Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội phát triển nhanh chóng, tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ ngày càng gia tăng, việc xác lập và lưu trữ chứng cứ trở thành vấn đề cấp thiết. Theo ước tính, từ năm 2010 đến nay, hoạt động Thừa phát lại tại Việt Nam đã lập hơn 128.000 vi bằng, góp phần quan trọng trong việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Luận văn tập trung nghiên cứu về vi bằng trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, nhằm làm rõ giá trị pháp lý, thực trạng áp dụng và đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật liên quan.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích, đánh giá quy định pháp luật về vi bằng trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, đặc biệt trong việc xác lập quyền tác giả, quyền liên quan và quyền sở hữu công nghiệp; đồng thời đề xuất các kiến nghị nhằm hoàn thiện khung pháp lý. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn quốc, từ năm 2010 đến nay, tập trung vào các đối tượng bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan và quyền sở hữu công nghiệp, không bao gồm quyền đối với giống cây trồng.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện pháp luật về vi bằng, đồng thời hỗ trợ các chủ thể trong việc xác lập, lưu trữ chứng cứ một cách khách quan, minh bạch, góp phần giảm tải tranh chấp tại Tòa án và nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng của Karl Marx và Friedrich Engels để đặt đối tượng nghiên cứu trong mối quan hệ vận động phát triển của xã hội và pháp luật. Khung lý thuyết tập trung vào hai mô hình chính: chế định Thừa phát lại và khái niệm vi bằng trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ.

Ba khái niệm trọng tâm được làm rõ gồm: Thừa phát lại – người được Nhà nước bổ nhiệm thực hiện các công việc tư pháp bổ trợ; vi bằng – văn bản ghi nhận sự kiện, hành vi có thật do Thừa phát lại lập; và quyền sở hữu trí tuệ – bao gồm quyền tác giả, quyền liên quan và quyền sở hữu công nghiệp với đặc điểm trừu tượng, vô hình.

Khung lý thuyết còn phân tích các đặc điểm của vi bằng như tính khách quan, tính hợp pháp, tính liên quan và phạm vi áp dụng rộng lớn, đồng thời so sánh vi bằng với các phương thức xác lập chứng cứ truyền thống như văn bản công chứng, lời khai người làm chứng.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ văn bản pháp luật (Luật Sở hữu trí tuệ, Bộ luật Tố tụng dân sự, Nghị định 08/2020/NĐ-CP), các bản án, báo cáo của Cục Bổ trợ Tư pháp, cùng các tài liệu nghiên cứu khoa học liên quan.

Phương pháp phân tích, tổng hợp và đánh giá được áp dụng để làm rõ quy định pháp luật, thực trạng áp dụng và các bất cập trong hoạt động lập vi bằng. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các văn bản pháp luật và các trường hợp thực tế từ năm 2010 đến nay trên phạm vi toàn quốc.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu toàn bộ các văn bản pháp luật và các trường hợp điển hình về vi bằng trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ. Phân tích dữ liệu được thực hiện theo timeline từ giai đoạn thí điểm Thừa phát lại năm 2010 đến hiện tại, nhằm đánh giá sự phát triển và hiệu quả của vi bằng trong thực tiễn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Vi bằng là phương thức xác lập chứng cứ hiệu quả trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ: Tính đến 31/7/2022, có 408 Thừa phát lại hành nghề tại 145 văn phòng trên 45 tỉnh, thành phố, đã lập 128.761 vi bằng, góp phần quan trọng trong việc xác lập quyền tác giả, quyền liên quan và quyền sở hữu công nghiệp.

  2. Vi bằng đảm bảo tính khách quan, hợp pháp và liên quan của chứng cứ: Vi bằng do Thừa phát lại lập ghi nhận sự kiện, hành vi có thật, không phụ thuộc ý chí chủ thể yêu cầu, được pháp luật thừa nhận là nguồn chứng cứ có giá trị cao, không cần chứng minh lại trong tố tụng dân sự.

  3. Vi bằng giúp giảm tải tranh chấp tại Tòa án: Nhờ vi bằng, các bên có cơ sở khách quan để thương lượng, hòa giải, tránh đưa vụ việc ra Tòa án, góp phần xây dựng môi trường pháp lý lành mạnh.

  4. Thực trạng áp dụng pháp luật về vi bằng còn tồn tại bất cập: Ví dụ, chi phí lập vi bằng chưa được quy định rõ là chi phí hợp lý để ngăn chặn, khắc phục thiệt hại; quy định hạn chế lập vi bằng đối với cán bộ, công chức, viên chức đang thi hành công vụ gây khó khăn trong việc xác lập chứng cứ sáng tạo.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những phát hiện trên xuất phát từ sự phát triển nhanh của xã hội và công nghệ, đòi hỏi phương thức xác lập chứng cứ phải linh hoạt, khách quan và kịp thời. Vi bằng do Thừa phát lại lập đáp ứng được các yêu cầu này nhờ tính độc lập, chuyên nghiệp và được Nhà nước bổ nhiệm.

So sánh với các phương thức truyền thống như hợp đồng tự ký kết, lời khai người làm chứng, vi bằng có ưu điểm vượt trội về tính khách quan và giá trị pháp lý, giúp rút ngắn thời gian giải quyết tranh chấp. Ví dụ điển hình là Bản án số 19/2020/KDTM-ST của Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội, trong đó vi bằng được sử dụng làm chứng cứ quan trọng để xác định hành vi xâm phạm quyền tác giả.

Tuy nhiên, việc chưa có quy định rõ ràng về chi phí lập vi bằng và hạn chế lập vi bằng đối với cán bộ, công chức, viên chức đang thi hành công vụ là những điểm cần được hoàn thiện để nâng cao hiệu quả và tính khả thi của pháp luật.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số lượng vi bằng lập theo năm và phân loại theo đối tượng sở hữu trí tuệ, cũng như bảng so sánh ưu nhược điểm của vi bằng và các phương thức xác lập chứng cứ truyền thống.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy định pháp luật về chi phí lập vi bằng: Xây dựng nguyên tắc tính chi phí lập vi bằng hợp lý, không áp dụng biểu phí cứng, đồng thời quy định giới hạn chi phí để Tòa án có cơ sở xem xét bồi thường thiệt hại. Chủ thể thực hiện: Bộ Tư pháp, Bộ Khoa học và Công nghệ; Thời gian: 1-2 năm.

  2. Điều chỉnh quy định về lập vi bằng đối với cán bộ, công chức, viên chức: Giới hạn việc không lập vi bằng chỉ trong các lĩnh vực quản lý hành chính, tố tụng và thi hành án; cho phép lập vi bằng khi cán bộ, công chức, viên chức là người trực tiếp yêu cầu. Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Bộ Tư pháp; Thời gian: 1 năm.

  3. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho Thừa phát lại: Nâng cao chuyên môn, kỹ năng lập vi bằng trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, đặc biệt về công nghệ số và dữ liệu điện tử. Chủ thể thực hiện: Học viện Tư pháp, Bộ Tư pháp; Thời gian: liên tục.

  4. Xây dựng hệ thống quản lý, lưu trữ vi bằng điện tử đồng bộ, an toàn: Đảm bảo tính toàn vẹn, bảo mật và dễ dàng truy xuất vi bằng phục vụ công tác tố tụng và giám định. Chủ thể thực hiện: Bộ Tư pháp, Sở Tư pháp các tỉnh; Thời gian: 2-3 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Luật sư và chuyên gia pháp lý: Nắm bắt kiến thức về vi bằng và ứng dụng trong bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, hỗ trợ khách hàng trong tranh chấp.

  2. Thừa phát lại và nhân viên văn phòng Thừa phát lại: Cập nhật quy định pháp luật, nâng cao nghiệp vụ lập vi bằng trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ.

  3. Cán bộ, công chức trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ và tư pháp: Hiểu rõ vai trò, giá trị pháp lý của vi bằng để áp dụng trong công tác quản lý, giải quyết tranh chấp.

  4. Các tổ chức, cá nhân sáng tạo và doanh nghiệp: Tăng cường nhận thức về việc sử dụng vi bằng để xác lập, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, giảm thiểu rủi ro tranh chấp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Vi bằng là gì và có giá trị pháp lý như thế nào trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ?
    Vi bằng là văn bản do Thừa phát lại lập ghi nhận sự kiện, hành vi có thật liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ. Vi bằng có giá trị là nguồn chứng cứ được Tòa án thừa nhận, không cần chứng minh lại, giúp xác định sự thật khách quan.

  2. Ai có thể yêu cầu lập vi bằng?
    Mọi tổ chức, cá nhân có nhu cầu đều có thể yêu cầu Thừa phát lại lập vi bằng mà không bị giới hạn về điều kiện, miễn là cung cấp thông tin chính xác và hợp pháp.

  3. Vi bằng có thể được lập ở đâu và khi nào?
    Vi bằng có thể được lập ở bất kỳ địa điểm nào trên toàn quốc, không giới hạn thời gian, kể cả ngoài giờ hành chính, miễn là sự kiện, hành vi cần ghi nhận xảy ra.

  4. Chi phí lập vi bằng có được bồi thường khi xảy ra tranh chấp?
    Hiện nay, chi phí lập vi bằng chưa được quy định rõ là chi phí hợp lý để ngăn chặn, khắc phục thiệt hại. Luận văn đề xuất cần bổ sung quy định này để bảo vệ quyền lợi của chủ thể yêu cầu.

  5. Vi bằng có thể thay thế lời khai người làm chứng không?
    Vi bằng có giá trị pháp lý cao hơn lời khai người làm chứng vì được lập bởi Thừa phát lại độc lập, khách quan và không cần triệu tập người lập vi bằng ra Tòa án, giúp rút ngắn thời gian giải quyết vụ án.

Kết luận

  • Vi bằng do Thừa phát lại lập là phương thức xác lập, lưu trữ chứng cứ hiệu quả, khách quan trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, góp phần nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền tác giả, quyền liên quan và quyền sở hữu công nghiệp.
  • Vi bằng đảm bảo các thuộc tính quan trọng của chứng cứ: khách quan, hợp pháp và liên quan, được pháp luật thừa nhận và Tòa án sử dụng làm căn cứ giải quyết tranh chấp.
  • Thực trạng áp dụng pháp luật về vi bằng còn tồn tại bất cập, đặc biệt về chi phí lập vi bằng và quy định hạn chế lập vi bằng đối với cán bộ, công chức, viên chức đang thi hành công vụ.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao nghiệp vụ Thừa phát lại và xây dựng hệ thống quản lý vi bằng điện tử nhằm tăng cường hiệu quả hoạt động.
  • Các bước tiếp theo bao gồm hoàn thiện khung pháp lý, đào tạo chuyên môn và phát triển hạ tầng công nghệ thông tin phục vụ quản lý vi bằng, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ một cách toàn diện.

Quý độc giả và các chuyên gia pháp lý được khuyến khích nghiên cứu sâu hơn để áp dụng hiệu quả trong thực tiễn và đóng góp vào quá trình hoàn thiện pháp luật về vi bằng trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ.