## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, việc đổi mới giáo dục nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trở thành ưu tiên hàng đầu. Theo khảo sát với 40 giáo viên Toán tại các trường trung học cơ sở (THCS) huyện Tiên Lãng, Hải Phòng, 80% giáo viên đánh giá hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập (ĐG KQHT) của học sinh rất quan trọng. Tuy nhiên, hiện nay, 52,5% giáo viên vẫn áp dụng phương pháp đánh giá theo nội dung kiến thức truyền thống, chỉ 25% đang chuyển dần sang đánh giá theo định hướng năng lực (NL). 

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học (NL TD&LLTH) cho học sinh lớp 7 trong dạy học chủ đề “Tỉ lệ thức và đại lượng tỉ lệ” theo định hướng phát triển năng lực. Nghiên cứu được thực hiện tại các trường THCS huyện Tiên Lãng, Hải Phòng trong năm học 2022-2023. 

Việc xây dựng bộ công cụ đánh giá này không chỉ giúp đánh giá chính xác năng lực tư duy và lập luận toán học của học sinh mà còn góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở cấp THCS, phù hợp với mục tiêu đổi mới giáo dục phổ thông năm 2018, nhấn mạnh phát triển năng lực con người.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết phát triển năng lực**: Năng lực được hiểu là thuộc tính cá nhân hình thành và phát triển qua quá trình học tập, rèn luyện, cho phép thực hiện thành công các hoạt động trong điều kiện cụ thể. Năng lực tư duy và lập luận toán học là thành phần cốt lõi của năng lực toán học, bao gồm khả năng tìm tòi, suy luận, chứng minh và giải quyết vấn đề toán học.

- **Mô hình đánh giá năng lực theo Glaser**: Xác định vị trí người học trên đường phát triển năng lực với các mức độ hành vi được sắp xếp theo độ khó tăng dần, giúp đánh giá đúng năng lực và theo dõi sự tiến bộ.

- **Phân biệt đánh giá năng lực và đánh giá theo chuẩn kiến thức kỹ năng**: Đánh giá năng lực tập trung vào khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng vào các tình huống thực tiễn, trong khi đánh giá chuẩn chỉ đo lường mức độ đạt chuẩn kiến thức, kỹ năng đã học.

- **Khái niệm và thành tố năng lực tư duy và lập luận toán học**: Bao gồm nhận diện dạng toán, lập luận tìm phương hướng giải, trình bày lời giải, đánh giá và mở rộng bài toán.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập từ khảo sát 40 giáo viên Toán tại các trường THCS huyện Tiên Lãng, kết quả thực nghiệm sư phạm với học sinh lớp 7, và tài liệu chuyên ngành về đánh giá năng lực.

- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp điều tra quan sát, phân tích thống kê mô tả, so sánh kết quả giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, đồng thời áp dụng phương pháp thực nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của bộ câu hỏi, bài tập.

- **Timeline nghiên cứu**: Khảo sát thực trạng vào tháng 12/2022, xây dựng bộ công cụ trong quý I/2023, thực nghiệm sư phạm từ quý II đến quý III/2023, phân tích và hoàn thiện luận văn vào cuối năm 2023.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Vai trò đánh giá năng lực**: 80% giáo viên đánh giá hoạt động ĐG KQHT của học sinh rất quan trọng, 20% đánh giá khá quan trọng, không có ý kiến thấp hơn.

- **Thực trạng phương pháp đánh giá**: 52,5% giáo viên vẫn áp dụng đánh giá theo nội dung kiến thức, 25% đang chuyển sang đánh giá theo định hướng năng lực, 22,5% kết hợp cả hai.

- **Hiểu biết về đánh giá năng lực**: 62,5% giáo viên đồng thuận đánh giá năng lực là đánh giá khả năng áp dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ vào tình huống thực tiễn.

- **Thực trạng xây dựng hệ thống câu hỏi**: 72,5% trường đã xây dựng bộ câu hỏi theo tiếp cận nội dung, 27,5% đang chuyển sang định hướng năng lực, chưa có trường nào xây dựng hoàn chỉnh theo định hướng năng lực.

- **Đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học**: 80% giáo viên cho rằng đánh giá NL TD&LLTH rất quan trọng, 55% thường xuyên rèn luyện năng lực này cho học sinh, 32% thỉnh thoảng mới chú ý.

- **Tiêu chí đánh giá NL TD&LLTH**: 100% giáo viên căn cứ vào câu trả lời, lời giải, cách suy luận và giải quyết vấn đề của học sinh; 32,5% căn cứ vào phương hướng tìm lời giải và phản ứng nhanh với vấn đề; 60% vẫn dựa vào kết quả đúng sai.

- **Thực hiện đánh giá NL TD&LLTH**: Chỉ 5% giáo viên đã thực hiện đánh giá NL TD&LLTH trong tiết học và bài kiểm tra, 80% đang trong quá trình tìm hiểu để điều chỉnh.

### Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù giáo viên nhận thức rõ vai trò quan trọng của đánh giá năng lực, nhưng việc áp dụng thực tế còn hạn chế do thiếu công cụ và phương pháp phù hợp. Việc đa số giáo viên vẫn đánh giá theo nội dung kiến thức truyền thống phản ánh sự chậm chuyển đổi trong thực tiễn giảng dạy. 

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, xu hướng đánh giá năng lực đã được áp dụng rộng rãi và hiệu quả trong nhiều quốc gia phát triển, giúp học sinh phát triển toàn diện hơn. Việc xây dựng bộ câu hỏi, bài tập theo định hướng năng lực tư duy và lập luận toán học sẽ giúp đánh giá chính xác hơn khả năng vận dụng kiến thức của học sinh, đồng thời thúc đẩy phát triển năng lực tư duy sáng tạo.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ giáo viên áp dụng các phương pháp đánh giá, bảng phân tích tiêu chí đánh giá NL TD&LLTH, và biểu đồ kết quả thực nghiệm giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Xây dựng và phổ biến bộ câu hỏi, bài tập đánh giá NL TD&LLTH**: Tập trung phát triển bộ công cụ đánh giá phù hợp với chủ đề “Tỉ lệ thức và đại lượng tỉ lệ”, hoàn thành trong vòng 6 tháng, do các chuyên gia giáo dục và giáo viên Toán phối hợp thực hiện.

- **Tập huấn nâng cao năng lực cho giáo viên**: Tổ chức các khóa đào tạo về phương pháp đánh giá năng lực và sử dụng bộ công cụ mới, nhằm nâng tỷ lệ giáo viên thực hiện đánh giá NL lên ít nhất 50% trong năm học tiếp theo.

- **Áp dụng thực nghiệm sư phạm rộng rãi**: Mở rộng thực nghiệm tại các trường THCS khác trong thành phố Hải Phòng để kiểm nghiệm và điều chỉnh bộ công cụ, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả.

- **Xây dựng hệ thống hỗ trợ và chia sẻ kinh nghiệm**: Thiết lập diễn đàn, nhóm chuyên môn để giáo viên trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm và kết quả đánh giá, thúc đẩy việc áp dụng đánh giá năng lực trong thực tế.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên Toán THCS**: Nắm bắt phương pháp xây dựng và áp dụng bộ câu hỏi, bài tập đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học, nâng cao hiệu quả giảng dạy.

- **Nhà quản lý giáo dục**: Sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh chính sách, chương trình đào tạo và đánh giá học sinh theo hướng phát triển năng lực.

- **Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành giáo dục**: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp xây dựng công cụ đánh giá năng lực trong giáo dục phổ thông.

- **Các tổ chức đào tạo và bồi dưỡng giáo viên**: Áp dụng nội dung nghiên cứu để thiết kế chương trình tập huấn, nâng cao năng lực đánh giá cho giáo viên.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao cần đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học?**  
Đánh giá năng lực giúp xác định khả năng vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tiễn, thúc đẩy phát triển tư duy sáng tạo và kỹ năng lập luận của học sinh.

2. **Bộ câu hỏi đánh giá năng lực được xây dựng dựa trên tiêu chí nào?**  
Dựa trên các chỉ số hành vi thể hiện năng lực tư duy và lập luận toán học, bao gồm nhận diện dạng toán, lập luận giải bài, trình bày và đánh giá kết quả.

3. **Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá năng lực trong nghiên cứu?**  
Kết hợp kiểm tra viết (tự luận và trắc nghiệm), vấn đáp, quan sát và sử dụng thang đánh giá (rubric) để đảm bảo tính khách quan và toàn diện.

4. **Làm thế nào để giáo viên áp dụng bộ câu hỏi mới vào giảng dạy?**  
Giáo viên cần được tập huấn về phương pháp đánh giá năng lực, thực hành sử dụng bộ câu hỏi trong các tiết học và điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp.

5. **Kết quả thực nghiệm cho thấy hiệu quả của bộ câu hỏi như thế nào?**  
Học sinh lớp thực nghiệm có mức độ phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học cao hơn so với lớp đối chứng, thể hiện qua điểm kiểm tra và khảo sát sau thực nghiệm.

## Kết luận

- Xây dựng thành công hệ thống câu hỏi, bài tập đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học chủ đề “Tỉ lệ thức và đại lượng tỉ lệ” cho học sinh lớp 7.  
- Khảo sát thực trạng cho thấy giáo viên nhận thức cao về vai trò đánh giá năng lực nhưng còn hạn chế trong áp dụng thực tế.  
- Thực nghiệm sư phạm chứng minh bộ công cụ đánh giá mới nâng cao hiệu quả đánh giá và phát triển năng lực học sinh.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm phổ biến và nâng cao năng lực đánh giá cho giáo viên.  
- Khuyến nghị mở rộng nghiên cứu và áp dụng trong các trường THCS khác để nâng cao chất lượng giáo dục toán học.  

Hành động tiếp theo là triển khai tập huấn cho giáo viên và áp dụng bộ công cụ trong năm học tới nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực.