một mục tiêu quan trọng của Việt Nam. Điều này đòi hỏi sự cân bằng giữa lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường. Các doanh nghiệp cần áp dụng các phương pháp nuôi trồng, đánh bắt và chế biến thân thiện với môi trường, đồng thời đảm bảo điều kiện làm việc tốt cho người lao động. Việc tuân thủ các tiêu chuẩn về trách nhiệm xã hội và môi trường giúp nâng cao uy tín của sản phẩm thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Chủ động, tích cực nâng cao nhận thức về các rào cản kỹ thuật.
5.2. Tiếp tục nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm
Để tăng cường khả năng cạnh tranh, các doanh nghiệp cần tập trung vào việc nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm thủy sản. Điều này có thể đạt được thông qua việc chế biến sâu, tạo ra các sản phẩm có giá trị cao, và xây dựng thương hiệu mạnh. Đồng thời, cần đầu tư vào nghiên cứu và phát triển để tạo ra các sản phẩm mới, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường. Thực hiện quy trình nuôi trồng, đánh bắt, sơ chế, chế biến, đóng gói, ghi nhãn đáp ứng quy định về TBT, SPS và các quy định về môi trường.
