Tác động của tăng trưởng kinh tế và độ mở thương mại đến phát thải CO2 tại Việt Nam (2000-2021)

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC BẢNG BIỂU

DANH MỤC HÌNH VẼ

MỞ ĐẦU

0.1. TÍNH CẤP THIẾT ĐỀ TÀI

0.2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU

0.2.1. Tổng quan nghiên cứu trong nước

0.2.2. Tổng quan nghiên cứu nước ngoài

0.2.3. Nội dung kế thừa, phát triển và Khoảng trống nghiên cứu

0.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU

0.4. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

0.4.1. Mục tiêu nghiên cứu

0.4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

0.5. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

0.5.1. Đối tượng nghiên cứu

0.5.2. Phạm vi nghiên cứu

0.6. NGUỒN GỐC SỐ LIỆU VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU

0.7. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU

0.7.1. Ý nghĩa khoa học

0.7.2. Ý nghĩa thực tiễn

0.8. KẾT CẤU CỦA ĐỀ TÀI

1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ, ĐỘ MỞ THƯƠNG MẠI VÀ LƯỢNG PHÁT THẢI CO2

1.1. TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ

1.1.1. Các nhân tố tác động đến tăng trưởng kinh tế

1.1.2. Các chỉ tiêu đánh giá tăng trưởng kinh tế

1.1.3. Một số mô hình tăng trưởng kinh tế

1.1.4. Ý nghĩa của tăng trưởng kinh tế

1.2. ĐỘ MỞ THƯƠNG MẠI

1.2.1. Các khái niệm về độ mở thương mại

1.2.2. Đo lường độ mở thương mại

1.3. LƯỢNG PHÁT THẢI CO2

1.3.1. Khái niệm về lượng phát thải CO2

1.3.2. Tính chất của khí CO2

1.3.3. Tác động của lượng phát thải CO2

1.3.4. Các nguồn phát thải khí CO2 chủ yếu

1.4. TỔNG QUAN ĐƯỜNG CONG MÔI TRƯỜNG KUZNETS

1.4.1. Khái niệm đường cong môi trường Kuznets

1.4.2. Ý nghĩa đường cong môi trường Kuznets

1.4.3. Quan điểm đánh đổi mối quan hệ giữa kinh tế và môi trường

1.5. LÝ THUYẾT VÀ XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG – KINH TẾ XANH TRÊN THẾ GIỚI

1.5.1. Phát triển bền vững – kinh tế xanh: Sự tất yếu của phát triển

1.5.2. Mô hình phát triển và tăng trưởng bền vững của một số quốc gia trên thế giới

2. CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. THIẾT LẬP MÔ HÌNH VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU

2.1.1. Mô hình nghiên cứu đề xuất

2.1.2. Dữ liệu nghiên cứu

2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.2.1. Kiểm định tính dừng của chuỗi dữ liệu

2.2.2. Kiểm định đồng liên kết giữa các biến

2.2.3. Phân tích mô hình ARDL

3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

3.1. TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ CỦA VIỆT NAM TỪ NĂM 2000 ĐẾN NĂM 2021

3.1.1. Tốc độ tăng trưởng GDP

3.1.2. Chỉ số giá tiêu dùng CPI

3.1.3. Tình hình xuất - nhập khẩu

3.1.4. Tỷ lệ thất nghiệp

3.2. BIẾN ĐỘNG TRONG ĐỘ MỞ THƯƠNG MẠI CỦA VIỆT NAM TỪ NĂM 2000 ĐẾN NĂM 2021

3.2.1. Những dấu mốc giúp Việt Nam đạt những bước tiến trong độ mở thương mại từ năm 2000 đến năm 2021

3.2.2. Xu hướng biến động độ mở thương mại của Việt Nam từ năm 2000 đến năm 2021

3.3. BIẾN ĐỘNG TRONG LƯỢNG PHÁT THẢI KHÍ CO2 VIỆT NAM TỪ NĂM 2000 ĐẾN NĂM 2021

3.3.1. Trong lĩnh vực năng lượng

3.3.2. Trong quá trình và các sản phẩm công nghiệp

3.3.3. Trong lĩnh vực nông nghiệp

3.3.4. Trong lĩnh vực sử dụng đất, thay đổi sử dụng đất và lâm nghiệp

3.3.5. Trong lĩnh vực chất thải

3.4. KẾT QUẢ ƯỚC LƯỢNG SỰ TÁC ĐỘNG CỦA TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VÀ ĐỘ MỞ THƯƠNG MẠI ĐẾN LƯỢNG PHÁT THẢI CO2 Ở VIỆT NAM TỪ NĂM 2000 ĐẾN NĂM 2021

3.4.1. Kết quả nghiên cứu

3.4.2. Kết luận kết quả nghiên cứu

4. CHƯƠNG 4: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH

4.1. HÀM Ý CHÍNH SÁCH CHO VIỆT NAM

4.1.1. Xu hướng tăng trưởng kinh tế, độ mở thương mại và lượng phát thải CO2 tại Việt Nam

4.1.2. Quan điểm, mục tiêu phát triển của Việt Nam

4.1.3. Hàm ý chính sách cho Việt Nam

4.2. HẠN CHẾ VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

appendix.1. TÀI LIỆU TIẾNG VIỆT

appendix.2. TÀI LIỆU TIẾNG ANH

PHỤ LỤC: CÔNG BỐ BÀI BÁO KHOA HỌC

I. Tổng quan Tác động của Tăng Trưởng Kinh Tế đến CO2

Phát triển kinh tế luôn là ưu tiên hàng đầu, nhưng đi kèm với đó là thách thức cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường. Tăng trưởng mang lại tiện nghi, nhưng cũng kéo theo hệ lụy như hiệu ứng nhà kính, tăng phát thải CO2, suy giảm hệ sinh thái, và cạn kiệt tài nguyên. Phát thải CO2 là yếu tố mạnh mẽ nhất gây biến đổi khí hậu và hiệu ứng nhà kính, làm gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan, từ đó lại càng thúc đẩy nhu cầu sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Việc nghiên cứu mối quan hệ giữa con người, tăng trưởng kinh tế, tiêu thụ năng lượng, phát thải CO2 và các vấn đề môi trường khác là vô cùng quan trọng. Các nhà nghiên cứu không ngừng tìm hiểu mối quan hệ giữa con người, tăng trưởng kinh tế, tiêu thụ năng lượng, lượng phát thải CO2 cũng như các vấn đề khác về môi trường. Năm 1997, Công ước khung Liên hiệp Quốc về Biến đổi khí hậu (UNFCCC) đã phê chuẩn hiệp ước Kyoto với nội dung chính là cắt giảm lượng phát thải khí nhà kính với mục tiêu khắc phục vấn đề biến đổi khí hậu toàn cầu.

1.1. Tầm quan trọng của Phát triển Bền vững tại Việt Nam

Nghiên cứu để chỉ ra mối quan hệ giữa tiêu dùng năng lượng nhằm phát triển kinh tế với môi trường tự nhiên đã được nghiên cứu rất sớm. Việt Nam cần hiểu rõ được tầm quan trọng của việc đưa ra thực trạng và giải pháp đúng đắn cho việc phát triển nền kinh tế thân thiện với môi trường, cổ vũ cho sự phổ biến và nâng cao tầm quan trọng của kinh tế xanh. Các bài viết học thuật được thực hiện trên rộng rãi các quốc gia và cụ thể từng khu vực đã đảm bảo tính khách quan và hiệu quả. Việc nghiên cứu các tác động của sự phát triển kinh tế tới môi trường tự nhiên nói chung là việc làm tất yếu và cần thiết.

1.2. Kinh tế xanh Giải pháp Cân bằng Phát Triển và Môi trường

Để có thể đi đến những phân tích chuyên sâu thì trước hết cần phải hiểu được tầm quan trọng của các cơ sở lý thuyết liên quan, cụ thể ở đây là lý thuyết về kinh tế xanh. Cho đến nay, ở nước ta nhiều lý luận chồng chéo, chưa rõ về phát triển bền vững, tăng trưởng xanh, kinh tế xanh và ứng phó biến đổi khí hậu, hệ sinh thái phát triển làm ảnh hưởng đến hoạch định, xây dựng, thực hiện chính sách phát triển. Bởi vậy, các nghiên cứu rất cần thiết phải xây dựng riêng cho mình một cơ sở lý thuyết đủ vững chắc, làm tiền đề để phân tích các vấn đề liên quan đến kinh tế và môi trường. Các nghiên cứu đã được thực hiện chưa làm rõ vấn đề này một cách triệt để. Điều này đòi hỏi các nghiên cứu trong tương lai cần chú trọng hơn, đề cao tầm quan trọng của lý thuyết về kinh tế xanh.

II. Thách Thức Phát Thải CO2 Tăng Cao Khi Kinh Tế Tăng Trưởng

Là một quốc gia đang phát triển với mức tăng trưởng kinh tế cao tại Đông Nam Á, Việt Nam đang phải đối mặt trực tiếp với những vấn đề về môi trường và biến đổi khí hậu. Để đáp ứng những điều kiện cần thiết cho phát triển kinh tế, Việt Nam cũng tăng cường mạnh việc tiêu thụ năng lượng từ đa dạng các loại hình như: năng lượng hóa thạch, thủy điện, kéo theo đó là mức phát thải CO2 tăng đột biến từ 19.290 tấn năm 2009 và gần đây là 336. Trong bối cảnh Việt Nam đã ký hiệp ước Kyoto vào năm 2002, xây dựng mối quan hệ mật thiết với các vấn đề cũng như các công ước toàn cầu, việc nghiên cứu các tác động của sự phát triển kinh tế tới môi trường tự nhiên nói chung là việc làm tất yếu và cần thiết. Nhiều học giả trong nước đã nghiên cứu và chỉ ra mối quan hệ và sự tác động lẫn nhau của tăng trưởng kinh tế, độ mở thương mại đối với lượng phát thải CO2 tại Việt Nam.

2.1. Ảnh hưởng của Tiêu Thụ Năng Lượng đến Phát Thải CO2 tại VN

Nghiên cứu “Nghiên cứu tiêu dùng các dạng năng lượng vào tăng trưởng kinh tế và phát thải khí CO2 tại Việt Nam” của Tiến sĩ Đinh Hồng Linh (2019) cũng cho thấy có mối quan hệ giữa lượng khí thải CO2 và mức thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam trong giai đoạn từ 1984 - 2013. Do vẫn còn những hạn chế về mặt số liệu và mô hình nên các bằng chứng về mối quan hệ chưa được đưa ra một cách rõ ràng, cụ thể. Rõ ràng rằng, việc nghiên cứu thực nghiệm về mối quan hệ giữa kinh tế và môi trường là một việc làm cần thiết.

2.2. Vai trò của Vốn Con Người trong Giảm Phát Thải CO2

Tiêu biểu có thể kể đến công trình nghiên cứu của Nguyễn Đăng Hiển (2020) “Mối quan hệ giữa vốn con người, tiêu thụ năng lượng, lượng phát thải khí CO2 và tăng trưởng kinh tế ở VN”. Biến số về vốn con người là một biến mới, có tính thực nghiệm với một quốc gia có mật độ dân số cao như Việt Nam. Từ những nhận thức về bối cảnh, về sự cần thiết của nghiên cứu phát triển kinh tế xanh tại Việt Nam, nhóm nghiên cứu đã thực hiện đề tài “Tác động của tăng trưởng kinh tế và độ mở thương mại đến lượng phát thải CO2 ở Việt Nam”.

III. Phương Pháp Phân Tích Tác Động Kinh Tế và Độ Mở Thương Mại

Nghiên cứu dự kiến sử dụng nguồn số liệu thực từ Ngân hàng Thế giới (World Bank) từ năm đối với quốc gia Việt Nam trong giai đoạn 2000 - 2021, thực hiện kiểm định bằng phương pháp tự hồi quy phân phối trễ ARDL. Đề tài được thiết kế theo 4 chương bao gồm: Cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu, kết quả nghiên cứu, kết luận và hàm ý chính sách. Nhóm nghiên cứu dự kiến sẽ phân tích chỉ ra mối quan hệ giữa biến tăng trưởng kinh tế và độ mở thương mại tới lượng phát thải CO2. Từ đó đề xuất các chính sách, khuyến nghị hợp lý cho Việt Nam trên cơ sở thực trạng và học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia đã thành công trong công cuộc xanh hóa nền kinh tế.

3.1. Ứng dụng Mô hình ARDL trong Phân tích Phát thải CO2

Nghiên cứu dự kiến sử dụng nguồn số liệu thực từ Ngân hàng Thế giới (World Bank) từ năm đối với quốc gia Việt Nam trong giai đoạn 2000 - 2021, thực hiện kiểm định bằng phương pháp tự hồi quy phân phối trễ ARDL. Mô hình ARDL cho phép phân tích mối quan hệ đồng thời cả ngắn hạn và dài hạn giữa các biến, cung cấp cái nhìn toàn diện về tác động của tăng trưởng kinh tế và độ mở thương mại đến phát thải CO2.

3.2. Dữ liệu Nghiên cứu Từ World Bank đến Thống Kê Việt Nam

Việc sử dụng dữ liệu từ các tổ chức uy tín như Ngân hàng Thế giới đảm bảo tính tin cậy và khả năng so sánh với các nghiên cứu quốc tế khác. Ngoài ra, dữ liệu từ Tổng cục Thống kê Việt Nam cũng sẽ được sử dụng để có được bức tranh đầy đủ và chi tiết về tình hình kinh tế và môi trường của Việt Nam trong giai đoạn nghiên cứu.

3.3. Khoảng trống trong Nghiên cứu về độ mở thương mại

Đặc biệt, hiện nay, vẫn chưa có nghiên cứu cụ thể nào về tác động độ mở thương mại đến lượng phát thải CO2 ở Việt Nam đặc biệt trong giai đoạn từ năm 2000 - 2021. Bởi vậy, đây có thể coi là khoảng trống nghiên cứu mà nhóm có thể ứng dụng, cho thấy sự cần thiết của việc thực hiện đề tài “Tác động của tăng trưởng kinh tế và độ mở thương mại đến lượng phát thải CO2 ở Việt Nam”.

IV. Ứng Dụng Đánh Giá Thực Trạng Phát Triển Kinh Tế VN

Sự tác động qua lại của lượng khí thải Co2 và tăng trưởng kinh tế cũng là một đề tài nóng hổi nhận được nhiều sự quan tâm tại Việt Nam. Một vài nghiên cứu nổi bật của học giả trong nước có thể kể đến như: “Tăng trưởng kinh tế và ô nhiễm môi trường - Nghiên cứu thực nghiệm ở các nước ASEAN” (Phạm Vũ Thắng, Bùi Tú Anh); “Nghiên cứu Mối quan hệ giữa phát thải CO2 và tăng trưởng Kinh tế của Việt Nam theo giả thuyết đường cong Kuznets” (Nhóm tác giả ĐH Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội);. Tập trung phân tích những ảnh hưởng của quá trình phát triển kinh tế tới lượng khí thải CO2 còn có nghiên cứu: “Kiểm định đường cong Kuznets về tác động của đầu tư trực tiếp nước ngoài đến lượng khí thải CO2 tại các nước Đông Nam Á”,. Các nghiên cứu kiểm định về sự tồn tại của đường cong Kuznets về môi trường trong thực tế.

4.1. Phân tích Đường Cong Kuznets về Môi trường tại Việt Nam

Nghiên cứu kiểm định về sự tồn tại của đường cong Kuznets về môi trường trong thực tế cho phép đánh giá liệu Việt Nam có đang đi theo quỹ đạo phát triển mà ô nhiễm môi trường tăng lên trong giai đoạn đầu, sau đó giảm dần khi kinh tế đạt đến một ngưỡng nhất định hay không.

4.2. Tác động của FDI đến Môi trường tại Việt Nam

Nghiên cứu “Tác động của FDI lên môi trường trong điều kiện tồn tại đường cong môi trường Kuznets (EKC)” của nhóm tác giả... cho thấy FDI có thể vừa thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, vừa góp phần chuyển giao công nghệ sạch, từ đó giảm thiểu phát thải CO2. Tuy nhiên, cũng cần có các chính sách quản lý chặt chẽ để đảm bảo FDI không gây ra các tác động tiêu cực đến môi trường.

4.3. Cường độ phát thải CO2 của Việt Nam 2000 2021

Cường độ phát thải CO2 Việt Nam đã tăng rất nhanh từ 2000-2021 cho thấy một thực trạng đáng báo động về cách sử dụng năng lượng và tăng trưởng. Cần có các giải pháp, chính sách để thay đổi tình trạng này, hướng đến mục tiêu phát triển bền vững, giảm lượng CO2 thải ra trên một đơn vị GDP.

V. Giải pháp giảm phát thải CO2 của Việt Nam 2000 2021

Nghiên cứu, phân tích dữ liệu về các ngành công nghiệp, khu vực địa lý tại Việt Nam (2000-2021). Tìm ra giải pháp và chính sách khuyến khích để thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo, hướng đến nền kinh tế xanh. Từ đó, xây dựng mô hình sử dụng năng lượng hiệu quả hơn, vừa đảm bảo tăng trưởng kinh tế, vừa giảm tác động xấu đến môi trường.

5.1 Giảm phát thải nhà kính bằng kinh tế tuần hoàn

Kinh tế tuần hoàn là một hệ thống kinh tế mà trong đó giá trị của sản phẩm, vật liệu và tài nguyên được duy trì trong nền kinh tế càng lâu càng tốt, và việc tạo ra chất thải được giảm thiểu. Áp dụng kinh tế tuần hoàn góp phần cắt giảm sự phụ thuộc vào khai thác tài nguyên thiên nhiên, sử dụng hiệu quả hơn các nguồn tài nguyên hiện có, và giảm thiểu lượng chất thải phát sinh, từ đó giảm phát thải nhà kính.

5.2 Đa dạng các giải pháp và chính sách để giảm thiểu khí nhà kính

Việt Nam cần xem xét đa dạng hóa các giải pháp giảm phát thải, bao gồm cả việc áp dụng các công nghệ tiên tiến trong sản xuất và quản lý chất thải, khuyến khích sử dụng năng lượng tái tạo, và phát triển các hệ thống giao thông công cộng hiệu quả. Đồng thời, cần có các chính sách hỗ trợ và khuyến khích để thúc đẩy sự tham gia của doanh nghiệp và cộng đồng vào quá trình giảm phát thải.

VI. Kết luận Định hướng phát triển kinh tế xanh cho Việt Nam

Đề tài “Tác động của tăng trưởng kinh tế và độ mở thương mại đến lượng phát thải CO2 ở Việt Nam” có ý nghĩa khoa học và thực tiễn quan trọng trong bối cảnh Việt Nam đang hướng tới phát triển bền vững và hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp bằng chứng và luận cứ khoa học cho việc hoạch định các chính sách kinh tế và môi trường phù hợp, góp phần giảm thiểu phát thải CO2 và bảo vệ môi trường, đồng thời vẫn duy trì được tốc độ tăng trưởng kinh tế ổn định.

6.1. Hàm ý chính sách cho Việt Nam

Nghiên cứu đưa ra các hàm ý chính sách cụ thể cho Việt Nam để cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và giảm phát thải CO2, bao gồm các biện pháp thúc đẩy sử dụng năng lượng tái tạo, nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng, và áp dụng các công nghệ sản xuất sạch hơn.

6.2. Hạn chế và Hướng nghiên cứu tiếp theo

Nghiên cứu cũng chỉ ra những hạn chế còn tồn tại và đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo để có cái nhìn toàn diện hơn về mối quan hệ giữa kinh tế và môi trường, từ đó đưa ra các giải pháp chính sách hiệu quả hơn.