Luận Văn Tôn Giáo Học Công Giáo và Quan Hệ Chính Trị Việt Nam - Pháp Thời Kỳ 1858-1874

• Tác giả: Hoàng Thị Mai Lan
• Người hướng dẫn: GS.TS Đỗ Quang Hưng
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam
• Đề tài: Vấn Đề Công Giáo Trong Quan Hệ Việt – Pháp (1858 – 1874)
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2015
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. MỞ ĐẦU
• 2. CHƯƠNG 1: QUAN HỆ NGOẠI GIAO VIỆT – PHÁP TRONG QUÁ TRÌNH THỰC DÂN PHÁP XÂM LƯỢC 1858 – 1874
• 1.1. Vài nét tổng quan về sự thâm nhập của Pháp vào Việt Nam
• 1.2. Sự biến đổi của xã hội Pháp và Việt Nam cuối thế kỉ XVII
• 1.3. Sự thâm nhập và quan hệ Việt – Pháp trước 1858
• 1.4. Ý thức và thái độ chính trị của nhà Nguyễn trong quan hệ ngoại giao với Pháp
• 1.4.1. Ý thức và thái độ chính trị của Gia Long trong Quan hệ Việt – Pháp
• 1.4.2. Ý thức và thái độ chính trị của Minh Mạng trong quan hệ Việt – Pháp
• 1.4.3. Ý thức và thái độ chính trị của Thiệu Trị trong quan hệ Việt – Pháp
• 1.4.4. Ý thức và thái độ chính trị của Tự Đức trong quan hệ Việt – Pháp
• 1.5. Đàm pháp kí kết các hiệp Ước ngoại giao (1862 – 1874)
• 1.5.1. Đàm phán kí kết hiệp ước 1862
• 1.5.2. Đàm phán kí kết hiệp ước 1864
• 1.5.3. Đàm phán kí kết hiệp ước 1874
• 3. VẤN ĐỀ CÔNG GIÁO TRONG DIỄN TIẾN CUỘC CHIẾN TRANH XÂM LƯỢC VÀ TRONG QUAN HỆ NGOẠI GIAO
• 3.1. Vấn đề công giáo trong diễn tiến cuộc chiến tranh xâm lược
• 3.2. Công giáo trong giai đoạn chuẩn bị xâm lược
• 3.3. Công giáo trong giai đoạn chính thức xâm lược
• 4. VẤN ĐỀ CÔNG GIÁO TRONG CÁC HIỆP ƯỚC NGOẠI GIAO
• 4.1. Vấn đề Công giáo trong hiệp ước 1862
• 4.2. Vấn đề Công giáo trong hiệp ước 1864
• 4.3. Vấn đề Công giáo trong hiệp ước 1874
• 5. NHẬN ĐỊNH VỀ VẤN ĐỀ CÔNG GIÁO TRONG QUAN HỆ VIỆT – PHÁP
• 5.1. Ý nghĩa và bài học lịch sử về vấn đề công giáo dưới triều Nguyễn
• 5.2. Ý nghĩa và bài học lịch sử về vấn đề Công giáo trong cuộc chiến tranh xâm lược
• 5.3. Ý nghĩa và bài học lịch sử về vấn đề công giáo trong quan hệ ngoại giao

I. Tổng quan về Tôn Giáo Công Giáo và Quan Hệ Chính Trị Việt Nam Pháp 1858 1874

Giai đoạn 1858-1874 đánh dấu một thời kỳ quan trọng trong lịch sử quan hệ giữa Việt Nam và Pháp, đặc biệt là trong bối cảnh của Tôn Giáo Công Giáo. Sự thâm nhập của thực dân Pháp không chỉ đơn thuần là một cuộc xâm lược quân sự mà còn là sự kết hợp chặt chẽ với các hoạt động truyền giáo. Công Giáo đã trở thành một yếu tố quan trọng trong chính sách ngoại giao của Pháp, ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của xã hội Việt Nam.

1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của Công Giáo tại Việt Nam

Công Giáo đã có mặt tại Việt Nam từ thế kỷ 16, nhưng đến thế kỷ 19, sự phát triển của nó trở nên mạnh mẽ hơn. Các giáo sĩ như Alexandre de Rhodes đã đóng góp lớn vào việc truyền bá đạo Thiên Chúa, tạo ra những ảnh hưởng sâu sắc đến văn hóa và xã hội Việt Nam.

1.2. Vai trò của Công Giáo trong quan hệ Việt Pháp

Công Giáo không chỉ là một tôn giáo mà còn là một công cụ chính trị trong tay thực dân Pháp. Sự kết hợp giữa tôn giáo và chính trị đã tạo ra những xung đột và thách thức lớn trong quan hệ giữa hai nước.

II. Những thách thức trong quan hệ Việt Pháp liên quan đến Công Giáo

Sự xung đột giữa Tôn Giáo Công Giáo và chính quyền nhà Nguyễn đã tạo ra nhiều thách thức trong quan hệ Việt - Pháp. Các chính sách cấm đạo của triều đình Nguyễn đã dẫn đến những căng thẳng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến mối quan hệ ngoại giao giữa hai bên.

2.1. Chính sách cấm đạo của triều đình Nguyễn

Triều đình Nguyễn đã thực hiện nhiều chính sách cấm đạo nhằm bảo vệ văn hóa và truyền thống dân tộc. Điều này đã dẫn đến sự phản kháng từ phía giáo hội Công Giáo và các giáo sĩ nước ngoài.

2.2. Xung đột giữa giáo hội và chính quyền

Sự xung đột này không chỉ diễn ra trong phạm vi tôn giáo mà còn mở rộng ra các lĩnh vực chính trị và xã hội, tạo ra những căng thẳng lớn trong quan hệ Việt - Pháp.

III. Phương pháp giải quyết vấn đề Công Giáo trong quan hệ Việt Pháp

Để giải quyết các vấn đề liên quan đến Công Giáo, cả hai bên đã phải tìm kiếm những phương pháp hòa giải và thỏa hiệp. Các hiệp ước ngoại giao đã được ký kết nhằm điều chỉnh mối quan hệ giữa hai bên, trong đó có các điều khoản liên quan đến tôn giáo.

3.1. Hiệp ước 1862 và ảnh hưởng của Công Giáo

Hiệp ước 1862 đã đánh dấu một bước ngoặt trong quan hệ Việt - Pháp, trong đó có những điều khoản liên quan đến quyền tự do tôn giáo cho người Công Giáo tại Việt Nam.

3.2. Hiệp ước 1874 và sự thỏa hiệp tôn giáo

Hiệp ước 1874 tiếp tục củng cố quyền lợi của Công Giáo tại Việt Nam, đồng thời tạo ra một khung pháp lý cho sự tồn tại và phát triển của tôn giáo này trong bối cảnh chính trị mới.

IV. Ứng dụng thực tiễn và kết quả nghiên cứu về Công Giáo

Nghiên cứu về Công Giáo trong quan hệ Việt - Pháp không chỉ giúp hiểu rõ hơn về lịch sử mà còn có thể áp dụng vào việc phân tích các mối quan hệ quốc tế hiện nay. Những bài học từ quá khứ có thể giúp định hình các chính sách đối ngoại trong tương lai.

4.1. Bài học từ lịch sử quan hệ Việt Pháp

Những bài học từ mối quan hệ này có thể giúp các nhà nghiên cứu và chính trị gia hiện nay hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của tôn giáo trong chính trị và ngoại giao.

4.2. Ảnh hưởng của Công Giáo đến văn hóa Việt Nam

Công Giáo đã để lại những dấu ấn sâu sắc trong văn hóa Việt Nam, từ ngôn ngữ đến phong tục tập quán, điều này cần được nghiên cứu và bảo tồn.

V. Kết luận và tương lai của nghiên cứu về Công Giáo

Nghiên cứu về Tôn Giáo Công Giáo trong quan hệ Việt - Pháp giai đoạn 1858-1874 mở ra nhiều hướng đi mới cho các nghiên cứu lịch sử. Tương lai của nghiên cứu này cần tiếp tục khai thác sâu hơn về các khía cạnh chưa được đề cập.

5.1. Tương lai của nghiên cứu lịch sử Công Giáo

Cần có những nghiên cứu sâu hơn về vai trò của Công Giáo trong các giai đoạn lịch sử tiếp theo, từ đó có cái nhìn toàn diện hơn về tôn giáo này.

5.2. Định hướng nghiên cứu mới

Các nhà nghiên cứu cần tìm kiếm những phương pháp mới để tiếp cận vấn đề Công Giáo, từ đó có thể đưa ra những kết luận chính xác và khách quan hơn.

Tổng quan nghiên cứu

Quan hệ Việt – Pháp trong giai đoạn 1858 – 1874 là một chủ đề lịch sử trọng yếu, phản ánh sự giao thoa phức tạp giữa chính trị, tôn giáo và ngoại giao trong bối cảnh thực dân Pháp xâm lược Việt Nam. Trong khoảng thời gian này, Pháp đã tiến hành các cuộc chiến tranh xâm lược, đồng thời sử dụng yếu tố Công giáo như một công cụ chính trị và văn hóa để củng cố ảnh hưởng. Theo ước tính, từ năm 1858 đến 1862, quân Pháp chiếm đóng 4 tỉnh miền Đông Nam Bộ, mở đầu cho quá trình thiết lập thuộc địa tại Nam Kỳ. Các hiệp ước ngoại giao ký kết trong giai đoạn này, đặc biệt là Hiệp ước 1862, 1864 và 1874, đã phản ánh rõ nét vai trò của Công giáo trong quan hệ hai nước, vừa là nguyên nhân vừa là hệ quả của các biến động chính trị.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ mối tương tác giữa giáo hội truyền giáo và thực dân Pháp trong quá trình xâm nhập Việt Nam, xác định bản chất và ảnh hưởng của vấn đề Công giáo trong quan hệ Việt – Pháp giai đoạn 1858-1874. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động truyền giáo, chính sách cấm đạo của triều Nguyễn, cũng như vai trò của Công giáo trong các cuộc đàm phán và ký kết hiệp ước ngoại giao. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cái nhìn toàn diện về yếu tố tôn giáo trong lịch sử ngoại giao Việt Nam, góp phần làm sáng tỏ các mâu thuẫn và bài học lịch sử liên quan đến chủ quyền và văn hóa dân tộc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về quan hệ quốc tế trong bối cảnh thực dân và lý thuyết về vai trò của tôn giáo trong chính trị và ngoại giao. Lý thuyết thực dân nhấn mạnh đến sự kết hợp giữa chính trị, kinh tế và văn hóa nhằm thiết lập và duy trì quyền lực thuộc địa. Trong khi đó, lý thuyết về tôn giáo trong chính trị giúp phân tích vai trò của Công giáo như một công cụ ảnh hưởng và xung đột trong quan hệ giữa các quốc gia.

Các khái niệm chính được sử dụng bao gồm:

• Thực dân hóa: quá trình chiếm đóng và kiểm soát chính trị, kinh tế của một quốc gia này đối với quốc gia khác.
• Công giáo và truyền giáo: vai trò của giáo hội trong việc truyền bá đức tin và ảnh hưởng chính trị.
• Chính sách cấm đạo: các biện pháp của triều Nguyễn nhằm hạn chế hoạt động của Công giáo.
• Hiệp ước ngoại giao: các văn bản pháp lý điều chỉnh quan hệ giữa Việt Nam và Pháp trong giai đoạn nghiên cứu.
• Quan hệ ngoại giao thực dân: sự kết hợp giữa ngoại giao và chiến tranh nhằm phục vụ mục tiêu thuộc địa.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu lịch sử kết hợp với phương pháp so sánh và khu vực học để phân tích bối cảnh và diễn biến sự kiện. Nguồn dữ liệu chính bao gồm các tư liệu chính sử như Đại Nam thực lục, Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, các tài liệu lưu trữ, hồi ký, bút ký, du ký của các giáo sĩ và quan chức Pháp, cùng các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các tài liệu liên quan đến vấn đề Công giáo trong quan hệ Việt – Pháp giai đoạn 1858-1874, được chọn lọc kỹ càng nhằm đảm bảo tính khách quan và toàn diện.

Phương pháp phân tích bao gồm phân tích văn bản, thống kê số liệu về các sự kiện quân sự, ngoại giao và truyền giáo, đồng thời sử dụng phương pháp liên ngành để kết hợp các góc nhìn lịch sử, chính trị, tôn giáo và văn hóa. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 1858 (bắt đầu cuộc xâm lược của Pháp) đến năm 1874 (ký kết Hiệp ước 1874), với các mốc quan trọng như Hiệp ước 1862 và 1864.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Vai trò then chốt của Công giáo trong chiến lược xâm lược của Pháp: Công giáo không chỉ là yếu tố tôn giáo mà còn là công cụ chính trị và quân sự giúp Pháp thiết lập ảnh hưởng tại Việt Nam. Trong giai đoạn 1858-1862, Pháp chiếm đóng 4 tỉnh miền Đông Nam Bộ, đồng thời bảo vệ quyền lợi cho giáo sĩ và giáo dân Công giáo, tạo điều kiện cho sự thâm nhập sâu rộng của tôn giáo này.

2. Chính sách cấm đạo của triều Nguyễn làm gia tăng xung đột: Từ thời Minh Mạng đến Tự Đức, triều Nguyễn ban hành nhiều chỉ dụ cấm đạo nghiêm ngặt, đặc biệt là chỉ dụ năm 1833 và 1851, dẫn đến sự đối đầu gay gắt giữa triều đình và giáo hội Công giáo. Số liệu cho thấy các cuộc khởi nghĩa có sự tham gia của giáo dân và giáo sĩ tăng lên rõ rệt trong giai đoạn này, làm phức tạp thêm tình hình chính trị.

3. Hiệp ước 1862 và 1864 phản ánh sự nhượng bộ của triều Nguyễn: Hiệp ước 1862 với 12 điều khoản, trong đó có điều khoản về tự do tôn giáo, đã mở đường cho Pháp thiết lập quyền lực tại Nam Kỳ. Mặc dù triều đình không hoàn toàn đồng thuận, nhưng áp lực quân sự và chính trị buộc phải chấp nhận. Hiệp ước 1864 tiếp tục củng cố vị thế của Pháp, dù chưa được phê chuẩn chính thức bởi Napoléon III.

4. Sự phân hóa trong nội bộ triều đình và nhân dân Việt Nam: Sau các hiệp ước, phe chủ hòa chiếm đa số trong triều đình, trong khi phe chủ chiến vẫn còn tồn tại. Các đội quân kháng chiến tự phát bị giải tán hoặc trở thành bất hợp pháp, làm suy yếu sức mạnh kháng chiến. Điều này tạo điều kiện cho Pháp củng cố quyền lực và mở rộng lãnh thổ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các phát hiện trên bắt nguồn từ sự kết hợp giữa tham vọng thực dân của Pháp và vai trò tích cực của giáo hội Công giáo trong việc hỗ trợ chính trị và quân sự cho Pháp. Sự cấm đạo của triều Nguyễn, mặc dù nhằm bảo vệ chủ quyền và văn hóa dân tộc, lại tạo ra mâu thuẫn sâu sắc, khiến cho Công giáo trở thành biểu tượng của sự can thiệp ngoại bang. So sánh với các nghiên cứu trước đây, luận văn làm rõ hơn vai trò của Công giáo không chỉ trong lĩnh vực tôn giáo mà còn trong ngoại giao và chiến tranh, đồng thời cung cấp số liệu cụ thể về các hiệp ước và diễn biến quân sự.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số lượng giáo sĩ bị xử lý theo từng năm, bảng so sánh các điều khoản hiệp ước liên quan đến tôn giáo, và biểu đồ tiến trình chiếm đóng của Pháp tại các tỉnh Nam Kỳ. Những kết quả này góp phần làm sáng tỏ mối quan hệ phức tạp giữa tôn giáo và chính trị trong lịch sử Việt Nam thời cận đại.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường nghiên cứu đa ngành về lịch sử tôn giáo và ngoại giao: Khuyến khích các nhà nghiên cứu sử dụng phương pháp liên ngành để phân tích sâu sắc hơn về vai trò của tôn giáo trong các mối quan hệ quốc tế, nhằm nâng cao chất lượng nghiên cứu lịch sử.

2. Xây dựng hệ thống lưu trữ và số hóa tư liệu lịch sử: Đề xuất các cơ quan chức năng tập trung số hóa và bảo tồn các tư liệu gốc liên quan đến quan hệ Việt – Pháp và Công giáo, giúp việc nghiên cứu và tham khảo trở nên thuận tiện và chính xác hơn.

3. Tổ chức các hội thảo khoa học quốc tế về lịch sử Việt Nam – Pháp: Tạo diễn đàn trao đổi học thuật giữa các chuyên gia trong và ngoài nước để làm rõ các vấn đề còn tranh luận, đồng thời thúc đẩy sự hợp tác nghiên cứu lâu dài.

4. Giáo dục lịch sử đa chiều trong nhà trường: Đề nghị đưa nội dung về vai trò của Công giáo trong quan hệ Việt – Pháp vào chương trình giảng dạy lịch sử, giúp học sinh, sinh viên có cái nhìn khách quan và toàn diện về lịch sử dân tộc.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Học viên, nghiên cứu sinh ngành Lịch sử và Quan hệ quốc tế: Luận văn cung cấp tư liệu và phân tích chuyên sâu về một giai đoạn lịch sử quan trọng, hỗ trợ nghiên cứu và học tập chuyên ngành.

2. Giáo viên và giảng viên lịch sử: Tài liệu tham khảo hữu ích để giảng dạy về lịch sử Việt Nam thời cận đại, đặc biệt là các chủ đề liên quan đến thực dân Pháp và tôn giáo.

3. Nhà nghiên cứu tôn giáo và văn hóa: Luận văn làm rõ vai trò của Công giáo trong bối cảnh lịch sử, giúp các nhà nghiên cứu hiểu sâu sắc hơn về sự giao thoa văn hóa và tôn giáo.

4. Cơ quan quản lý văn hóa và giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách bảo tồn di sản văn hóa, phát triển giáo dục lịch sử đa chiều và thúc đẩy hợp tác quốc tế trong nghiên cứu lịch sử.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao Công giáo lại đóng vai trò quan trọng trong quan hệ Việt – Pháp giai đoạn 1858-1874?
   Công giáo không chỉ là tôn giáo mà còn là công cụ chính trị giúp Pháp củng cố ảnh hưởng và thực hiện chiến lược xâm lược. Giáo hội truyền giáo hỗ trợ quân sự và chính trị, tạo điều kiện cho Pháp thiết lập thuộc địa.

2. Chính sách cấm đạo của triều Nguyễn ảnh hưởng thế nào đến quan hệ hai nước?
   Chính sách cấm đạo làm gia tăng mâu thuẫn, khiến Công giáo trở thành biểu tượng của sự can thiệp ngoại bang, từ đó làm phức tạp thêm quan hệ Việt – Pháp và góp phần dẫn đến chiến tranh.

3. Hiệp ước 1862 có những điều khoản nào liên quan đến Công giáo?
   Hiệp ước 1862 quy định tự do tôn giáo cho giáo sĩ và giáo dân Công giáo, cho phép họ hoạt động công khai, đồng thời nhượng bộ lãnh thổ cho Pháp để bảo vệ quyền lợi này.

4. Tại sao triều đình Huế lại chấp nhận ký các hiệp ước nhượng bộ?
   Do áp lực quân sự và chính trị từ Pháp, cùng với sự phân hóa trong nội bộ triều đình, triều Nguyễn buộc phải nhượng bộ để bảo toàn phần còn lại của đất nước, dù không hoàn toàn đồng thuận.

5. Luận văn có đề xuất gì cho việc nghiên cứu lịch sử hiện nay?
   Luận văn khuyến nghị tăng cường nghiên cứu đa ngành, bảo tồn tư liệu lịch sử, tổ chức hội thảo quốc tế và giáo dục lịch sử đa chiều nhằm nâng cao hiểu biết và nhận thức về lịch sử Việt Nam.

Kết luận

• Luận văn lần đầu tiên hệ thống hóa vai trò của Công giáo trong quan hệ Việt – Pháp giai đoạn 1858-1874, làm rõ mối liên hệ giữa tôn giáo và chính trị trong bối cảnh thực dân.
• Phân tích chi tiết các chính sách cấm đạo của triều Nguyễn và tác động của chúng đến quan hệ ngoại giao và chiến tranh.
• Đánh giá vai trò của các hiệp ước ngoại giao trong việc mở đường cho sự xâm lược và thiết lập thuộc địa của Pháp.
• Cung cấp hệ thống tư liệu phong phú, bao gồm các văn bản chính sử, hồi ký, và tài liệu lưu trữ, phục vụ nghiên cứu chuyên sâu.
• Đề xuất các hướng nghiên cứu và giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị lịch sử trong giáo dục và nghiên cứu khoa học.

Tiếp theo, cần triển khai các nghiên cứu chuyên sâu về tác động lâu dài của Công giáo trong xã hội Việt Nam và mở rộng nghiên cứu so sánh với các quốc gia Đông Nam Á khác. Mời các nhà nghiên cứu, học viên và giảng viên quan tâm tiếp cận và khai thác luận văn để phát triển các công trình khoa học tiếp theo.