Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Rủi Ro Tín Dụng Tại Các Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam

• Tác giả: Hoàng Thị Diệu Thanh
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Thị Loan
• Trường học: Trường Đại học Ngân hàng tp. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài chính Ngân hàng
• Đề tài: Các nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Tp. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu tổng quát
• 1.2.2. Mục tiêu nghiên cứu cụ thể
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu
• 1.6. Đóng góp của đề tài
• 1.7. Bố cục của luận văn
• 1.8. TÓM TẮT CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
• 2.1. Cơ sở lý thuyết về rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại
• 2.2. Khái niệm về rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại
• 2.3. Phân loại rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại
• 2.3.1. Theo mức độ tổn thất của rủi ro tín dụng
• 2.3.2. Theo đối tượng sử dụng
• 2.3.3. Theo phạm vi của rủi ro tín dụng
• 2.4. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại
• 2.4.1. Nguyên nhân từ các khía cạnh khách quan
• 2.4.2. Nguyên nhân từ phía ngân hàng thương mại
• 2.5. Các chỉ tiêu đo lường rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại
• 2.5.1. Nợ quá hạn
• 2.5.2. Trích lập dự phòng rủi ro tín dụng
• 2.6. Các lý thuyết nền tảng liên quan đến rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại
• 2.6.1. Lý thuyết về chu kỳ kinh tế
• 2.6.2. Lý thuyết về quy mô của ngân hàng
• 2.6.3. Lý thuyết thông tin bất cân xứng
• 2.7. Các nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại
• 2.7.1. Nhóm các nhân tố thuộc nội tại ngân hàng thương mại
• 2.7.1.1. Quy mô ngân hàng
• 2.7.1.2. Tỷ suất sinh lời
• 2.7.1.3. Tốc độ tăng trưởng dư nợ tín dụng
• 2.7.1.4. Tỷ lệ chi phí hoạt động
• 2.7.1.5. Tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản
• 2.7.1.6. Hệ số an toàn vốn
• 2.7.2. Nhóm các nhân tố thuộc vĩ mô nền kinh tế
• 2.7.2.1. Tốc độ tăng trưởng kinh tế (GDP)
• 2.7.2.2. Tỷ lệ lạm phát
• 2.8. Tổng quan nghiên cứu trước
• 2.8.1. Các nghiên cứu nước ngoài
• 2.8.2. Các nghiên cứu trong nước
• 2.9. Khoảng trống nghiên cứu
• 2.10. TÓM TẮT CHƯƠNG 2
• 3. CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Mô hình và giả thuyết nghiên cứu
• 3.1.1. Mô hình nghiên cứu
• 3.1.2. Giả thuyết nghiên cứu
• 3.1.2.1. Đối với quy mô ngân hàng
• 3.1.2.2. Đối với tỷ suất sinh lời
• 3.1.2.3. Đối với tăng trưởng tín dụng
• 3.1.2.4. Tỷ lệ chi phí hoạt động
• 3.1.2.5. Hệ số an toàn vốn
• 3.1.2.6. Tốc độ tăng trưởng kinh tế
• 3.1.2.7. Tỷ lệ lạm phát
• 3.1.2.8. Sở hữu Nhà nước
• 3.2. Phương pháp nghiên cứu
• 3.2.1. Quy trình nghiên cứu
• 3.2.2. Thu thập và xử lý số liệu
• 3.2.3. Mẫu nghiên cứu
• 3.2.4. Phương pháp thu thập dữ liệu
• 3.2.5. Phương pháp xử lý số liệu
• 3.3. TÓM TẮT CHƯƠNG 3
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Thống kê mô tả
• 4.2. Tình hình tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại Việt Nam giai đoạn 2014 – 2023
• 4.3. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu
• 4.4. Kết quả nghiên cứu
• 4.4.1. Phân tích tương quan
• 4.4.2. Kết quả kiểm định cho các mô hình hồi quy
• 4.4.3. Kiểm định lựa chọn mô hình
• 4.4.4. Kiểm định khuyết tật của mô hình REM
• 4.4.5. Khắc phục khuyết tật của mô hình REM
• 4.4.6. Kiểm định giả thuyết thống kê và thảo luận kết quả nghiên cứu
• 4.4.6.1. Kiểm định giả thuyết thống kê
• 4.4.6.2. Thảo luận kết quả nghiên cứu
• 4.5. TÓM TẮT CHƯƠNG 4
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ
• 5.1. Hàm ý quản trị
• 5.1.1. Đối với quy mô các ngân hàng thương mại
• 5.1.2. Đối với tăng trưởng tín dụng
• 5.1.3. Đối với tỷ suất lợi nhuận
• 5.1.4. Đối với công tác quản trị rủi ro tín dụng
• 5.2. Hạn chế nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo
• 5.2.1. Hạn chế nghiên cứu
• 5.2.2. Hướng nghiên cứu mở rộng
• 5.3. TÓM TẮT CHƯƠNG 5
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC 1: DỮ LIỆU THU THẬP
• PHỤ LỤC 2: KẾT QUẢ TÍNH TOÁN

I. Tổng Quan Về Rủi Ro Tín Dụng Ngân Hàng Tại Việt Nam

Trong nền kinh tế, ngân hàng thương mại (NHTM) đóng vai trò là trung gian tài chính, thực hiện hoạt động kinh doanh tiền tệ. Nhiệm vụ chính là huy động vốn từ các chủ thể thừa vốn và phân phối lại cho các đối tượng cần vốn. Quá trình này tạo ra các khoản vay, hay còn gọi là cấp tín dụng. Các khoản vay cần được đảm bảo an toàn, ổn định để mang lại lợi nhuận và thúc đẩy phát triển kinh tế. Tuy nhiên, các khoản cấp tín dụng chỉ sinh lời khi khách hàng thanh toán gốc và lãi đúng hạn. Nếu việc thanh toán bị trì hoãn, sẽ phát sinh nợ quá hạn và nợ xấu, dẫn đến sụt giảm kết quả kinh doanh và sự ổn định của NHTM, hay còn gọi là rủi ro tín dụng (RRTD). Khi NHTM đối mặt với RRTD, ngân hàng có thể không thanh toán được tiền gửi khi đến hạn, phải trích lập dự phòng RRTD, tăng chi phí xử lý nợ. Điều này ảnh hưởng đến lợi nhuận, khả năng cạnh tranh và tái đầu tư. Vì vậy, việc xem xét và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng là vô cùng quan trọng.

1.1. Khái Niệm và Bản Chất Của Rủi Ro Tín Dụng Ngân Hàng

Rủi ro tín dụng, theo định nghĩa chung, là rủi ro mà người cho vay (trong trường hợp này là ngân hàng) phải đối mặt do người vay không thể hoặc không muốn thực hiện nghĩa vụ thanh toán nợ theo thỏa thuận ban đầu. Rủi ro này có thể phát sinh từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm cả các yếu tố khách quan như suy thoái kinh tế, biến động thị trường, hoặc các yếu tố chủ quan như quản lý tín dụng yếu kém, thẩm định khách hàng không kỹ lưỡng. Nghiên cứu của Hoàng Thị Diệu Thanh (2024) nhấn mạnh rằng việc quản lý và kiểm soát rủi ro tín dụng hiệu quả là yếu tố then chốt để đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững của ngành ngân hàng.

1.2. Tầm Quan Trọng Của Quản Trị Rủi Ro Tín Dụng Trong Ngân Hàng

Quản trị rủi ro tín dụng đóng vai trò then chốt trong sự ổn định và phát triển của hệ thống ngân hàng. Các biện pháp quản trị rủi ro hiệu quả giúp ngân hàng giảm thiểu tổn thất, bảo vệ nguồn vốn, và duy trì niềm tin của khách hàng. Theo nghiên cứu của Basel Committee on Banking Supervision, quản trị rủi ro tín dụng là một trong những trụ cột chính của hệ thống quản trị ngân hàng hiện đại. Các ngân hàng cần xây dựng và duy trì một hệ thống quản trị rủi ro tín dụng toàn diện, bao gồm các quy trình thẩm định, phê duyệt, giám sát tín dụng, và các biện pháp xử lý nợ xấu.

II. Thực Trạng Nợ Xấu Thách Thức Rủi Ro Tín Dụng Tại VN 2014 2023

Tại Việt Nam, các NHTM đang nỗ lực kìm hãm và duy trì tỷ lệ nợ quá hạn, nợ xấu ở mức an toàn theo quy định của NHNN. Báo cáo từ NHNN cho thấy xung đột tại Ukraine và dịch bệnh Covid-19 đã gây khó khăn cho nhiều doanh nghiệp, dẫn đến việc đóng cửa hoặc hạn chế sản xuất, tác động tiêu cực đến khả năng thanh toán. Trong giai đoạn 2020 – 2021, tỷ lệ nợ xấu và nợ xấu nội bảng tăng nhanh. Để đối mặt với tình hình nợ xấu, các tổ chức tài chính chủ động phân loại nợ và trích lập dự phòng RRTD. Mức dự phòng này đã tăng lên đáng kể, đạt mức cao chưa từng có là 150% vào cuối năm 2021. Năm 2021, tỷ lệ nợ xấu nội bảng cùng với nợ đã được chuyển cho VAMC (Công ty quản lý tài sản Việt Nam), cùng với những khoản nợ tiềm ẩn đã chuyển thành dạng nợ xấu, duy trì ở mức khá cao là 6,31%. Năm 2022, tỷ lệ nợ xấu nội bảng trên toàn hệ thống duy trì ở mức 2% so với tổng dư nợ. Tuy nhiên, đến thời điểm cuối tháng 2/2023, tỷ lệ nợ xấu nội bảng đã tăng lên 2,91% (so với chỉ 1,49% vào năm 2021 và mức 2% vào năm 2022).

2.1. Ảnh Hưởng Của COVID 19 Đến Rủi Ro Tín Dụng Ngân Hàng

Đại dịch COVID-19 đã gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế toàn cầu, và ngành ngân hàng Việt Nam không phải là ngoại lệ. Dịch bệnh đã làm gián đoạn chuỗi cung ứng, giảm sút hoạt động sản xuất kinh doanh, và khiến nhiều doanh nghiệp rơi vào tình trạng khó khăn về tài chính. Điều này dẫn đến sự gia tăng đáng kể về tỷ lệ nợ xấu, đặc biệt là trong các lĩnh vực chịu ảnh hưởng nặng nề như du lịch, dịch vụ, và vận tải. Các ngân hàng đã phải đối mặt với áp lực gia tăng về trích lập dự phòng rủi ro, và việc thu hồi nợ trở nên khó khăn hơn.

2.2. Các Biện Pháp Ứng Phó Với Nợ Xấu Trong Giai Đoạn 2014 2023

Trong giai đoạn 2014-2023, NHNN và các NHTM đã triển khai nhiều biện pháp để ứng phó với tình trạng nợ xấu. Các biện pháp này bao gồm việc tái cơ cấu nợ, giãn nợ, giảm lãi suất, và các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp. NHNN cũng đã ban hành các quy định chặt chẽ hơn về phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro. Ngoài ra, việc thành lập VAMC (Công ty Quản lý Tài sản Việt Nam) cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xử lý nợ xấu và làm lành mạnh hóa bảng cân đối kế toán của các NHTM.

III. Cách Các Yếu Tố Nội Tại Ngân Hàng Ảnh Hưởng Rủi Ro Tín Dụng

Để tạo nền tảng tài chính cho các ngân hàng dần lành mạnh và phục hồi ổn định thì việc xem xét và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng của ngân hàng trở thành nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết. Chúng không chỉ làm tắc nghẽn dòng tín dụng trong nền kinh tế mà ảnh hưởng không nhỏ đến uy tín, chất lượng cũng như hiệu quả hoạt động kinh doanh của NHTM. Tính đến thời điểm hiện nay thì các nghiên cứu tiêu biểu về các nhân tố ảnh hưởng đến RRTD tại các NHTM thì các tác giả chủ yếu tập trung vào hai nhóm nhân tố chủ yếu đó là nội tại của ngân hàng và vĩ mô nền kinh tế.

3.1. Quy Mô Ngân Hàng Và Tác Động Đến Rủi Ro Tín Dụng

Quy mô ngân hàng, được đo lường bằng tổng tài sản, có thể tác động đến rủi ro tín dụng theo hai hướng khác nhau. Một mặt, các ngân hàng lớn có thể tận dụng lợi thế kinh tế nhờ quy mô để đa dạng hóa danh mục đầu tư, giảm thiểu rủi ro tập trung. Mặt khác, quy mô lớn cũng có thể làm tăng tính phức tạp trong quản lý, khiến cho việc kiểm soát rủi ro trở nên khó khăn hơn. Nghiên cứu của Hazimi và William (2020) cho thấy rằng quy mô ngân hàng có thể có tác động phi tuyến tính đến rủi ro tín dụng, tức là tác động có thể thay đổi tùy thuộc vào mức độ quy mô.

3.2. Tỷ Suất Sinh Lời ROE và Khả Năng Kiểm Soát Rủi Ro Tín Dụng

Tỷ suất sinh lời, đặc biệt là ROE (Return on Equity), là một chỉ số quan trọng phản ánh hiệu quả hoạt động của ngân hàng. Các ngân hàng có ROE cao thường có khả năng kiểm soát rủi ro tín dụng tốt hơn, nhờ vào việc có nguồn lực tài chính dồi dào để bù đắp các khoản lỗ phát sinh từ nợ xấu. Tuy nhiên, việc theo đuổi lợi nhuận quá mức cũng có thể khiến ngân hàng chấp nhận rủi ro cao hơn, dẫn đến sự gia tăng rủi ro tín dụng. Cần có sự cân bằng giữa việc tối đa hóa lợi nhuận và duy trì mức độ rủi ro chấp nhận được.

3.3. Tăng Trưởng Tín Dụng và Mối Liên Hệ Với Rủi Ro Tín Dụng

Tăng trưởng tín dụng là động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, tăng trưởng tín dụng quá nhanh và không kiểm soát có thể dẫn đến sự gia tăng rủi ro tín dụng. Các ngân hàng có thể nới lỏng tiêu chuẩn cho vay để tăng trưởng tín dụng, dẫn đến việc cấp tín dụng cho các đối tượng khách hàng có mức độ rủi ro cao. Điều này có thể gây ra sự tích tụ nợ xấu và đe dọa sự ổn định của hệ thống ngân hàng. Theo nghiên cứu của Nguyễn Thị Ngọc Diệp và Nguyễn Minh Kiều (2015), cần có sự giám sát chặt chẽ đối với tăng trưởng tín dụng để đảm bảo rằng tăng trưởng này là bền vững và không gây ra rủi ro quá mức.

IV. Phân Tích Các Yếu Tố Kinh Tế Vĩ Mô Ảnh Hưởng Đến Rủi Ro

Điển hình trên thế giới các nghiên cứu của Tole và cộng sự (2019); Hazimi và William (2020); Antony và Suresh (2023) đề cập đến các nhân tố thuộc NHTM như quy mô ngân hàng, tỷ suất sinh lợi, tăng trưởng tín dụng, các hoạt động đa dạng hóa thu nhập, các hoạt động quản lý,. và các nhân tố vĩ mô như tỷ lệ lạm phát, tốc độ tăng trưởng kinh tế, lãi suất, tỷ giá ngoại tệ đều ảnh hưởng đến RRTD của các NHTM. Các kết quả này đều tương đồng với các nghiên cứu tại Việt Nam, tiêu biểu như Nguyễn Thị Ngọc Diệp và Nguyễn Minh Kiều (2015); Nguyễn Văn Thuận và Dương Hồng Ngọc (2015), Nguyễn Thị Kim Phụng và Nguyễn Thị Nhật Tân (2022).

4.1. Tốc Độ Tăng Trưởng Kinh Tế GDP và Tác Động Đến Rủi Ro Tín Dụng

Tốc độ tăng trưởng kinh tế, được đo lường bằng GDP (Gross Domestic Product), là một trong những yếu tố vĩ mô quan trọng nhất ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng. Khi nền kinh tế tăng trưởng mạnh mẽ, các doanh nghiệp có nhiều cơ hội kinh doanh hơn, thu nhập của người dân tăng lên, và khả năng trả nợ của các khách hàng vay vốn cũng được cải thiện. Ngược lại, khi nền kinh tế suy thoái, các doanh nghiệp gặp khó khăn, tỷ lệ thất nghiệp tăng lên, và rủi ro tín dụng gia tăng.

4.2. Tỷ Lệ Lạm Phát Mối Quan Hệ Với Rủi Ro Tín Dụng Ngân Hàng

Tỷ lệ lạm phát có thể ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng theo nhiều cách khác nhau. Lạm phát cao có thể làm giảm sức mua của người dân, khiến cho việc trả nợ trở nên khó khăn hơn. Ngoài ra, lạm phát cũng có thể làm tăng chi phí sản xuất của doanh nghiệp, giảm lợi nhuận, và tăng rủi ro phá sản. Tuy nhiên, lạm phát ở mức vừa phải có thể thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tạo ra cơ hội kinh doanh mới, và cải thiện khả năng trả nợ của các khách hàng vay vốn.

4.3. Lãi Suất Tỷ Giá Hối Đoái và Rủi Ro Tín Dụng

Lãi suất và tỷ giá hối đoái là hai yếu tố quan trọng khác ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng. Lãi suất cao có thể làm tăng chi phí vay vốn, khiến cho việc trả nợ trở nên khó khăn hơn đối với các doanh nghiệp và cá nhân. Tỷ giá hối đoái biến động mạnh có thể gây ra rủi ro cho các doanh nghiệp có hoạt động xuất nhập khẩu, đặc biệt là những doanh nghiệp vay vốn bằng ngoại tệ.

V. Hiệu Quả Mô Hình Quản Trị Rủi Ro Tín Dụng Trong Thực Tế VN

Thực tế đã cho thấy, để đối mặt với tình hình nợ xấu ngày càng phức tạp, các tổ chức tài chính đã chủ động bằng cách phân loại nợ và tiến hành việc trích lập dự phòng RRTD (chiếm khoảng 80% thị phần tổng tài sản). Mức dự phòng này đã tăng lên đáng kể, đạt mức cao chưa từng có là 150% vào cuối năm 2021. Những khó khăn trong lĩnh vực tài chính thể hiện ở thực tế thời gian gần đây sự sáp nhập, hợp nhất và mua lại với giá 0 đồng đã diễn ra ở một số ngân hàng thương mại Việt Nam.

5.1. Ứng Dụng Basel II và Basel III Vào Quản Trị Rủi Ro Tín Dụng

Việc áp dụng các chuẩn mực quốc tế như Basel II và Basel III đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro tín dụng của các NHTM Việt Nam. Basel II tập trung vào việc yêu cầu các ngân hàng phải có đủ vốn để bù đắp cho các rủi ro tín dụng, rủi ro hoạt động, và rủi ro thị trường. Basel III bổ sung thêm các yêu cầu về vốn và thanh khoản, nhằm tăng cường khả năng chống chịu của hệ thống ngân hàng trước các cú sốc kinh tế.

5.2. Quy Trình Thẩm Định và Giám Sát Tín Dụng Hiệu Quả

Quy trình thẩm định và giám sát tín dụng hiệu quả là yếu tố then chốt để giảm thiểu rủi ro tín dụng. Quy trình thẩm định cần được thực hiện một cách kỹ lưỡng, bao gồm việc đánh giá khả năng trả nợ của khách hàng, phân tích tình hình tài chính, và kiểm tra tài sản đảm bảo. Quy trình giám sát cần được thực hiện thường xuyên, nhằm phát hiện sớm các dấu hiệu cảnh báo rủi ro và có biện pháp xử lý kịp thời.

VI. Kết Luận Giải Pháp Giảm Rủi Ro Tín Dụng Ngân Hàng tại VN

Từ những nghiên cứu trên, cho thấy vẫn còn nhiều lỗ hổng trong các nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại Việt Nam đến thời điểm hiện tại. Vì vậy, tác giả đã lựa chọn vấn đề này làm đề tài nghiên cứu nhằm phân tích và tìm ra các nhân tố ảnh hưởng RRTD tại các NHTM giai đoạn 2014 – 2023. Từ đó, đề xuất với các nhà quản trị NHTM các hàm ý nhằm hạn chế rủi ro này thông qua việc điều chỉnh các nhân tố ảnh hưởng.

6.1. Hàm Ý Chính Sách và Kiến Nghị Cho Các Ngân Hàng

Dựa trên kết quả nghiên cứu, luận văn đề xuất một số hàm ý chính sách và kiến nghị cho các ngân hàng. Các ngân hàng cần tăng cường quản lý rủi ro tín dụng, nâng cao chất lượng thẩm định tín dụng, và giám sát chặt chẽ các khoản vay. NHNN cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về quản trị rủi ro tín dụng, tăng cường giám sát hoạt động của các ngân hàng, và có các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp để giảm thiểu rủi ro tín dụng.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Mở Rộng Về Rủi Ro Tín Dụng Ngân Hàng

Luận văn cũng đề xuất một số hướng nghiên cứu mở rộng về rủi ro tín dụng ngân hàng. Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc phân tích tác động của các yếu tố phi tài chính đến rủi ro tín dụng, như chất lượng quản trị doanh nghiệp, môi trường kinh doanh, và các yếu tố xã hội. Ngoài ra, cần có thêm các nghiên cứu về hiệu quả của các công cụ phái sinh tín dụng trong việc quản lý rủi ro tín dụng tại Việt Nam.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam phát triển năng động, các ngân hàng thương mại (NHTM) đóng vai trò trung gian tài chính quan trọng, thực hiện huy động và phân phối vốn cho các đối tượng cần vốn. Tuy nhiên, rủi ro tín dụng (RRTD) vẫn là thách thức lớn đối với sự ổn định và phát triển của hệ thống ngân hàng. Theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, tỷ lệ nợ xấu nội bảng của các NHTM đã tăng từ 1,49% năm 2021 lên 2,91% vào cuối tháng 2/2023, cho thấy áp lực ngày càng lớn trong quản lý rủi ro tín dụng. Đặc biệt, đại dịch Covid-19 và các biến động kinh tế toàn cầu đã làm gia tăng rủi ro này, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thanh toán của khách hàng vay vốn.

Luận văn tập trung nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến RRTD tại 24 NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2014 – 2023, nhằm mục tiêu xác định các yếu tố nội tại ngân hàng và vĩ mô kinh tế tác động đến RRTD, đồng thời đo lường mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các ngân hàng chiếm hơn 75% giá trị hệ thống, với dữ liệu thứ cấp được thu thập và xử lý bằng phương pháp hồi quy đa biến. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản trị ngân hàng trong việc kiểm soát và giảm thiểu rủi ro tín dụng, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động và ổn định tài chính hệ thống.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba lý thuyết nền tảng chính để phân tích RRTD tại các NHTM:

• Lý thuyết chu kỳ kinh tế: Chu kỳ kinh tế gồm giai đoạn mở rộng và suy thoái ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng trả nợ của khách hàng. Khi nền kinh tế tăng trưởng, RRTD giảm do khả năng trả nợ được cải thiện; ngược lại, trong giai đoạn suy thoái, RRTD tăng lên do khó khăn tài chính của khách hàng.

• Lý thuyết quy mô ngân hàng: Quy mô ngân hàng thể hiện sức mạnh tài chính và khẩu vị rủi ro. Các ngân hàng lớn có thể chấp nhận rủi ro cao hơn để tăng trưởng tín dụng, dẫn đến RRTD tăng. Tuy nhiên, quy mô lớn cũng giúp đa dạng hóa nguồn thu và nâng cao năng lực quản lý rủi ro.

• Lý thuyết thông tin bất cân xứng: Sự không đồng đều về thông tin giữa ngân hàng và khách hàng vay vốn dẫn đến rủi ro đạo đức và lựa chọn đối nghịch, làm gia tăng RRTD. Ngân hàng cần tăng cường kiểm soát và quản lý thông tin để giảm thiểu rủi ro này.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu bao gồm: tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng (DPRRTD) làm đại diện cho RRTD, quy mô ngân hàng (SIZE), tỷ suất sinh lời (ROE), tăng trưởng tín dụng (LGR), tỷ lệ chi phí hoạt động (ME), hệ số an toàn vốn (CAR), sở hữu Nhà nước (STA), tốc độ tăng trưởng kinh tế (GDP) và tỷ lệ lạm phát (CPI).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Phương pháp định tính được áp dụng để tổng hợp lý thuyết, khảo sát các nghiên cứu trước và xác định khoảng trống nghiên cứu. Phương pháp định lượng chủ yếu dựa trên dữ liệu thứ cấp của 24 NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2014 – 2023, chiếm hơn 75% giá trị hệ thống.

Dữ liệu được thu thập từ các báo cáo tài chính, website chính thức và các nguồn công khai. Mẫu nghiên cứu gồm 24 ngân hàng có dữ liệu đầy đủ và liên tục trong 10 năm. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm STATA 14.0 với các mô hình hồi quy đa biến như Pooled OLS, Fixed Effects Model (FEM), Random Effects Model (REM). Các kiểm định Hausman, F-test được thực hiện để lựa chọn mô hình phù hợp. Các khuyết tật của mô hình REM được kiểm tra và khắc phục bằng phương pháp Feasible Generalized Least Squares (FGLS) nhằm đảm bảo tính chính xác và tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Quy mô ngân hàng (SIZE) có ảnh hưởng cùng chiều và tích cực đến RRTD, với hệ số hồi quy dương và ý nghĩa thống kê ở mức 1%. Điều này cho thấy các ngân hàng lớn có xu hướng chấp nhận rủi ro tín dụng cao hơn để tăng trưởng dư nợ, phù hợp với giả thuyết "quá lớn để phá sản".

2. Tăng trưởng tín dụng (LGR) cũng có tác động tích cực đến RRTD, với mức ảnh hưởng khoảng 0,15 đơn vị tăng DPRRTD cho mỗi 1% tăng trưởng dư nợ. Kết quả này phản ánh thực tế các ngân hàng có tốc độ tăng trưởng tín dụng cao thường có nguy cơ gia tăng nợ xấu do nới lỏng tiêu chuẩn cho vay.

3. Tỷ lệ chi phí hoạt động (ME) có ảnh hưởng cùng chiều và đáng kể đến RRTD, với hệ số hồi quy dương, cho thấy quản lý chi phí kém hiệu quả làm tăng rủi ro tín dụng do ngân hàng phải bù đắp chi phí bằng cách mở rộng tín dụng rủi ro.

4. Tỷ suất sinh lời (ROE) có ảnh hưởng ngược chiều và tiêu cực đến RRTD, với hệ số hồi quy âm và ý nghĩa thống kê cao. Điều này cho thấy ngân hàng có hiệu quả kinh doanh tốt thường kiểm soát rủi ro tín dụng hiệu quả hơn.

5. Hệ số an toàn vốn (CAR), tốc độ tăng trưởng kinh tế (GDP) và sở hữu Nhà nước (STA) không có ý nghĩa thống kê trong mô hình hồi quy, cho thấy các yếu tố này chưa ảnh hưởng rõ rệt đến RRTD trong giai đoạn nghiên cứu.

6. Tỷ lệ lạm phát (CPI) có ảnh hưởng cùng chiều và tích cực đến RRTD, phản ánh tác động tiêu cực của lạm phát lên khả năng trả nợ của khách hàng vay vốn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các lý thuyết về chu kỳ kinh tế và quy mô ngân hàng. Việc quy mô ngân hàng và tăng trưởng tín dụng làm gia tăng RRTD được giải thích bởi xu hướng các ngân hàng lớn và tăng trưởng nhanh có khẩu vị rủi ro cao hơn, đồng thời có thể nới lỏng tiêu chuẩn cho vay để mở rộng thị phần. Tỷ lệ chi phí hoạt động cao phản ánh quản lý kém, làm tăng áp lực tài chính và rủi ro tín dụng.

Mối quan hệ ngược chiều giữa ROE và RRTD cho thấy hiệu quả kinh doanh là yếu tố quan trọng giúp ngân hàng kiểm soát rủi ro tín dụng. Kết quả không tìm thấy ảnh hưởng đáng kể của CAR và sở hữu Nhà nước có thể do các chính sách vốn và cấu trúc sở hữu chưa tạo ra sự khác biệt rõ ràng trong giai đoạn nghiên cứu.

Tỷ lệ lạm phát tác động tích cực đến RRTD phù hợp với các nghiên cứu trước, khi lạm phát làm giảm giá trị thực của thu nhập và tăng chi phí trả nợ, gây khó khăn cho khách hàng vay vốn. Các dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ hồi quy thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng biến số đến DPRRTD, giúp minh họa rõ ràng các mối quan hệ này.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý quy mô ngân hàng: Các NHTM cần kiểm soát chặt chẽ việc mở rộng quy mô, tránh chạy theo tăng trưởng tín dụng nóng, nhằm giảm thiểu rủi ro tín dụng. Mục tiêu giảm tỷ lệ DPRRTD xuống dưới 2% trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo và phòng quản lý rủi ro.

2. Kiểm soát tăng trưởng tín dụng bền vững: Thiết lập các tiêu chuẩn xét duyệt tín dụng nghiêm ngặt, ưu tiên khách hàng có lịch sử tín dụng tốt và khả năng trả nợ ổn định. Mục tiêu duy trì tăng trưởng tín dụng hợp lý dưới 15%/năm. Chủ thể thực hiện: Phòng tín dụng và kiểm soát nội bộ.

3. Nâng cao hiệu quả quản lý chi phí hoạt động: Áp dụng các giải pháp tối ưu hóa chi phí, giảm thiểu chi phí không cần thiết, đồng thời đầu tư công nghệ để nâng cao hiệu quả vận hành. Mục tiêu giảm tỷ lệ chi phí hoạt động dưới 40% tổng thu nhập trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng tài chính và vận hành.

4. Tăng cường năng lực tài chính và vốn chủ sở hữu: Đẩy mạnh tăng vốn chủ sở hữu để nâng cao khả năng chịu đựng rủi ro, đồng thời tuân thủ các quy định về hệ số an toàn vốn. Mục tiêu đạt CAR tối thiểu 9% theo quy định trong 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban giám đốc và cổ đông.

5. Theo dõi và ứng phó với biến động kinh tế vĩ mô: Xây dựng các kịch bản ứng phó với lạm phát và biến động kinh tế, điều chỉnh chính sách tín dụng phù hợp để giảm thiểu tác động tiêu cực. Chủ thể thực hiện: Phòng phân tích kinh tế và chiến lược.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản trị ngân hàng thương mại: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách quản lý rủi ro tín dụng, tối ưu hóa hoạt động tín dụng và nâng cao hiệu quả kinh doanh.

2. Cơ quan quản lý nhà nước và Ngân hàng Nhà nước: Tham khảo để hoàn thiện các quy định, chính sách giám sát và hỗ trợ ổn định hệ thống ngân hàng, đặc biệt trong bối cảnh biến động kinh tế.

3. Các nhà nghiên cứu và học viên cao học chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng: Là tài liệu tham khảo khoa học về các nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng, phương pháp nghiên cứu định lượng và mô hình phân tích dữ liệu thực tiễn.

4. Các nhà đầu tư và cổ đông ngân hàng: Hiểu rõ hơn về các rủi ro tín dụng và các yếu tố ảnh hưởng, từ đó đưa ra quyết định đầu tư và giám sát hiệu quả hoạt động của ngân hàng.

Câu hỏi thường gặp

1. Rủi ro tín dụng là gì và tại sao nó quan trọng với ngân hàng?
   RRTD là nguy cơ khách hàng không trả được nợ gốc và lãi đúng hạn, gây tổn thất tài chính cho ngân hàng. Quản lý RRTD giúp bảo vệ lợi nhuận và ổn định hoạt động ngân hàng.

2. Những nhân tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến rủi ro tín dụng tại các NHTM Việt Nam?
   Quy mô ngân hàng, tăng trưởng tín dụng, tỷ lệ chi phí hoạt động và tỷ lệ lạm phát là các nhân tố có ảnh hưởng tích cực đến RRTD, trong khi tỷ suất sinh lời có ảnh hưởng ngược chiều.

3. Tại sao hệ số an toàn vốn không có ảnh hưởng đáng kể đến rủi ro tín dụng trong nghiên cứu này?
   Có thể do các ngân hàng đã tuân thủ quy định về vốn hoặc các yếu tố khác chi phối mạnh hơn trong giai đoạn nghiên cứu, làm giảm tác động trực tiếp của CAR đến RRTD.

4. Làm thế nào để ngân hàng kiểm soát tăng trưởng tín dụng nhằm giảm rủi ro?
   Ngân hàng cần áp dụng tiêu chuẩn xét duyệt nghiêm ngặt, đánh giá kỹ lưỡng khả năng trả nợ của khách hàng và theo dõi sát sao danh mục tín dụng để tránh nợ xấu gia tăng.

5. Tác động của lạm phát đến rủi ro tín dụng như thế nào?
   Lạm phát làm giảm giá trị thực của thu nhập và tăng chi phí trả nợ, khiến khách hàng khó khăn trong việc hoàn trả khoản vay, từ đó làm tăng RRTD.

Kết luận

• Luận văn đã xác định và đo lường được các nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại 24 ngân hàng thương mại Việt Nam trong giai đoạn 2014 – 2023.
• Quy mô ngân hàng, tăng trưởng tín dụng, tỷ lệ chi phí hoạt động và tỷ lệ lạm phát có ảnh hưởng tích cực đến RRTD, trong khi tỷ suất sinh lời có ảnh hưởng tiêu cực.
• Hệ số an toàn vốn, tốc độ tăng trưởng kinh tế và sở hữu Nhà nước không có ý nghĩa thống kê trong mô hình nghiên cứu.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp quản trị nhằm giảm thiểu rủi ro tín dụng và nâng cao hiệu quả hoạt động ngân hàng.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi sát sao biến động kinh tế vĩ mô và cập nhật mô hình nghiên cứu với dữ liệu mới để nâng cao tính ứng dụng thực tiễn.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao năng lực quản lý rủi ro tín dụng và bảo vệ sự phát triển bền vững của ngân hàng bạn!