Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục và đào tạo tại Việt Nam, việc vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong dạy học lý luận chính trị (LLCT) cho đảng viên mới trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ có bản lĩnh chính trị vững vàng và năng lực thực tiễn. Tại Trung tâm Bồi dưỡng Chính trị huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên, nơi đã tổ chức hơn 44 lớp bồi dưỡng LLCT cho 4.258 lượt đảng viên mới trong 20 năm qua, thực trạng dạy học LLCT còn nhiều hạn chế như phương pháp giảng dạy chủ yếu là thuyết trình, thiếu sự liên hệ thực tiễn, dẫn đến học viên thiếu hứng thú và hiệu quả học tập chưa cao. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng vận dụng nguyên tắc thống nhất lý luận với thực tiễn trong dạy học LLCT cho đảng viên mới tại Trung tâm, từ đó đề xuất quy trình, điều kiện và biện pháp vận dụng hiệu quả nguyên tắc này nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và nhận thức của học viên. Nghiên cứu tập trung vào nội dung và hình thức vận dụng nguyên tắc thống nhất lý luận với thực tiễn trong giảng dạy bài 2: "Độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam" trong chương trình bồi dưỡng LLCT dành cho đảng viên mới. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học LLCT, nâng cao năng lực vận dụng lý luận vào thực tiễn công tác của đảng viên mới, đồng thời làm tài liệu tham khảo cho các cơ sở đào tạo chính trị và những người quan tâm đến lĩnh vực giáo dục chính trị.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các quan điểm lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về mối quan hệ biện chứng giữa lý luận và thực tiễn. Theo đó, lý luận là hệ thống tri thức khái quát từ kinh nghiệm thực tiễn, phục vụ và được kiểm nghiệm bởi thực tiễn, trong khi thực tiễn là cơ sở và tiêu chuẩn của chân lý lý luận. Tư tưởng Hồ Chí Minh nhấn mạnh nguyên tắc "lý luận phải liên hệ với thực tế", "học phải đi đôi với hành", đồng thời cảnh báo bệnh giáo điều và bệnh kinh nghiệm trong học tập và vận dụng lý luận. Đảng Cộng sản Việt Nam cũng xác định đổi mới phương pháp dạy học theo hướng gắn lý luận với thực tiễn là nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo. Các khái niệm chính được sử dụng gồm: nguyên tắc thống nhất lý luận với thực tiễn, phương pháp dạy học tích cực, năng lực vận dụng lý luận vào thực tiễn, và chất lượng dạy học LLCT.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Về lý thuyết, tác giả áp dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, nghiên cứu tài liệu, trừu tượng và cụ thể để xây dựng cơ sở lý luận. Về thực tiễn, nghiên cứu tiến hành khảo sát xã hội học với 240 học viên và 13 giảng viên tại Trung tâm Bồi dưỡng Chính trị huyện Đồng Hỷ, sử dụng phiếu thu thập thông tin, phỏng vấn chuyên gia, quan sát và thực nghiệm sư phạm. Cỡ mẫu khảo sát gồm toàn bộ giảng viên chuyên trách và kiêm chức, cùng một số lượng lớn học viên lớp đảng viên mới. Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng, nhận thức và hiệu quả vận dụng nguyên tắc thống nhất lý luận với thực tiễn trong dạy học LLCT. Thời gian nghiên cứu tập trung vào các lớp bồi dưỡng năm 2017-2018 tại Trung tâm Bồi dưỡng Chính trị huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giảng viên về nguyên tắc thống nhất lý luận với thực tiễn: 100% giảng viên được khảo sát khẳng định tầm quan trọng và sự cần thiết của việc vận dụng nguyên tắc này trong dạy học LLCT cho đảng viên mới. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 46.9% giảng viên thường xuyên sử dụng phương pháp vấn đáp, 38.6% sử dụng thảo luận nhóm, còn lại chủ yếu áp dụng thuyết trình (100%), cho thấy phương pháp dạy học còn hạn chế về tính tương tác và liên hệ thực tiễn.

  2. Thực trạng dạy học LLCT tại Trung tâm: Trung tâm đã tổ chức khoảng 40 lớp mỗi năm với hơn 3.000 lượt học viên, tuy nhiên phương pháp giảng dạy chủ yếu là thuyết trình, thiếu sự liên hệ thực tiễn sinh động. Học viên phản ánh 41.3% cho rằng nội dung học tập nặng tính lý luận và khô khan, 45.8% nhận thức chưa đầy đủ về vai trò của học tập LLCT, dẫn đến tâm lý học đối phó, thiếu hứng thú.

  3. Kết quả thực nghiệm vận dụng nguyên tắc thống nhất lý luận với thực tiễn: Qua hai lần thực nghiệm giảng dạy bài 2 trong chương trình LLCT, kết quả kiểm tra nhận thức của học viên sau thực nghiệm lần hai tăng khoảng 15% so với lần một, chứng tỏ việc vận dụng nguyên tắc này giúp nâng cao hiệu quả học tập và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  4. Nguyên nhân hạn chế trong vận dụng nguyên tắc: Bao gồm nguyên nhân khách quan như chương trình học mang tính khái quát cao, giảng viên kiêm chức chưa được đào tạo chuyên sâu về sư phạm, thời gian giảng dạy hạn chế; nguyên nhân chủ quan như tâm lý ngại đổi mới phương pháp, thiếu đầu tư chuẩn bị bài giảng, học viên thiếu động lực học tập.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mặc dù nhận thức của giảng viên về nguyên tắc thống nhất lý luận với thực tiễn là tốt, nhưng việc vận dụng vào thực tiễn giảng dạy còn nhiều hạn chế do phương pháp dạy học truyền thống, thiếu sự tương tác và liên hệ thực tế. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về tình trạng dạy học LLCT tại các trung tâm bồi dưỡng chính trị khác, nơi mà việc giảng dạy chủ yếu dựa vào thuyết trình và học viên thụ động tiếp nhận. Việc thực nghiệm vận dụng nguyên tắc này đã góp phần nâng cao kết quả học tập, thể hiện qua sự tăng trưởng điểm số và sự hài lòng của học viên, đồng thời giúp học viên hiểu sâu sắc hơn về mối quan hệ giữa lý luận và thực tiễn trong công tác đảng. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ sử dụng phương pháp dạy học và kết quả kiểm tra học viên trước và sau thực nghiệm có thể minh họa rõ nét sự cải thiện này. Kết quả cũng nhấn mạnh vai trò then chốt của giảng viên trong việc đổi mới phương pháp, chuẩn bị bài giảng kỹ lưỡng và sử dụng hiệu quả các phương tiện dạy học hiện đại để tăng tính sinh động và hấp dẫn của bài giảng. Ngoài ra, việc nâng cao ý thức học tập, tự nghiên cứu và vận dụng thực tiễn của học viên cũng là yếu tố quyết định thành công của quá trình đào tạo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đào tạo và bồi dưỡng nâng cao năng lực giảng viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng xử lý tình huống sư phạm và sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy cho giảng viên chuyên trách và kiêm chức. Mục tiêu nâng tỷ lệ giảng viên sử dụng phương pháp tương tác lên trên 70% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Bồi dưỡng Chính trị phối hợp với các cơ sở đào tạo sư phạm.

  2. Đổi mới nội dung và phương pháp dạy học LLCT: Thiết kế lại chương trình, giáo trình theo hướng tăng cường liên hệ thực tiễn, bổ sung các tình huống, ví dụ minh họa sinh động, tổ chức thảo luận nhóm, tình huống thực tế trong mỗi bài giảng. Mục tiêu nâng cao sự tham gia tích cực của học viên, giảm tỷ lệ học viên phản ánh nội dung khô khan dưới 20% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban giảng dạy Trung tâm phối hợp với Ban Tuyên giáo Huyện ủy.

  3. Tăng cường kiểm tra, đánh giá đa dạng và thực tiễn: Áp dụng các hình thức kiểm tra như vấn đáp, thuyết trình, bài tập tình huống bên cạnh kiểm tra viết để đánh giá toàn diện năng lực vận dụng lý luận vào thực tiễn của học viên. Mục tiêu nâng tỷ lệ học viên đạt loại khá, giỏi lên 80% trong các kỳ thi tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Giảng viên và Ban quản lý đào tạo Trung tâm.

  4. Khuyến khích học viên tự học và nghiên cứu thực tiễn: Xây dựng các nhóm học tập, tổ chức các chuyến đi thực tế gắn với nội dung học tập, khuyến khích học viên tổng kết kinh nghiệm thực tiễn để làm phong phú lý luận. Mục tiêu tăng số chuyến đi thực tế lên ít nhất 50 chuyến/năm với trên 3.000 lượt học viên tham gia. Chủ thể thực hiện: Trung tâm phối hợp với các cơ quan, đơn vị địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ quản lý Trung tâm Bồi dưỡng Chính trị: Nhận thức sâu sắc về nguyên tắc thống nhất lý luận với thực tiễn, áp dụng các biện pháp đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao chất lượng đào tạo đảng viên mới.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Giáo dục Chính trị, Giáo dục Công dân: Tài liệu tham khảo quý giá về cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp vận dụng nguyên tắc thống nhất lý luận với thực tiễn trong giáo dục chính trị.

  3. Cán bộ, đảng viên mới và học viên các lớp bồi dưỡng LLCT: Hiểu rõ hơn về vai trò của việc gắn kết lý luận với thực tiễn trong học tập và công tác, từ đó nâng cao hiệu quả vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  4. Các cơ quan, tổ chức đào tạo chính trị và giáo dục công dân trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên và các tỉnh lân cận: Áp dụng mô hình, quy trình và giải pháp nghiên cứu để nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, đảng viên.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nguyên tắc thống nhất lý luận với thực tiễn là gì?
    Nguyên tắc này khẳng định lý luận phải xuất phát từ thực tiễn, phục vụ thực tiễn và được thực tiễn kiểm nghiệm. Lý luận không thể tồn tại độc lập mà phải gắn liền với hoạt động thực tiễn để đảm bảo tính khoa học và hiệu quả.

  2. Tại sao việc vận dụng nguyên tắc này trong dạy học LLCT lại quan trọng?
    Vận dụng nguyên tắc giúp bài giảng sinh động, hấp dẫn, nâng cao nhận thức và khả năng vận dụng kiến thức của học viên vào công tác thực tế, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo đảng viên mới.

  3. Phương pháp dạy học nào phù hợp để vận dụng nguyên tắc này?
    Phương pháp tích cực như vấn đáp, thảo luận nhóm, dạy học tình huống, sử dụng phương tiện trực quan và công nghệ thông tin được khuyến khích nhằm tăng cường sự tương tác và liên hệ thực tiễn trong giảng dạy.

  4. Làm thế nào để giảng viên nâng cao năng lực vận dụng nguyên tắc này?
    Giảng viên cần được đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm, thường xuyên cập nhật kiến thức mới, nghiên cứu thực tiễn, đổi mới phương pháp dạy học và sử dụng thành thạo các phương tiện dạy học hiện đại.

  5. Học viên có thể làm gì để nâng cao hiệu quả học tập LLCT?
    Học viên cần xác định thái độ học tập nghiêm túc, tự giác, tích cực tham gia thảo luận, liên hệ thực tiễn công tác, tự học và nghiên cứu để vận dụng kiến thức vào thực tế công việc.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng vận dụng nguyên tắc thống nhất lý luận với thực tiễn trong dạy học LLCT cho đảng viên mới tại Trung tâm Bồi dưỡng Chính trị huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên.
  • Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy việc vận dụng nguyên tắc này góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy và nhận thức của học viên.
  • Đề xuất quy trình thiết kế bài giảng, thực hiện giảng dạy và kiểm tra đánh giá phù hợp với nguyên tắc thống nhất lý luận với thực tiễn.
  • Khuyến nghị các giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao năng lực giảng viên, đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường tự học và nghiên cứu thực tiễn của học viên.
  • Tiếp tục triển khai thực nghiệm mở rộng và đánh giá hiệu quả lâu dài, đồng thời kêu gọi các cơ sở đào tạo chính trị áp dụng mô hình nghiên cứu để nâng cao chất lượng đào tạo đảng viên mới.

Hành động ngay hôm nay để đổi mới phương pháp dạy học LLCT, góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ đảng viên mới vững mạnh, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong thời kỳ hội nhập và đổi mới!