Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động tố tụng hình sự trong Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) đóng vai trò trung tâm trong hệ thống tư pháp Việt Nam, góp phần bảo vệ quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, đồng thời đảm bảo pháp chế xã hội chủ nghĩa. Từ năm 2018 đến 2022, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Nam Định đã thực hiện hàng nghìn vụ việc liên quan đến thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp, phản ánh vai trò quan trọng của người tiến hành tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy còn tồn tại nhiều hạn chế như việc kiểm sát viên chưa tích cực bám sát quá trình điều tra, vi phạm thủ tục tố tụng tại phiên tòa, và năng lực tranh tụng chưa đáp ứng yêu cầu.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa và phân tích các quy định pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về người tiến hành tố tụng trong VKSND, đồng thời đánh giá thực trạng hoạt động của người tiến hành tố tụng tại VKSND tỉnh Nam Định trong giai đoạn 2018-2022. Qua đó, đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của người tiến hành tố tụng trong VKSND, góp phần cải cách tư pháp và nâng cao uy tín của ngành kiểm sát.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021) và số liệu thực tiễn tại VKSND tỉnh Nam Định. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự, nâng cao chất lượng hoạt động tố tụng, đồng thời hỗ trợ công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ kiểm sát.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu sau:

  • Lý thuyết về quyền lực nhà nước và chức năng tư pháp: Phân tích vai trò của Viện kiểm sát trong hệ thống quyền lực nhà nước, đặc biệt là chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp theo Hiến pháp năm 2013.
  • Mô hình tố tụng hình sự: Căn cứ vào Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, nghiên cứu các nguyên tắc tố tụng như nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa, tôn trọng quyền con người, nguyên tắc suy đoán vô tội, và nguyên tắc trách nhiệm của người tiến hành tố tụng.
  • Khái niệm người tiến hành tố tụng trong VKSND: Định nghĩa người tiến hành tố tụng là Viện trưởng, Phó Viện trưởng, Kiểm sát viên và Kiểm tra viên được bổ nhiệm theo quy định pháp luật, chịu trách nhiệm thực hiện các hoạt động tố tụng theo thẩm quyền.

Các khái niệm chính bao gồm: thực hành quyền công tố (THQCT), kiểm sát hoạt động tư pháp (KSHĐTP), nguyên tắc tố tụng, trách nhiệm pháp lý của người tiến hành tố tụng, và hiệu quả hoạt động tố tụng.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phân tích, tổng hợp: Được áp dụng để làm rõ các vấn đề lý luận về người tiến hành tố tụng trong VKSND và các quy định pháp luật hiện hành.
  • Khảo sát thu thập số liệu: Thu thập dữ liệu từ báo cáo công tác hàng năm của VKSND tỉnh Nam Định giai đoạn 2018-2022, bao gồm số lượng vụ án, kết quả giải quyết, các vi phạm tố tụng và phản hồi từ cán bộ kiểm sát.
  • Phân tích định lượng và định tính: Phân tích số liệu thống kê về hoạt động tố tụng, so sánh tỷ lệ vi phạm thủ tục tố tụng, tỷ lệ trả hồ sơ điều tra bổ sung, và đánh giá năng lực tranh tụng của kiểm sát viên.
  • Nghiên cứu thực tiễn: Dựa trên kinh nghiệm thực tế của tác giả và các trường hợp điển hình tại VKSND tỉnh Nam Định để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các vụ án hình sự do VKSND tỉnh Nam Định giải quyết trong giai đoạn 2018-2022, với phương pháp chọn mẫu toàn diện nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Vai trò và vị trí của người tiến hành tố tụng trong VKSND: Người tiến hành tố tụng gồm Viện trưởng, Phó Viện trưởng, Kiểm sát viên và Kiểm tra viên giữ vai trò trung tâm trong thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Theo số liệu, trong giai đoạn 2018-2022, Kiểm sát viên trực tiếp tham gia trên 90% các hoạt động tố tụng tại VKSND tỉnh Nam Định.

  2. Hiệu quả hoạt động tố tụng còn hạn chế: Khoảng 15% vụ án bị trả hồ sơ điều tra bổ sung do thiếu sót trong quá trình kiểm sát điều tra. Tỷ lệ vi phạm thủ tục tố tụng tại phiên tòa chiếm khoảng 12%, chủ yếu do Kiểm sát viên chưa chuẩn bị kỹ hồ sơ và thiếu kỹ năng tranh tụng.

  3. Năng lực tranh tụng của Kiểm sát viên chưa đồng đều: Một số Kiểm sát viên còn né tránh tranh luận tại phiên tòa, dẫn đến việc không phản bác được quan điểm của luật sư và bị cáo, ảnh hưởng đến kết quả xét xử. Tỷ lệ Kiểm sát viên có kỹ năng tranh tụng tốt chiếm khoảng 60%.

  4. Nguyên nhân hạn chế: Bao gồm nhận thức và trình độ chuyên môn của người tiến hành tố tụng, quy định pháp luật còn chưa đầy đủ, và thiếu các chương trình đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ năng tố tụng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, mặc dù VKSND tỉnh Nam Định đã thực hiện tốt chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp, nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế ảnh hưởng đến hiệu quả tố tụng. Việc trả hồ sơ điều tra bổ sung và vi phạm thủ tục tố tụng phản ánh sự thiếu chặt chẽ trong quá trình kiểm sát điều tra và chuẩn bị hồ sơ.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành, tỷ lệ vi phạm thủ tục tố tụng tại Nam Định tương đương với mức trung bình của các tỉnh thành khác, tuy nhiên năng lực tranh tụng của Kiểm sát viên cần được nâng cao hơn nữa để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp. Việc áp dụng các nguyên tắc tố tụng như nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa, tôn trọng quyền con người và nguyên tắc suy đoán vô tội đòi hỏi người tiến hành tố tụng phải có trình độ chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp cao.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ trả hồ sơ điều tra bổ sung và vi phạm thủ tục tố tụng theo năm, cũng như bảng đánh giá năng lực tranh tụng của Kiểm sát viên qua các tiêu chí chuyên môn và kỹ năng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng tố tụng cho Kiểm sát viên

    • Mục tiêu: Nâng tỷ lệ Kiểm sát viên có kỹ năng tranh tụng tốt lên trên 85% trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Viện kiểm sát nhân dân tối cao phối hợp với các trường đào tạo luật.
    • Hình thức: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ năng tranh tụng, kỹ năng phân tích hồ sơ và xử lý tình huống tại phiên tòa.

  2. Hoàn thiện quy định pháp luật về người tiến hành tố tụng trong VKSND

    • Mục tiêu: Bổ sung, sửa đổi các quy định nhằm phân định rõ thẩm quyền và trách nhiệm của từng chức danh trong VKSND trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Ủy ban pháp luật.
    • Nội dung: Rà soát, điều chỉnh các quy định liên quan đến quyền hạn, trách nhiệm và cơ chế kiểm soát người tiến hành tố tụng.

  3. Tăng cường giám sát, kiểm tra hoạt động tố tụng tại VKSND các cấp

    • Mục tiêu: Giảm tỷ lệ vi phạm thủ tục tố tụng xuống dưới 5% trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Viện trưởng VKSND các cấp.
    • Biện pháp: Thiết lập hệ thống kiểm tra nội bộ, đánh giá định kỳ và xử lý nghiêm các vi phạm.

  4. Xây dựng hệ thống hỗ trợ pháp lý và tư vấn cho người tiến hành tố tụng

    • Mục tiêu: Cung cấp tài liệu, hướng dẫn pháp luật và hỗ trợ kỹ thuật cho người tiến hành tố tụng trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Viện kiểm sát nhân dân tối cao phối hợp với các tổ chức pháp lý.
    • Hình thức: Phát triển cổng thông tin điện tử, tổ chức diễn đàn trao đổi nghiệp vụ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức, hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và kỹ năng tố tụng, từ đó nâng cao hiệu quả công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp.

  2. Nhà quản lý và hoạch định chính sách pháp luật

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện các quy định pháp luật tố tụng hình sự, đặc biệt là về người tiến hành tố tụng trong VKSND.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Luật hình sự và tố tụng hình sự

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc giảng dạy, nghiên cứu và học tập về chức năng, nhiệm vụ của người tiến hành tố tụng trong VKSND.

  4. Các tổ chức, cơ quan liên quan đến cải cách tư pháp

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động tố tụng, hỗ trợ công tác cải cách tư pháp và nâng cao chất lượng xét xử.

Câu hỏi thường gặp

  1. Người tiến hành tố tụng trong Viện kiểm sát gồm những ai?
    Người tiến hành tố tụng trong VKSND gồm Viện trưởng, Phó Viện trưởng, Kiểm sát viên và Kiểm tra viên được bổ nhiệm theo quy định pháp luật, chịu trách nhiệm thực hiện các hoạt động tố tụng theo thẩm quyền.

  2. Vai trò của người tiến hành tố tụng trong VKSND là gì?
    Họ thực hiện chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp, đảm bảo việc giải quyết vụ án hình sự đúng pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức và cá nhân.

  3. Những nguyên tắc nào người tiến hành tố tụng trong VKSND phải tuân thủ?
    Bao gồm nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa, tôn trọng quyền con người, nguyên tắc suy đoán vô tội, nguyên tắc bình đẳng trước pháp luật, và nguyên tắc trách nhiệm trong hoạt động tố tụng.

  4. Tại sao cần nâng cao kỹ năng tranh tụng của Kiểm sát viên?
    Kỹ năng tranh tụng tốt giúp Kiểm sát viên bảo vệ quan điểm, phản bác luận điểm của luật sư và bị cáo, góp phần nâng cao chất lượng xét xử và uy tín của ngành kiểm sát.

  5. Luận văn đề xuất giải pháp gì để nâng cao hiệu quả hoạt động của người tiến hành tố tụng?
    Đề xuất tăng cường đào tạo kỹ năng, hoàn thiện pháp luật, tăng cường giám sát hoạt động tố tụng và xây dựng hệ thống hỗ trợ pháp lý cho người tiến hành tố tụng.

Kết luận

  • Người tiến hành tố tụng trong VKSND giữ vai trò trung tâm trong thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả tố tụng và uy tín ngành kiểm sát.
  • Thực tiễn tại VKSND tỉnh Nam Định giai đoạn 2018-2022 cho thấy còn tồn tại hạn chế về năng lực tranh tụng và vi phạm thủ tục tố tụng, ảnh hưởng đến chất lượng giải quyết vụ án.
  • Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ nhận thức, trình độ chuyên môn của người tiến hành tố tụng và các quy định pháp luật chưa hoàn thiện.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao kỹ năng, hoàn thiện pháp luật và tăng cường giám sát hoạt động tố tụng.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, hoàn thiện khung pháp lý và xây dựng hệ thống hỗ trợ pháp lý, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động tố tụng trong VKSND trên toàn quốc.

Đề nghị các cơ quan chức năng và ngành kiểm sát quan tâm áp dụng các giải pháp này để góp phần xây dựng nền tư pháp Việt Nam công bằng, nghiêm minh và hiện đại.