Hoàn thiện công tác quản lý nhà nước về vệ sinh an toàn thực phẩm cho chuỗi giá trị tôm tỉnh Bến Tre

• Tác giả: Lê Minh Truyền
• Người hướng dẫn: PGS. TS. Trần Tiến Khai
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế TP.HCM
• Chuyên ngành: Quản lý công
• Đề tài: Quản Lý Vệ Sinh An Toàn Thực Phẩm Trong Chuỗi Giá Trị Tôm Tỉnh Bến Tre
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2016
• Địa điểm: TP. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
• 1.1. Mục đích và nội dung nghiên cứu
• 1.1.1. Mục đích nghiên cứu
• 1.1.2. Nội dung nghiên cứu
• 1.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 1.2.2. Phạm vi nghiên cứu
• 1.3. Phương pháp nghiên cứu
• 1.3.1. Đối tượng khảo sát
• 1.4. Dữ liệu phân tích
• 1.5. Những đóng góp của luận văn nghiên cứu
• 1.6. Kết cấu luận văn
• 2. CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC BÀI NGHIÊN CỨU TRƯỚC
• 2.1. Tổng quan cơ sở lý thuyết
• 2.2. Khái niệm về chuỗi giá trị
• 2.3. Chuỗi giá trị thủy sản tôm nuôi
• 2.4. Chính sách quản lý vệ sinh thực phẩm trong chuỗi giá trị của nhà nước
• 2.5. Các nghiên cứu trong nước và nước ngoài
• 2.5.1. Nghiên cứu trong nước
• 2.5.2. Nghiên cứu tại nước ngoài
• 3. CHƯƠNG 3: THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Khung phân tích và tiêu chí đánh giá
• 3.2. Các thông tin cần thu thập
• 3.2.1. Nguồn thông tin thu thập từ cấp TW
• 3.2.2. Nguồn thông tin thu thập từ cấp tỉnh
• 3.2.3. Nguồn thông tin thu thập từ các tác nhân tham gia trong chuỗi
• 3.3. Phương pháp thu thập
• 3.3.1. Phương pháp phỏng vấn chuyên gia
• 3.3.2. Phương pháp phỏng vấn đại diện các tác nhân liên quan trong chuỗi
• 3.4. Phương pháp phân tích xử lý dữ liệu
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.1. Tổng quan về tình hình phát triển ngành nuôi tôm và các chính sách QLVSATTP từ phía nhà nước
• 4.1.1. Tình hình phát triển ngành thủy sản và nuôi tôm tại Việt Nam
• 4.1.2. Các chính sách QLVSATTP với ngành thủy sản đối với chuỗi giá trị tôm nuôi
• 4.1.3. Tổng quan về các chính sách QL VSATTP đối với ngành TS và ngành tôm tại tỉnh Bến Tre hiện nay
• 4.1.4. Thực trạng quản lý an toàn về sinh thực phẩm trong chuỗi giá trị tôm nuôi tại tỉnh Bến Tre
• 4.2. Vai trò, chức năng, nhiệm vụ, hoạt động thực thi chính sách QLVSATTP của các cơ quan chức năng
• 4.2.1. Vai trò, chức năng, năng lực kiểm soát VSATTP của các tác nhân trong chuỗi
• 4.3. Đánh giá tổng hợp vấn đề về QL VSATTP ở chuỗi giá trị tôm Bến Tre
• 4.4. Những rủi ro trong công tác quản lý VSATTP đối với các khâu của chuỗi giá trị tôm Bến Tre
• 4.4.1. Sơ đồ quản lý VSATTP cho chuỗi giá trị tôm ở Bến Tre
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ GIẢI PHÁP CHÍNH SÁCH
• 5.1. Giải pháp chính sách
• 5.1.1. Đối với các nguồn cung cấp đầu vào và các hộ nuôi tôm giống, tôm thương phẩm
• 5.1.2. Đối với các công ty chế biến xuất nhập khẩu
• 5.1.3. Đối với các tổ chức, cơ quan hỗ trợ có liên quan
• 5.1.4. Đối với các cơ quan quản lý nhà nước về VSATTP
• 5.2. Hạn chế của đề tài
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Quản Lý VSATTP Tôm Bến Tre Tại Sao Quan Trọng

Ngành nuôi tôm tại Bến Tre đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế của tỉnh. Tuy nhiên, vệ sinh an toàn thực phẩm tôm Bến Tre lại là một thách thức lớn. Chất lượng tôm ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Nhiều lô hàng tôm Việt Nam đã bị cảnh báo do vi phạm các chỉ tiêu về hóa chất và kháng sinh, gây thiệt hại lớn về kinh tế và uy tín. Việc quản lý VSATTP trong chuỗi giá trị tôm là yếu tố then chốt để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành. Theo số liệu thống kê, số lượng hàng thủy sản bị trả về do vi phạm VSATTP ngày càng gia tăng, đòi hỏi các biện pháp kiểm soát chặt chẽ hơn. Luận văn này tập trung vào đánh giá và đề xuất giải pháp để hoàn thiện công tác quản lý nhà nước về VSATTP áp dụng cho chuỗi giá trị tôm Bến Tre.

1.1. Tầm quan trọng của VSATTP đối với xuất khẩu tôm

Xuất khẩu tôm là một trong những nguồn thu ngoại tệ lớn của Việt Nam. Tuy nhiên, để duy trì và phát triển thị trường xuất khẩu, việc đảm bảo an toàn thực phẩm xuất khẩu tôm là vô cùng quan trọng. Các thị trường khó tính như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản ngày càng khắt khe hơn về các tiêu chuẩn VSATTP. Do đó, việc nâng cao chất lượng và độ an toàn của tôm là yếu tố sống còn đối với các doanh nghiệp xuất khẩu.

1.2. Ảnh hưởng của VSATTP đến uy tín và thương hiệu tôm Bến Tre

Uy tín và thương hiệu là tài sản vô giá của một sản phẩm. Khi tôm Bến Tre bị phát hiện vi phạm các quy định về VSATTP, không chỉ doanh nghiệp trực tiếp vi phạm chịu thiệt hại mà cả ngành tôm của tỉnh cũng bị ảnh hưởng. Việc xây dựng và duy trì thương hiệu tôm sạch Bến Tre đòi hỏi sự nỗ lực của tất cả các bên liên quan trong chuỗi giá trị tôm.

II. Thách Thức Quản Lý VSATTP Trong Chuỗi Giá Trị Tôm Bến Tre

Quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm tôm Bến Tre đối diện nhiều thách thức. Từ khâu con giống, thức ăn đến chế biến, mỗi công đoạn đều tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm. Việc sử dụng kháng sinh không kiểm soát, hóa chất cấm trong nuôi trồng, quy trình chế biến không đảm bảo là những vấn đề nhức nhối. Theo báo cáo của NAFIQAD, phần lớn các lô hàng bị cảnh báo có dư lượng kháng sinh do thu gom từ các cơ sở nuôi nhỏ lẻ, khó kiểm soát. Ngoài ra, nhận thức của người nuôi về VSATTP còn hạn chế, việc tuân thủ các quy trình, tiêu chuẩn chưa nghiêm túc. Cần có giải pháp đồng bộ để giải quyết triệt để các thách thức này.

2.1. Nguy cơ ô nhiễm trong quá trình nuôi tôm và sử dụng kháng sinh

Quá trình nuôi tôm tiềm ẩn nhiều nguy cơ ô nhiễm từ nguồn nước, thức ăn, con giống. Việc sử dụng kháng sinh để phòng và trị bệnh cho tôm là phổ biến, nhưng nếu không kiểm soát chặt chẽ sẽ dẫn đến tình trạng dư lượng kháng sinh trong sản phẩm. Điều này không chỉ gây ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng mà còn vi phạm các quy định của các thị trường nhập khẩu.

2.2. Kiểm soát chất lượng thức ăn và con giống tôm Bến Tre

Chất lượng thức ăn và con giống có vai trò quan trọng đối với sự phát triển của tôm. Thức ăn kém chất lượng, con giống không rõ nguồn gốc không chỉ ảnh hưởng đến năng suất mà còn làm tăng nguy cơ dịch bệnh. Do đó, việc kiểm soát chất lượng thức ăn và con giống là một trong những giải pháp quan trọng để đảm bảo VSATTP tôm Bến Tre.

2.3. Hạn chế trong truy xuất nguồn gốc tôm và kiểm soát dư lượng

Khả năng truy xuất nguồn gốc tôm còn nhiều hạn chế, gây khó khăn trong việc xác định nguyên nhân khi phát hiện vi phạm về VSATTP. Việc kiểm soát dư lượng kháng sinh trong tôm cũng chưa hiệu quả do thiếu các biện pháp giám sát và xử lý nghiêm minh. Cần có hệ thống truy xuất nguồn gốc minh bạch và các biện pháp kiểm soát dư lượng hiệu quả để bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và uy tín của ngành.

III. Giải Pháp Quản Lý VSATTP Hiệu Quả Chuỗi Giá Trị Tôm Bến Tre

Để nâng cao hiệu quả quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm tôm Bến Tre, cần có giải pháp đồng bộ từ khâu nuôi trồng đến chế biến và tiêu thụ. Việc áp dụng các tiêu chuẩn VietGAP tôm Bến Tre, HACCP trong chế biến tôm là cần thiết. Đồng thời, cần tăng cường kiểm tra, giám sát việc sử dụng kháng sinh, hóa chất trong nuôi trồng. Theo PGS.TS Trần Tiến Khai, việc xây dựng chuỗi liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị tôm sẽ giúp nâng cao khả năng kiểm soát VSATTP. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp và người nuôi để đảm bảo an toàn thực phẩm.

3.1. Áp dụng VietGAP và các tiêu chuẩn quốc tế trong nuôi tôm

Việc áp dụng VietGAP và các tiêu chuẩn quốc tế như GlobalGAP, ASC không chỉ giúp nâng cao chất lượng tôm mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc xuất khẩu. Các tiêu chuẩn này quy định chặt chẽ về quy trình nuôi, sử dụng thức ăn, thuốc thú y, đảm bảo VSATTP và bảo vệ môi trường. Cần khuyến khích và hỗ trợ người nuôi áp dụng các tiêu chuẩn này.

3.2. Xây dựng chuỗi liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân

Chuỗi liên kết chặt chẽ giữa người nuôi, doanh nghiệp chế biến và tiêu thụ sẽ giúp nâng cao khả năng quản lý chất lượng tôm Bến Tre và VSATTP. Doanh nghiệp có thể hỗ trợ người nuôi về kỹ thuật, vốn, đầu ra, đổi lại người nuôi phải tuân thủ các quy trình, tiêu chuẩn do doanh nghiệp đặt ra. Mô hình này giúp tạo ra sản phẩm tôm sạch chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của thị trường.

3.3. Tăng cường đào tạo VSATTP cho người nuôi và cơ sở chế biến

Nâng cao nhận thức và kiến thức về VSATTP cho người nuôi và các cơ sở chế biến là yếu tố then chốt. Các lớp đào tạo vệ sinh an toàn thực phẩm cho người nuôi tôm cần được tổ chức thường xuyên, cập nhật kiến thức mới về quy định, tiêu chuẩn và các biện pháp phòng ngừa. Các cơ sở chế biến cần được đào tạo HACCP và các hệ thống quản lý chất lượng khác.

IV. Ứng Dụng Công Nghệ Và Truy Xuất Nguồn Gốc Tôm Bến Tre

Ứng dụng công nghệ trong quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm tôm Bến Tre là xu hướng tất yếu. Hệ thống truy xuất nguồn gốc tôm sử dụng công nghệ blockchain giúp minh bạch hóa thông tin về quy trình nuôi trồng, chế biến, đảm bảo an toàn thực phẩm. Việc sử dụng cảm biến, hệ thống giám sát tự động giúp theo dõi chất lượng nước, thức ăn, phát hiện sớm các nguy cơ ô nhiễm. Theo nhiều nghiên cứu, việc ứng dụng công nghệ giúp giảm thiểu rủi ro về VSATTP, nâng cao hiệu quả sản xuất.

4.1. Ứng dụng blockchain trong truy xuất nguồn gốc tôm Bến Tre

Công nghệ blockchain giúp tạo ra một hệ thống truy xuất nguồn gốc minh bạch, an toàn và không thể sửa đổi. Mọi thông tin về quá trình nuôi trồng, chế biến, vận chuyển của tôm được ghi lại trên blockchain, giúp người tiêu dùng dễ dàng kiểm tra và xác minh nguồn gốc sản phẩm. Điều này góp phần xây dựng lòng tin của người tiêu dùng đối với tôm Bến Tre.

4.2. Sử dụng cảm biến và hệ thống giám sát tự động trong nuôi tôm

Các cảm biến và hệ thống giám sát tự động giúp theo dõi các thông số quan trọng trong quá trình nuôi tôm như nhiệt độ, độ pH, độ mặn, oxy hòa tan... Khi các thông số này vượt quá ngưỡng cho phép, hệ thống sẽ cảnh báo, giúp người nuôi có biện pháp xử lý kịp thời. Điều này giúp giảm thiểu rủi ro dịch bệnh và đảm bảo chất lượng tôm.

4.3. Marketing và quảng bá tôm an toàn Bến Tre trên thị trường

Sau khi đã đảm bảo chất lượng và VSATTP cho tôm, việc marketing tôm an toàn và quảng bá sản phẩm trên thị trường là vô cùng quan trọng. Sử dụng các kênh truyền thông trực tuyến, mạng xã hội, tham gia các hội chợ, triển lãm để giới thiệu sản phẩm tôm sạch Bến Tre đến người tiêu dùng trong và ngoài nước. Xây dựng câu chuyện thương hiệu hấp dẫn, nhấn mạnh vào các giá trị an toàn, chất lượng, truy xuất nguồn gốc.

V. Chính Sách Hỗ Trợ Quản Lý VSATTP Tôm Bến Tre Cần Thay Đổi Gì

Để nâng cao hiệu quả quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm tôm Bến Tre, cần có chính sách hỗ trợ phù hợp. Cần tăng cường đầu tư vào cơ sở hạ tầng, trang thiết bị kiểm nghiệm, kiểm tra vệ sinh an toàn thực phẩm tôm. Đồng thời, cần có chính sách khuyến khích doanh nghiệp, người nuôi áp dụng các tiêu chuẩn VietGAP, HACCP. Cần tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm VSATTP. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, hiệp hội ngành nghề trong việc xây dựng và thực thi chính sách.

5.1. Ưu tiên đầu tư cho kiểm nghiệm và kiểm soát VSATTP

Đầu tư nâng cấp các phòng thí nghiệm, trang bị các thiết bị kiểm nghiệm hiện đại để có thể phân tích, phát hiện nhanh chóng các chất cấm, dư lượng kháng sinh trong tôm. Tăng cường năng lực cho đội ngũ cán bộ kiểm nghiệm, kiểm soát VSATTP. Thực hiện kiểm tra định kỳ, đột xuất các cơ sở nuôi trồng, chế biến tôm để phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm.

5.2. Hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho người nuôi áp dụng VietGAP

Cung cấp các khoản vay ưu đãi, hỗ trợ chi phí chứng nhận VietGAP cho người nuôi. Tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật, chuyển giao công nghệ nuôi tôm an toàn, bền vững. Xây dựng các mô hình nuôi tôm VietGAP thành công để nhân rộng. Khuyến khích các doanh nghiệp liên kết với người nuôi để cung cấp đầu vào và bao tiêu sản phẩm.

5.3. Siết chặt quản lý và xử lý vi phạm VSATTP

Tăng cường thanh tra, kiểm tra các cơ sở nuôi trồng, chế biến, kinh doanh tôm. Xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm VSATTP, công khai thông tin về các vi phạm trên các phương tiện thông tin đại chúng. Phối hợp với các cơ quan chức năng để truy tố các trường hợp vi phạm nghiêm trọng, gây ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng.

VI. Tương Lai Quản Lý VSATTP Chuỗi Giá Trị Tôm Bến Tre Bền Vững

Tương lai của ngành tôm Bến Tre phụ thuộc vào khả năng quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm một cách hiệu quả và bền vững. Việc áp dụng các giải pháp công nghệ, chính sách hỗ trợ, tăng cường hợp tác giữa các bên liên quan sẽ giúp xây dựng một chuỗi giá trị tôm an toàn, chất lượng, đáp ứng yêu cầu của thị trường. Sự phát triển bền vững của ngành tôm không chỉ mang lại lợi ích kinh tế cho người nuôi, doanh nghiệp mà còn góp phần bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và uy tín của tôm Bến Tre trên thị trường quốc tế.

6.1. Phát triển sản xuất tôm bền vững và thân thiện môi trường

Áp dụng các phương pháp nuôi tôm thân thiện với môi trường, giảm thiểu sử dụng hóa chất, kháng sinh. Quản lý chất thải, xử lý nước thải hiệu quả. Bảo vệ các hệ sinh thái ven biển. Khuyến khích các mô hình nuôi tôm sinh thái, hữu cơ. Xây dựng thương hiệu tôm sạch Bến Tre gắn liền với các giá trị bền vững.

6.2. Nâng cao năng lực cạnh tranh cho sản phẩm tôm Bến Tre

Tập trung vào nâng cao chất lượng, an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc cho sản phẩm tôm. Đa dạng hóa các sản phẩm chế biến từ tôm. Xây dựng thương hiệu mạnh cho tôm Bến Tre. Nghiên cứu và phát triển các thị trường mới. Tham gia các hiệp định thương mại tự do để mở rộng thị trường xuất khẩu.

6.3. Hợp tác quốc tế về VSATTP và quản lý chuỗi giá trị

Tham gia các tổ chức quốc tế về VSATTP, chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi các mô hình quản lý hiệu quả. Phối hợp với các nước nhập khẩu tôm để giải quyết các vấn đề liên quan đến VSATTP. Thu hút đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực chế biến tôm, chuyển giao công nghệ tiên tiến. Xây dựng các chương trình hợp tác quốc tế về quản lý chuỗi giá trị tôm.

Tổng quan nghiên cứu

Ngành thủy sản Việt Nam, đặc biệt là nuôi tôm, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế và xuất khẩu quốc gia. Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NN&PTNT), kim ngạch xuất khẩu thủy sản năm 2015 đạt khoảng 6,7 tỷ USD, giảm 14,5% so với năm 2014, trong đó riêng tôm đạt hơn 3 tỷ USD, giảm khoảng 1 tỷ USD. Tỉnh Bến Tre là một trong những địa phương trọng điểm phát triển nuôi tôm với diện tích nuôi tăng từ 528 ha năm 2010 lên 7.500 ha năm 2015, sản lượng ước đạt 251.500 tấn, giá trị khoảng 7.904 tỷ đồng, tăng 52,03%. Tuy nhiên, ngành nuôi tôm tại đây đang đối mặt với nhiều thách thức về vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP), ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm và khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Vấn đề nghiên cứu tập trung vào đánh giá công tác quản lý nhà nước về VSATTP trong chuỗi giá trị tôm nuôi tại tỉnh Bến Tre giai đoạn 2011-2015, nhằm xác định những hạn chế, rủi ro và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần gia tăng giá trị sản phẩm và phát triển bền vững ngành tôm. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, khi các thị trường nhập khẩu như Mỹ, EU, Nhật Bản ngày càng siết chặt các tiêu chuẩn VSATTP.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về chuỗi giá trị và quản lý chính sách công. Khái niệm chuỗi giá trị được hiểu là tập hợp các hoạt động từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm, bao gồm các tác nhân như người nuôi, thu gom, chế biến, thương mại và người tiêu dùng cuối cùng. Khung phân tích chuỗi giá trị của Michael Porter (1985) được sử dụng để phân tích các hoạt động sơ cấp và hỗ trợ nhằm tạo ra lợi thế cạnh tranh. Ngoài ra, phương pháp phân tích chuỗi giá trị toàn cầu của Kaplinsky và Morris (2001) giúp đánh giá vai trò quản trị, phân phối lợi ích và nâng cấp chuỗi giá trị trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Các khái niệm chính bao gồm:

• Chuỗi giá trị thủy sản tôm nuôi
• Quản trị chuỗi giá trị (theo Humphrey & Schmitz, 2002)
• Chính sách quản lý VSATTP và các tiêu chuẩn quốc gia (GMP, GAP, GHP, HACCP)
• Rủi ro và nguy cơ trong quản lý VSATTP

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích và tổng hợp dựa trên dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn chuyên gia, lãnh đạo các cơ quan quản lý nhà nước (Sở NN&PTNT, Chi cục Quản lý chất lượng nông lâm thủy sản, Thanh tra Sở NN&PTNT) và các tác nhân trong chuỗi giá trị tôm (đại lý con giống, thức ăn, người nuôi, thu gom, chế biến). Cỡ mẫu phỏng vấn gồm khoảng 50 người đại diện cho các nhóm tác nhân chính.

Dữ liệu thứ cấp bao gồm số liệu thống kê của Bộ NN&PTNT, Tổng cục Thủy sản, các văn bản pháp luật liên quan đến VSATTP như Luật An toàn thực phẩm số 55/2010/QH12, Nghị định 38/2012/NĐ-CP, các Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về thủy sản (QCVN 02-01, 02-02, 02-03, 02-10, 02-17) và các thông tư hướng dẫn.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp phân tích chính sách, phân tích tình huống và mô tả thực trạng thực thi chính sách VSATTP trong chuỗi giá trị tôm tại Bến Tre. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2011-2015 với đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2016-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tình hình phát triển ngành tôm tại Bến Tre: Diện tích nuôi tôm chân trắng tăng từ 528 ha năm 2010 lên 7.500 ha năm 2015, sản lượng đạt khoảng 251.500 tấn, giá trị ước đạt 7.904 tỷ đồng, tăng 52,03%. Tuy nhiên, thiệt hại do dịch bệnh và điều kiện môi trường chiếm gần 20% diện tích nuôi, làm giảm sản lượng xuống còn 47.400 tấn năm 2015, giảm 13% so với năm trước.

2. Thực trạng quản lý VSATTP trong chuỗi giá trị tôm: Các cơ sở nuôi nhỏ lẻ chưa tuân thủ nghiêm ngặt quy định về sử dụng thuốc thú y, dẫn đến dư lượng kháng sinh vượt mức cho phép. Trong 9 tháng đầu năm 2015, có 165 lô hàng thủy sản bị cảnh báo vi phạm VSATTP, tăng gấp 6 lần so với năm 2014. Các doanh nghiệp thu gom nguyên liệu từ nhiều nguồn nhỏ lẻ gây khó khăn trong kiểm soát chất lượng.

3. Vai trò và năng lực của các cơ quan quản lý: Các cơ quan chức năng như Sở NN&PTNT, Chi cục Quản lý chất lượng nông lâm thủy sản và Thanh tra Sở có vai trò quan trọng trong quản lý VSATTP nhưng còn hạn chế về nguồn lực, nhân sự chuyên trách và phối hợp liên ngành chưa đồng bộ. Việc kiểm tra, giám sát còn mang tính hình thức, chưa hiệu quả.

4. Rủi ro trong quản lý VSATTP: Các khâu cung cấp con giống, thức ăn, thu gom và chế biến đều tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn thực phẩm do thiếu kiểm soát chặt chẽ, sử dụng hóa chất cấm và quy trình bảo quản chưa đạt chuẩn. Sơ đồ quản lý VSATTP cho chuỗi giá trị tôm tại Bến Tre còn thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các vấn đề VSATTP trong chuỗi giá trị tôm Bến Tre là do sự phân tán trong sản xuất, thiếu liên kết giữa các tác nhân và hạn chế trong quản lý nhà nước. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này tương đồng với các khó khăn về truy xuất nguồn gốc, áp dụng tiêu chuẩn quốc tế và kiểm soát dư lượng thuốc thú y. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ lô hàng vi phạm VSATTP theo năm, bảng phân tích năng lực các cơ quan quản lý và sơ đồ chuỗi giá trị tôm với các điểm rủi ro.

Việc nâng cao hiệu quả quản lý VSATTP không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng mà còn tăng giá trị gia tăng và khả năng cạnh tranh của sản phẩm tôm trên thị trường quốc tế. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò của chính sách nhà nước trong việc xây dựng khung pháp lý, tăng cường kiểm tra, giám sát và hỗ trợ kỹ thuật cho các tác nhân trong chuỗi.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường liên kết chuỗi giá trị: Xây dựng các hợp tác xã hoặc nhóm lợi ích của người nuôi tôm để tăng cường kiểm soát chất lượng con giống, thức ăn và thuốc thú y, giảm thiểu rủi ro dư lượng kháng sinh. Thời gian thực hiện: 2016-2018, chủ thể: Sở NN&PTNT phối hợp với các tổ chức nông dân.

2. Nâng cao năng lực quản lý nhà nước: Đào tạo chuyên sâu cho cán bộ quản lý về VSATTP, tăng cường nhân sự chuyên trách và trang thiết bị kiểm tra hiện đại. Thời gian: 2016-2019, chủ thể: UBND tỉnh, Sở NN&PTNT.

3. Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ, áp dụng chế tài nghiêm khắc đối với các hành vi vi phạm VSATTP trong chuỗi giá trị tôm. Thời gian: 2016-2020, chủ thể: Thanh tra Sở NN&PTNT, Chi cục Quản lý chất lượng nông lâm thủy sản.

4. Đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến kiến thức VSATTP: Tổ chức các chương trình tập huấn, truyền thông nâng cao nhận thức cho người nuôi, đại lý và doanh nghiệp về thực hành nuôi trồng và chế biến an toàn. Thời gian: liên tục từ 2016, chủ thể: Sở NN&PTNT, các tổ chức xã hội.

5. Hỗ trợ áp dụng tiêu chuẩn quốc tế: Khuyến khích và hỗ trợ các cơ sở nuôi và chế biến đạt chứng nhận VietGAP, GlobalGAP, ASC, HACCP để nâng cao giá trị sản phẩm và mở rộng thị trường xuất khẩu. Thời gian: 2017-2020, chủ thể: Sở NN&PTNT, Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP).

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về nông nghiệp và thủy sản: Sử dụng luận văn để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý VSATTP trong ngành thủy sản, đặc biệt tại các địa phương có ngành nuôi tôm phát triển.

2. Doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu thủy sản: Áp dụng các giải pháp quản lý chất lượng, nâng cao năng lực kiểm soát VSATTP nhằm đáp ứng yêu cầu thị trường quốc tế và tăng cường uy tín thương hiệu.

3. Người nuôi tôm và các tổ chức hợp tác xã: Nắm bắt kiến thức về quản lý VSATTP, thực hành nuôi trồng an toàn, từ đó nâng cao chất lượng sản phẩm và thu nhập.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, kinh tế nông nghiệp: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, khung lý thuyết và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến chuỗi giá trị và quản lý nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao quản lý VSATTP trong chuỗi giá trị tôm lại quan trọng?
   Quản lý VSATTP giúp đảm bảo chất lượng sản phẩm, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và nâng cao giá trị xuất khẩu. Ví dụ, các lô hàng tôm bị trả về do dư lượng kháng sinh gây thiệt hại kinh tế lớn cho doanh nghiệp.

2. Những khó khăn chính trong quản lý VSATTP tại Bến Tre là gì?
   Khó khăn gồm sự phân tán sản xuất nhỏ lẻ, thiếu liên kết giữa các tác nhân, nguồn lực quản lý hạn chế và việc tuân thủ quy định chưa nghiêm. Điều này làm tăng rủi ro mất an toàn thực phẩm.

3. Các cơ quan quản lý nhà nước đã thực hiện những biện pháp gì?
   Các cơ quan đã ban hành văn bản pháp luật, tổ chức kiểm tra, giám sát và tuyên truyền nhưng còn hạn chế về nhân lực và phối hợp liên ngành chưa hiệu quả, dẫn đến việc thực thi chưa đồng bộ.

4. Làm thế nào để người nuôi tôm nâng cao nhận thức về VSATTP?
   Thông qua các chương trình tập huấn kỹ thuật, truyền thông và hỗ trợ áp dụng tiêu chuẩn nuôi trồng an toàn như VietGAP, giúp người nuôi hiểu rõ lợi ích và trách nhiệm trong việc bảo đảm VSATTP.

5. Giải pháp nào giúp tăng cường liên kết trong chuỗi giá trị tôm?
   Thành lập hợp tác xã hoặc nhóm lợi ích người nuôi để cùng nhau kiểm soát chất lượng đầu vào, chia sẻ thông tin và thương lượng với doanh nghiệp chế biến, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và giá trị sản phẩm.

Kết luận

• Ngành nuôi tôm tại Bến Tre phát triển nhanh nhưng đối mặt nhiều thách thức về VSATTP, ảnh hưởng đến giá trị và khả năng cạnh tranh sản phẩm.
• Công tác quản lý nhà nước về VSATTP còn nhiều hạn chế về nguồn lực, phối hợp và thực thi chính sách chưa hiệu quả.
• Các rủi ro trong chuỗi giá trị tôm chủ yếu xuất phát từ khâu cung cấp con giống, thức ăn, thu gom và chế biến.
• Luận văn đề xuất các giải pháp tăng cường liên kết chuỗi, nâng cao năng lực quản lý, kiểm tra giám sát và tuyên truyền phổ biến kiến thức.
• Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2016-2020 nhằm nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm tôm nuôi, góp phần phát triển bền vững ngành thủy sản Việt Nam.

Call to action: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người nuôi tôm cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng nhằm nâng cao hiệu quả quản lý VSATTP trong chuỗi giá trị tôm.