Sự Quá Tự Tin, Mức Độ Nắm Giữ Tiền Mặt và Hiệu Quả Đầu Tư: Nghiên Cứu Tại Doanh Nghiệp Việt Nam

• Tác giả: Trần Nguyễn Thanh Tâm
• Người hướng dẫn: TS. Huỳnh Thị Câm Hà
• Trường học: Đại Học Kinh Tế Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài Chính - Ngân Hàng
• Đề tài: Sự Quá Tự Tin, Mức Độ Nắm Giữ Tiền Mặt và Hiệu Quả Đầu Tư tại Doanh Nghiệp Việt Nam
• Loại tài liệu: Đề Án Tốt Nghiệp Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Thành Phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU. PHẠM VI VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU. Ý NGHĨA CỦA BÀI NGHIÊN CỨU. BỐ CỤC BÀI NGHIÊN CỨU
• 1.1. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.2. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.3. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu
• 1.3.1. Phạm vi nghiên cứu
• 1.3.2. Đối tượng nghiên cứu
• 1.4. Ý nghĩa của bài nghiên cứu
• 1.5. Bố cục bài nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU
• 2.1. Khái niệm quá tự tin
• 2.2. Thước đo sự quá tự tin
• 2.3. Mức độ nắm giữ tiền mặt của doanh nghiệp
• 2.4. Khái niệm về hiệu quả đầu tư
• 2.5. Lý thuyết đánh đổi
• 2.6. Lý thuyết trật tự phân hạng
• 2.7. Tổng quan các nghiên cứu trước đây
• 2.7.1. Nghiên cứu mối quan hệ giữa sự quá tự tin của nhà quản lý và mức độ nắm giữ tiền mặt
• 2.7.2. Nghiên cứu tác động của mức độ giữ tiền mặt đến hiệu quả đầu tư
• 2.7.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của nhà quản lý quá tự tin đến tác động của lượng tiền mặt nắm giữ lên hiệu quả đầu tư
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Chọn mẫu và nguồn dữ liệu nghiên cứu
• 3.2. Mô hình nghiên cứu
• 3.2.1. Mô hình hồi quy 1
• 3.2.2. Mô hình hồi quy 2
• 3.2.3. Mô hình hồi quy 3
• 3.3. Phương pháp phân tích
• 4. CHƯƠNG 4: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.1. Thống kê mô tả biến
• 4.2. Ma trận hệ số tương quan
• 4.3. Kết quả hồi quy
• 4.4. Kết quả ảnh hưởng của sự quá tự tin của các nhà quản lý đến mức độ nắm giữ tiền mặt
• 4.5. Kết quả tác động của mức độ nắm giữ tiền mặt đến hiệu quả đầu tư của doanh nghiệp
• 4.6. Phân tích tác động của các nhà quản lý tự tin quá mức đến mối quan hệ giữa mức độ nắm giữ tiền mặt và hiệu quả đầu tư
• 4.7. Thảo luận về kết quả nghiên cứu
• 4.8. Tóm tắt kết quả nghiên cứu
• 4.9. Hàm ý của bài nghiên cứu
• 4.10. Các hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC
• A.1. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
• A.2. DANH MỤC CÁC BẢNG

I. Tổng Quan Sự Quá Tự Tin và Hiệu Quả Đầu Tư Doanh Nghiệp

Nghiên cứu về sự quá tự tin của nhà quản lý và ảnh hưởng của nó đến hiệu quả đầu tư là một lĩnh vực quan trọng trong tài chính hành vi. Các nghiên cứu trước đây chỉ ra rằng sự quá tự tin có thể dẫn đến những quyết định sai lầm, gây ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Đối với các công ty đại chúng, sự phân biệt giữa người quản lý và chủ sở hữu tạo ra các vấn đề đại diện, qua đó làm phát sinh đáng kể chi phí đại diện cho các cổ đông (Meckling và Jensen, 1976). Bên cạnh đó, việc bất cân xứng thông tin giữa ban quản lý công ty và thị trường vốn được xem là một nhân tố gây bóp méo đầu tư (Myers và Majluf, 1984). Do đó, việc hiểu rõ mối liên hệ giữa sự quá tự tin, mức độ nắm giữ tiền mặt, và hiệu quả đầu tư là vô cùng cần thiết. Bài viết này sẽ đi sâu vào vấn đề này trong bối cảnh các doanh nghiệp Việt Nam.

1.1. Giới thiệu về sự quá tự tin trong quản lý doanh nghiệp

Sự quá tự tin trong quản lý đề cập đến xu hướng của các nhà quản lý đánh giá quá cao khả năng của bản thân và dự đoán quá lạc quan về kết quả của các quyết định. Heaton (2002) đưa ra định nghĩa về sự tự tin thái quá: các CEO đánh giá khả năng của họ quá cao so với thực tế và tin rằng họ có thể nhìn nhận vấn đề rõ ràng hơn thực tế. Malmendier và Tate (2005) nghiên cứu tác động của các CEO tự tin quá mức đến sự bóp méo đầu tư và chỉ ra rằng, các CEO quá tự tin đầu tư quá mức khi công ty có nguồn tài chính dồi dào. Điều này có thể dẫn đến các quyết định đầu tư sai lầm và lãng phí nguồn lực. Overconfidence bias có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho financial performance của doanh nghiệp.

1.2. Mức độ nắm giữ tiền mặt và vai trò trong đầu tư

Mức độ nắm giữ tiền mặt là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến khả năng đầu tư và phát triển của doanh nghiệp. Theo Bates và cộng sự (2009), lượng tiền mặt của một công ty bao gồm tiền và các khoản tương đương tiền. Các công ty cần duy trì một lượng tiền mặt để dự phòng cho hoạt động sản xuất kinh doanh và nắm bắt cơ hội đầu tư vào các dự án tốt với mức chi phí thấp (Subramaniam và cộng sự, 2011). Tuy nhiên, nắm giữ quá nhiều tiền mặt cũng có thể làm tăng chi phí cơ hội và giảm hiệu quả sử dụng vốn. Cash holding policy cần được cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo sự cân bằng giữa an toàn và hiệu quả.

II. Thực Trạng Ảnh Hưởng Của Quá Tự Tin Đến Đầu Tư ở VN

Thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp Việt Nam đang đối mặt với những thách thức liên quan đến sự quá tự tin của nhà quản lý và ảnh hưởng của nó đến quyết định đầu tư. Các nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng ảnh hưởng của quá tự tin có thể biểu hiện khác nhau tùy thuộc vào đặc điểm của doanh nghiệp và môi trường kinh doanh. Ớ Việt Nam, theo tìm hiểu của tác giả, có rất ít nghiên cứu về tác động của sự tự tin quá mức đến quyết định nắm giữ tiền mặt của công ty. Đồng thời, các nghiên cứu thực nghiệm xác định các nhà quản lý tự tin thái quá thông qua các thước đo mang tính định tính như cao độ giọng nói (Đào Thị Tuyết Nhung và cộng sự, (2023)) hay kích thước hình ảnh trên các báo cáo thường niên (Trần Thị Hải Lý và cộng sự (2021)). Do đó, việc có thêm những nghiên cứu xem xét tác động của sự quá tự tin của các nhà quản lý đến tỷ lệ tiền mặt nắm giữ của công ty, dựa trên các thang đo quá tự tin mang tính định lượng là cần thiết tại Việt Nam.

2.1. Các nghiên cứu trước đây về sự quá tự tin tại Việt Nam

Một số nghiên cứu đã được thực hiện tại Việt Nam để đánh giá sự quá tự tin của nhà quản lý, nhưng kết quả còn nhiều mâu thuẫn. Ớ Việt Nam, theo tìm hiểu của tác giả, có rất ít nghiên cứu về tác động của sự tự tin quá mức đến quyết định nắm giữ tiền mặt của công ty. Đồng thời, các nghiên cứu thực nghiệm xác định các nhà quản lý tự tin thái quá thông qua các thước đo mang tính định tính như cao độ giọng nói (Đào Thị Tuyết Nhung và cộng sự, (2023)) hay kích thước hình ảnh trên các báo cáo thường niên (Trần Thị Hải Lý và cộng sự (2021)). Cần có thêm các nghiên cứu sâu hơn để làm rõ vấn đề này.

2.2. Hạn chế về tài chính và quyết định nắm giữ tiền mặt

Tại Việt Nam hiện nay, với thị trường tài chính còn đang phát triển, các ma sát tài chính còn lớn dẫn đến việc các doanh nghiệp gặp khá nhiều khó khăn khi tiếp cận với nguồn tài trợ bằng nợ, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ. Do đó, quyết định quản lý tiền mặt càng có vai trò đặc biệt quan trọng với doanh nghiệp trong quá trình hoạt động và phát triển. Các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ (đầu tư của doanh nghiệp vừa và nhỏ), thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn và phải dựa nhiều vào mức độ nắm giữ tiền mặt. Điều này có thể ảnh hưởng đến khả năng đầu tư và tăng trưởng của họ.

III. Cách Giảm Rủi Ro Từ Quá Tự Tin Tối Ưu Đầu Tư Hiệu Quả

Để giảm thiểu rủi ro từ sự quá tự tin và nâng cao hiệu quả đầu tư, các doanh nghiệp Việt Nam cần áp dụng các biện pháp kiểm soát và quản lý rủi ro hiệu quả. Một trong những giải pháp quan trọng là xây dựng một hệ thống quản trị doanh nghiệp vững mạnh, đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong mọi quyết định. Quản lý tiền mặt là một trong các quyết định quan trọng của công ty. Theo Bates và cộng sự (2009), lượng tiền mặt của một công ty bao gồm tiền và các khoản tương đương tiền. Các công ty cần duy trì một lượng tiền mặt để dự phòng cho hoạt động sản xuất kinh doanh và nắm bắt cơ hội đầu tư vào các dự án tốt với mức chi phí thấp (Subramaniam và cộng sự, 2011). Lý thuyết trật tự phân hạng của Myers và Majluf (1984) chỉ ra rằng nguồn vốn nội bộ là phương án tài trợ được ưu tiên nhất cho các dự án đầu tư tốt của doanh nghiệp.

3.1. Tăng cường quản trị doanh nghiệp và kiểm soát nội bộ

Quản trị doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát và giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực của sự quá tự tin. Thiết lập các quy trình kiểm soát nội bộ chặt chẽ, đảm bảo tính khách quan và minh bạch trong mọi quyết định đầu tư. Hội đồng quản trị cần có trách nhiệm giám sát và đánh giá hiệu quả hoạt động của ban điều hành, đảm bảo rằng các quyết định được đưa ra dựa trên cơ sở phân tích kỹ lưỡng và đánh giá rủi ro toàn diện.

3.2. Đa dạng hóa nguồn thông tin và tham khảo ý kiến chuyên gia

Tránh dựa quá nhiều vào ý kiến của một cá nhân duy nhất. Đa dạng hóa nguồn thông tin và tham khảo ý kiến của các chuyên gia độc lập để có cái nhìn khách quan và toàn diện về các cơ hội đầu tư. Sử dụng các công cụ phân tích tài chính doanh nghiệp để đánh giá rủi ro và tiềm năng sinh lời của các dự án.

IV. Phân Tích Kết Quả Mức Độ Nắm Giữ Tiền Mặt Tối Ưu Doanh Nghiệp

Việc xác định mức độ nắm giữ tiền mặt tối ưu là một bài toán quan trọng đối với các doanh nghiệp Việt Nam. Theo lý thuyết tài chính hành vi, mức độ nắm giữ tiền mặt có thể tác động đến hiệu quả đầu tư theo cả hai chiều. Nếu công ty đang có nguồn tài chính nội bộ dồi dào, sự gia tăng nắm giữ tiền mặt có thể làm trầm trọng thêm vấn đề đầu tư quá mức, qua đó làm giảm hiệu quả đầu tư. Ngược lại, nếu công ty đang trong tình trạng thiếu nguồn tài trợ cho các dự án đầu tư do hạn chế về tài chính, việc gia tăng nắm giữ tiền mặt có thể cải thiện đáng kể tình trạng này, qua đó làm tăng hiệu quả đầu tư.

4.1. Ảnh hưởng của sự quá tự tin đến tỷ lệ tiền mặt

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự quá tự tin của các nhà quản lý có tác động ngược chiều đến tỷ lệ tiền mặt nắm giữ tại các doanh nghiệp. Điều này có thể được giải thích bằng việc các nhà quản lý quá tự tin thường đánh giá thấp rủi ro và tin rằng họ có thể dễ dàng huy động vốn khi cần thiết. Asadi và cộng sự (2021) đã tìm thấy mối liên hệ đáng kể giữa sự quá tự tin của nhà quản lý với quyết định nắm giữ tiền mặt của các công ty tại Iran. Kết quả tương tự cũng được phát hiện trong một số nghiên cứu ở Mỹ, Trung Quốc.

4.2. Tác động của tiền mặt đến hiệu quả đầu tư doanh nghiệp

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng sự tự tin quá mức của nhà quản lý tương tác với sự gia tăng tiền mặt có thể cải thiện hiệu quả đầu tư. Điều này cho thấy rằng trong một số trường hợp, sự quá tự tin có thể thúc đẩy các nhà quản lý đưa ra những quyết định đầu tư táo bạo và thành công. Một số nghiên cứu thực nghiệm cho thấy sự tự tin quá mức của các CEO cũng ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa việc nắm giữ tiền mặt và hiệu quả đầu tư. Vì vậy, việc xem xét ảnh hưởng của sự quá tự tin trong quản lý đến sự tác động của mức độ nắm giữ tiền mặt lên hiệu quả đầu tư của công ty là cần thiết để công ty đưa ra các quyết định bổ nhiệm và giám sát hoạt động của các CEO một cách hợp lý trong từng điều kiện, hoàn cảnh khác nhau.

V. Nghiên Cứu Thực Nghiệm Đo Lường Sự Quá Tự Tin Quản Lý VN

Nghiên cứu thực nghiệm về sự quá tự tin trong quản lý tại các doanh nghiệp Việt Nam còn nhiều hạn chế. Các phương pháp đo lường sự quá tự tin thường dựa vào các chỉ số định tính hoặc các proxy gián tiếp. Việc phát triển các phương pháp đo lường chính xác và đáng tin cậy là một thách thức quan trọng. Đồng thời, các nghiên cứu thực nghiệm xác định các nhà quản lý tự tin thái quá thông qua các thước đo mang tính định tính như cao độ giọng nói (Đào Thị Tuyết Nhung và cộng sự, (2023)) hay kích thước hình ảnh trên các báo cáo thường niên (Trần Thị Hải Lý và cộng sự (2021)). Do đó, việc có thêm những nghiên cứu xem xét tác động của sự quá tự tin của các nhà quản lý đến tỷ lệ tiền mặt nắm giữ của công ty, dựa trên các thang đo quá tự tin mang tính định lượng là cần thiết tại Việt Nam.

5.1. Các phương pháp đo lường sự quá tự tin thường dùng

Có nhiều phương pháp khác nhau để đo lường sự quá tự tin trong quản lý, bao gồm sử dụng các chỉ số tài chính, khảo sát tâm lý, và phân tích ngôn ngữ. Tuy nhiên, mỗi phương pháp đều có những ưu điểm và hạn chế riêng. Việc lựa chọn phương pháp phù hợp phụ thuộc vào mục tiêu nghiên cứu và dữ liệu sẵn có. Heaton (2002) đã đưa ra hai định nghĩa về sự tự tin thái quá. Thứ nhất, các CEO đánh giá khả năng của họ quá cao so với thực tế. Thứ hai, các CEO tin rằng họ có thể nhìn nhận vấn đề rõ ràng hơn thực tế của nó.

5.2. Thách thức trong việc đo lường ở doanh nghiệp Việt Nam

Việc đo lường sự quá tự tin trong bối cảnh doanh nghiệp Việt Nam gặp nhiều khó khăn do thiếu dữ liệu và tính minh bạch. Cần có những nghiên cứu sâu hơn để phát triển các phương pháp đo lường phù hợp với đặc điểm của thị trường Việt Nam. Kết quả thực nghiệm của bài nghiên cứu cho thấy quan điểm ủng hộ với mối quan hệ ngược chiều giữa sự tự tin quá mức trong quản lý quản lý và mức độ năm giữ tiền mặt của các doanh nghiệp.

VI. Kết Luận Quản Trị Quá Tự Tin Nâng Cao Hiệu Quả Đầu Tư VN

Nghiên cứu về sự quá tự tin, mức độ nắm giữ tiền mặt, và hiệu quả đầu tư tại doanh nghiệp Việt Nam là một lĩnh vực đầy tiềm năng và có ý nghĩa thực tiễn cao. Việc hiểu rõ mối liên hệ giữa các yếu tố này giúp các nhà quản lý đưa ra những quyết định sáng suốt hơn, góp phần nâng cao hiệu quả tài chính và giá trị của doanh nghiệp. Bài nghiên cứu này đóng góp thêm vào các tài liệu tài chính hành vi nghiên cứu sự tự tin thái quá của các nhà quản lý mà còn là một tài liệu tham khảo có giá trị cho doanh nghiệp trong việc lựa chọn nhà quản lý phù hợp để tối ưu hóa hiệu quả đầu tư trong từng trường hợp cụ thể.

6.1. Hàm ý quản lý và chính sách cho doanh nghiệp

Kết quả nghiên cứu có những hàm ý quan trọng đối với các nhà quản lý và hoạch định chính sách. Các doanh nghiệp cần chú trọng đến việc kiểm soát và giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực của sự quá tự tin, đồng thời xây dựng chính sách tiền mặt phù hợp để tối ưu hóa hiệu quả đầu tư. Các nhà hoạch định chính sách cần tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn và nâng cao tính minh bạch của thị trường tài chính. Các doanh nghiệp cần chú trọng đến việc kiểm soát và giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực của sự quá tự tin, đồng thời xây dựng chính sách tiền mặt phù hợp nhằm tối ưu hóa hiệu quả đầu tư của doanh nghiệp và lợi ích của cổ đông.

6.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo trong tương lai

Trong tương lai, cần có thêm những nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến sự quá tự tin và tác động của nó đến các khía cạnh khác của hoạt động doanh nghiệp. Nghiên cứu có thể tập trung vào quản trị rủi ro, cấu trúc vốn, và mức độ nắm giữ tiền mặt trong các điều kiện kinh tế khác nhau. Tác giả kỳ vọng kết quả của nghiên cứu có thể đóng góp bổ sung vào tài liệu hiện có của tài chính hành vi, tạo tiền đề để các tác giả khác tiếp tục khai thác, phân tích sâu hơn nhằm tìm ra thêm nhân tố mới ảnh hưởng đến các mối quan hệ đã nêu trong mục tiêu nghiên cứu của bài. Bài nghiên cứu có thể trở thành tài liệu tham khảo có giá trị gợi ý cho các doanh nghiệp trong các quyết định sử dụng nhà quản lý có các đặc điểm phù hợp với đặc điểm của công ty trong từng thời kỳ.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thị trường tài chính Việt Nam đang phát triển với nhiều thách thức về hạn chế tài chính và ma sát thông tin, việc quản lý tiền mặt và hiệu quả đầu tư của doanh nghiệp trở thành vấn đề trọng yếu. Nghiên cứu này tập trung phân tích mối quan hệ giữa sự quá tự tin của nhà quản lý, mức độ nắm giữ tiền mặt và hiệu quả đầu tư tại 156 công ty phi tài chính niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh (HOSE) trong giai đoạn 2019-2023. Theo thống kê, khoảng 27,44% nhà quản lý thể hiện biểu hiện quá tự tin dựa trên so sánh lợi nhuận thực tế và kế hoạch. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ tác động của sự quá tự tin đến tỷ lệ tiền mặt nắm giữ, ảnh hưởng của tỷ lệ tiền mặt đến hiệu quả đầu tư, cũng như vai trò điều tiết của sự quá tự tin trong mối quan hệ này. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc tối ưu hóa chính sách quản lý tiền mặt và lựa chọn nhà quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của doanh nghiệp trong môi trường kinh tế mới nổi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết chính:

• Lý thuyết tài chính hành vi: Tập trung vào khái niệm sự quá tự tin của nhà quản lý, được định nghĩa là xu hướng đánh giá quá cao năng lực và khả năng kiểm soát tình huống, dẫn đến các quyết định đầu tư sai lệch.
• Lý thuyết đánh đổi (Trade-off Theory): Doanh nghiệp cân bằng giữa lợi ích và chi phí khi quyết định nắm giữ tiền mặt, bao gồm chi phí cơ hội và chi phí đại diện.
• Lý thuyết trật tự phân hạng (Pecking Order Theory): Doanh nghiệp ưu tiên sử dụng nguồn vốn nội bộ trước khi huy động vốn bên ngoài, ảnh hưởng đến quyết định nắm giữ tiền mặt và đầu tư.

Các khái niệm chính bao gồm: sự quá tự tin của nhà quản lý (đo bằng biến giả MOC dựa trên tỷ lệ hoàn thành kế hoạch lợi nhuận), mức độ nắm giữ tiền mặt (tỷ lệ tiền mặt và các khoản tương đương trên tổng tài sản), và hiệu quả đầu tư (được đo bằng nghịch đảo giá trị tuyệt đối phần dư của mô hình hồi quy đầu tư hợp lý).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với mẫu gồm 156 công ty phi tài chính niêm yết trên HOSE, thu thập dữ liệu từ năm 2019 đến 2023, tổng cộng 780 quan sát. Các công ty thuộc lĩnh vực ngân hàng, tài chính và bảo hiểm được loại trừ do đặc thù báo cáo tài chính. Dữ liệu được thu thập từ báo cáo tài chính đã kiểm toán, báo cáo thường niên và nghị quyết đại hội đồng cổ đông thường niên.

Ba mô hình hồi quy tuyến tính được xây dựng để kiểm định các giả thuyết:

• Mô hình 1: Tác động của sự quá tự tin đến tỷ lệ nắm giữ tiền mặt.
• Mô hình 2: Tác động của tỷ lệ nắm giữ tiền mặt đến hiệu quả đầu tư.
• Mô hình 3: Vai trò điều tiết của sự quá tự tin trong mối quan hệ giữa tỷ lệ tiền mặt và hiệu quả đầu tư.

Phương pháp phân tích bao gồm hồi quy Pooled OLS, Fixed Effects Model (FEM) và Random Effects Model (REM), với các kiểm định F-Test, Breusch-Pagan và Hausman để lựa chọn mô hình phù hợp. Khi phát hiện hiện tượng đa cộng tuyến, phương sai thay đổi hoặc tự tương quan, phương pháp ước lượng GLS được áp dụng để khắc phục.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ảnh hưởng của sự quá tự tin đến tỷ lệ nắm giữ tiền mặt: Kết quả hồi quy FEM cho thấy hệ số hồi quy của biến MOC mang dấu âm, cho thấy sự quá tự tin của nhà quản lý có tác động ngược chiều đến tỷ lệ tiền mặt nắm giữ. Mặc dù hệ số này chưa đạt mức ý nghĩa thống kê 10%, xu hướng này phù hợp với đặc điểm thị trường tài chính Việt Nam, nơi các nhà quản lý quá tự tin ưu tiên sử dụng nguồn tài trợ nội bộ thay vì tích trữ tiền mặt.

2. Tác động của tỷ lệ nắm giữ tiền mặt đến hiệu quả đầu tư: Phân tích cho thấy tỷ lệ tiền mặt nắm giữ có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến hiệu quả đầu tư của doanh nghiệp. Giá trị trung bình tỷ lệ tiền mặt là khoảng 0.98, cao hơn so với một số quốc gia khác, phản ánh nhu cầu dự phòng và đầu tư trong bối cảnh hạn chế tài chính.

3. Vai trò điều tiết của sự quá tự tin: Biến tương tác giữa tỷ lệ tiền mặt và sự quá tự tin (CASH*MOC) có hệ số hồi quy dương và có ý nghĩa thống kê, cho thấy sự quá tự tin của nhà quản lý thúc đẩy mối quan hệ tích cực giữa tiền mặt và hiệu quả đầu tư. Điều này hàm ý rằng trong điều kiện có nguồn tiền mặt bổ sung, các nhà quản lý quá tự tin có thể tận dụng tốt hơn nguồn lực để nâng cao hiệu quả đầu tư.

4. Các biến kiểm soát: Quy mô công ty (SIZE) và tỷ số Tobin’s Q (TQ) có ảnh hưởng tiêu cực đến tỷ lệ tiền mặt, trong khi đòn bẩy tài chính (LEV) và tỷ suất sinh lợi trên tài sản (ROA) có tác động không đồng nhất nhưng phù hợp với lý thuyết đánh đổi. Chỉ số sở hữu tập trung (HHI) có quan hệ cùng chiều với tỷ lệ tiền mặt, phản ánh sự thận trọng trong quản trị tài chính khi quyền kiểm soát tập trung.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự quá tự tin của nhà quản lý không làm tăng tích trữ tiền mặt mà có xu hướng giảm tỷ lệ này, phù hợp với các nghiên cứu tại Việt Nam và Đài Loan, khác biệt với các nghiên cứu tại Mỹ và Iran. Nguyên nhân có thể do chi phí huy động vốn bên ngoài cao và hạn chế tài chính lớn tại Việt Nam khiến các nhà quản lý quá tự tin ưu tiên sử dụng nguồn vốn nội bộ thay vì tích trữ tiền mặt.

Mối quan hệ tích cực giữa tiền mặt và hiệu quả đầu tư phản ánh vai trò quan trọng của tiền mặt trong việc giảm thiểu hạn chế tài chính, giúp doanh nghiệp tận dụng cơ hội đầu tư tốt hơn. Sự điều tiết của sự quá tự tin cho thấy nhà quản lý có biểu hiện này có thể khai thác hiệu quả nguồn lực tài chính để nâng cao hiệu quả đầu tư, đồng thời giảm thiểu tình trạng đầu tư dưới mức.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân phối tỷ lệ tiền mặt theo nhóm nhà quản lý có và không có biểu hiện quá tự tin, cũng như bảng so sánh hệ số hồi quy các biến trong ba mô hình nghiên cứu, giúp minh họa rõ nét các mối quan hệ và tác động.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo và đánh giá tâm lý nhà quản lý: Do sự quá tự tin ảnh hưởng đến quyết định tài chính, doanh nghiệp nên xây dựng các chương trình đào tạo nâng cao nhận thức về rủi ro và quản trị cảm xúc cho nhà quản lý, nhằm giảm thiểu các quyết định đầu tư sai lệch. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Ban lãnh đạo doanh nghiệp và phòng nhân sự.

2. Xây dựng chính sách quản lý tiền mặt linh hoạt: Doanh nghiệp cần thiết lập chính sách tiền mặt phù hợp với đặc điểm tài chính và mức độ tự tin của nhà quản lý, nhằm cân bằng giữa dự phòng thanh khoản và tối ưu hóa hiệu quả đầu tư. Thời gian: 6-12 tháng; Chủ thể: Phòng tài chính và ban điều hành.

3. Tăng cường giám sát và kiểm soát nội bộ: Thiết lập hệ thống giám sát chặt chẽ các quyết định đầu tư và quản lý tiền mặt, đặc biệt đối với các nhà quản lý có biểu hiện quá tự tin, nhằm hạn chế rủi ro đầu tư quá mức hoặc dưới mức. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Ban kiểm soát và hội đồng quản trị.

4. Khuyến khích minh bạch thông tin và công bố kế hoạch tài chính: Doanh nghiệp cần nâng cao chất lượng công bố thông tin kế hoạch lợi nhuận và đầu tư để tạo điều kiện cho việc đánh giá chính xác mức độ tự tin và hiệu quả quản lý. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Phòng quan hệ cổ đông và ban lãnh đạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp và hội đồng quản trị: Giúp hiểu rõ tác động của tâm lý nhà quản lý đến quyết định tài chính, từ đó xây dựng chính sách quản trị phù hợp nhằm tối ưu hóa hiệu quả đầu tư.

2. Nhà đầu tư và cổ đông: Cung cấp thông tin về ảnh hưởng của sự quá tự tin và quản lý tiền mặt đến giá trị doanh nghiệp, hỗ trợ đánh giá rủi ro và tiềm năng đầu tư.

3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành tài chính - ngân hàng: Là tài liệu tham khảo thực nghiệm về tài chính hành vi trong bối cảnh doanh nghiệp Việt Nam, mở rộng hiểu biết về mối quan hệ giữa tâm lý quản lý và hiệu quả đầu tư.

4. Cơ quan quản lý và hoạch định chính sách: Hỗ trợ xây dựng các chính sách tài chính doanh nghiệp và thị trường vốn phù hợp với đặc điểm tâm lý và thực trạng tài chính của doanh nghiệp trong nền kinh tế mới nổi.

Câu hỏi thường gặp

1. Sự quá tự tin của nhà quản lý được đo lường như thế nào trong nghiên cứu này?
   Nghiên cứu sử dụng biến giả MOC dựa trên so sánh lợi nhuận thực tế với kế hoạch lợi nhuận. Nếu lợi nhuận thực tế thấp hơn 70% kế hoạch, nhà quản lý được xem là có biểu hiện quá tự tin. Phương pháp này dựa trên nguyên tắc OKR và được áp dụng rộng rãi trong tài chính hành vi.

2. Tại sao sự quá tự tin lại ảnh hưởng ngược chiều đến tỷ lệ tiền mặt nắm giữ?
   Ở Việt Nam, chi phí huy động vốn bên ngoài cao và hạn chế tài chính lớn khiến các nhà quản lý quá tự tin ưu tiên sử dụng nguồn vốn nội bộ để đầu tư thay vì tích trữ tiền mặt, dẫn đến tỷ lệ tiền mặt giảm khi sự quá tự tin tăng.

3. Tiền mặt có ảnh hưởng như thế nào đến hiệu quả đầu tư của doanh nghiệp?
   Tiền mặt giúp doanh nghiệp giảm thiểu hạn chế tài chính, tận dụng cơ hội đầu tư tốt hơn, từ đó nâng cao hiệu quả đầu tư. Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ tiền mặt nắm giữ có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến hiệu quả đầu tư.

4. Vai trò điều tiết của sự quá tự tin trong mối quan hệ giữa tiền mặt và hiệu quả đầu tư là gì?
   Sự quá tự tin làm tăng tác động tích cực của tiền mặt đến hiệu quả đầu tư, nghĩa là nhà quản lý quá tự tin có thể khai thác tốt hơn nguồn lực tài chính để nâng cao hiệu quả đầu tư, đặc biệt trong điều kiện có nguồn tiền mặt bổ sung.

5. Làm thế nào doanh nghiệp có thể ứng dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện quản lý tài chính?
   Doanh nghiệp nên xây dựng chính sách quản lý tiền mặt linh hoạt, tăng cường đào tạo và giám sát nhà quản lý, đồng thời nâng cao minh bạch thông tin để giảm thiểu rủi ro do sự quá tự tin và tối ưu hóa hiệu quả đầu tư.

Kết luận

• Sự quá tự tin của nhà quản lý có tác động ngược chiều đến tỷ lệ tiền mặt nắm giữ tại các doanh nghiệp Việt Nam trong giai đoạn 2019-2023.
• Tỷ lệ tiền mặt nắm giữ có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến hiệu quả đầu tư của doanh nghiệp.
• Sự quá tự tin điều tiết mối quan hệ giữa tiền mặt và hiệu quả đầu tư, thúc đẩy hiệu quả đầu tư khi có nguồn tiền mặt bổ sung.
• Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của tâm lý nhà quản lý trong quyết định tài chính và đầu tư tại các doanh nghiệp trong nền kinh tế mới nổi.
• Đề xuất các giải pháp quản trị nhằm cân bằng giữa quản lý tiền mặt và phát huy hiệu quả đầu tư, đồng thời nâng cao nhận thức về tâm lý quá tự tin trong quản lý doanh nghiệp.

Next steps: Áp dụng các giải pháp đề xuất trong thực tiễn doanh nghiệp, đồng thời mở rộng nghiên cứu với các ngành nghề khác và thời gian dài hơn để kiểm chứng tính ổn định của các kết quả.

Call to action: Các nhà quản lý, nhà đầu tư và nhà nghiên cứu nên quan tâm và áp dụng các phát hiện này để nâng cao hiệu quả quản trị tài chính và đầu tư trong doanh nghiệp.