Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, việc rèn luyện kỹ năng sống (KNS) cho học sinh trung học cơ sở (THCS) ngày càng được chú trọng nhằm phát triển toàn diện nhân cách và năng lực ứng phó với các tình huống thực tế. Theo báo cáo của ngành giáo dục, học sinh THCS chiếm tỷ lệ lớn trong hệ thống giáo dục phổ thông, đặc biệt là lớp 8 – giai đoạn chuyển tiếp quan trọng về thể chất, tâm lý và xã hội. Tại huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên, với hơn 20 trường THCS và khoảng 150 học sinh lớp 8 được khảo sát, việc quản lý rèn luyện KNS trong hoạt động giáo dục ngoài giờ chính khóa đang được triển khai nhưng còn nhiều hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý rèn luyện KNS cho học sinh lớp 8 tại các trường THCS huyện Kim Động, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, phù hợp với điều kiện địa phương và đáp ứng kỳ vọng của phụ huynh, giáo viên cũng như chính quyền địa phương. Nghiên cứu sử dụng số liệu thu thập từ năm 2020 đến 2024, tập trung vào các hoạt động giáo dục ngoài giờ chính khóa, nhằm nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết phát triển kỹ năng sống. Lý thuyết quản lý giáo dục tập trung vào chức năng quản lý gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động giáo dục. Lý thuyết phát triển kỹ năng sống dựa trên quan điểm của WHO và các nhà nghiên cứu như Nguyễn Thanh Bình, Huỳnh Văn Sơn, nhấn mạnh kỹ năng sống là năng lực tâm lý - xã hội giúp cá nhân thích nghi và phát triển trong môi trường xã hội. Các khái niệm chính bao gồm: kỹ năng tự quản lý, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng tự nhận thức và điều chỉnh cảm xúc, cùng với mô hình quy trình rèn luyện kỹ năng sống gồm các bước hướng dẫn, thực hành, tự đánh giá và vận dụng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích lý luận và khảo sát thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm: khảo sát phiếu hỏi với 232 người tham gia (cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh lớp 8 và cha mẹ học sinh tại 3 trường THCS huyện Kim Động), phỏng vấn sâu với đại diện Sở GD&ĐT, Phòng GD&ĐT và các đơn vị phối hợp, cùng ý kiến chuyên gia thẩm định. Phân tích số liệu sử dụng thống kê mô tả, tính điểm trung bình cộng và phân loại mức độ thực hiện theo thang Likert 5 mức. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu. Thời gian thu thập dữ liệu từ năm 2020 đến 2024, đảm bảo tính cập nhật và phản ánh thực trạng hiện tại.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kỹ năng sống của học sinh lớp 8: Kết quả khảo sát cho thấy điểm trung bình các kỹ năng sống của học sinh dao động từ 3,1 đến 3,2 (mức trung bình). Giáo viên đánh giá cao hơn với điểm trung bình từ 3,3 đến 3,5, trong khi cán bộ quản lý đánh giá thấp hơn, đặc biệt kỹ năng tự tin trước đám đông chỉ đạt 2,7 (mức yếu). Các kỹ năng cần được quan tâm gồm: kỹ năng tự tin trước đám đông, kỹ năng đối diện và ứng phó với khó khăn, kỹ năng giao tiếp và hợp tác.

  2. Thực trạng chương trình rèn luyện kỹ năng sống: Các trường THCS huyện Kim Động đã phối hợp với trung tâm giáo dục kỹ năng sống tổ chức chương trình gồm 35 buổi, mỗi buổi 90 phút, với các chủ đề đa dạng như chăm sóc sức khỏe sinh sản, phòng chống ma túy, kỹ năng giao tiếp, kiểm soát cảm xúc, phòng chống tác hại thuốc lá. Tuy nhiên, việc triển khai chưa đồng đều và chưa thường xuyên.

  3. Thực trạng quản lý và lực lượng tham gia: Lực lượng tham gia rèn luyện kỹ năng sống được đánh giá ở mức trung bình (2,9 điểm). Đội TNTP Hồ Chí Minh, Đoàn TNCS và cha mẹ học sinh được đánh giá tích cực nhất (3,1 điểm), trong khi cán bộ quản lý nhà trường chỉ đạt 2,6 điểm, cho thấy sự tham gia và chỉ đạo của ban giám hiệu còn hạn chế.

  4. Quy trình rèn luyện kỹ năng sống: Các bước hướng dẫn, tổ chức thực hành, tự đánh giá và vận dụng kỹ năng sống được thực hiện ở mức trung bình (2,8 - 2,9 điểm), chưa đạt mức khá, phản ánh sự thiếu liên tục và chưa có sự giám sát chặt chẽ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức và năng lực quản lý của ban giám hiệu còn yếu, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các lực lượng tham gia, cũng như điều kiện cơ sở vật chất và tài chính chưa đáp ứng đầy đủ. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi triển khai giáo dục kỹ năng sống cho học sinh THCS. Việc giáo viên đánh giá cao hơn học sinh và cán bộ quản lý cho thấy sự khác biệt trong nhận thức và kỳ vọng về hiệu quả chương trình. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh điểm trung bình đánh giá các kỹ năng sống theo từng nhóm đối tượng, cũng như bảng phân tích mức độ thực hiện các bước quy trình rèn luyện kỹ năng sống.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực quản lý cho ban giám hiệu: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn nâng cao nhận thức và kỹ năng quản lý giáo dục kỹ năng sống cho cán bộ quản lý trong vòng 6 tháng tới, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  2. Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng: Thiết lập quy chế phối hợp giữa nhà trường, phụ huynh, các tổ chức Đoàn, Đội và các đơn vị cung cấp chương trình kỹ năng sống, nhằm đảm bảo sự đồng bộ và liên tục trong tổ chức hoạt động, áp dụng ngay trong năm học 2024-2025.

  3. Cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và tài chính: Đầu tư trang thiết bị, phòng chức năng và kinh phí tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ chính khóa, ưu tiên các trường vùng sâu vùng xa trong huyện, với kế hoạch thực hiện trong 2 năm tới do Phòng GD&ĐT và UBND huyện phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả: Ban giám hiệu cần xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá định kỳ về chất lượng rèn luyện kỹ năng sống, đồng thời khen thưởng kịp thời các cá nhân, tập thể có thành tích, áp dụng từ học kỳ II năm học 2024-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng và triển khai chương trình giáo dục kỹ năng sống phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

  2. Giáo viên THCS: Cung cấp kiến thức và phương pháp tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ chính khóa hiệu quả, hỗ trợ phát triển kỹ năng sống cho học sinh.

  3. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ vai trò và cách phối hợp với nhà trường trong việc hỗ trợ con em phát triển kỹ năng sống toàn diện.

  4. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Là cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách, quy định về quản lý và phát triển giáo dục kỹ năng sống trong hệ thống giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng sống lại quan trọng đối với học sinh THCS?
    Kỹ năng sống giúp học sinh phát triển toàn diện, tự tin, giải quyết vấn đề và thích nghi với môi trường xã hội, góp phần hình thành nhân cách và năng lực công dân tích cực.

  2. Hoạt động giáo dục ngoài giờ chính khóa là gì?
    Là các hoạt động học thuật hoặc phi học thuật diễn ra ngoài giờ học chính thức, nhằm bổ trợ kiến thức và kỹ năng cho học sinh, không nằm trong chương trình chính khóa.

  3. Những kỹ năng sống nào cần được ưu tiên rèn luyện cho học sinh lớp 8?
    Bao gồm kỹ năng tự quản lý, giao tiếp, giải quyết vấn đề, tự nhận thức, điều chỉnh cảm xúc, hợp tác, tự tin trước đám đông và ứng phó với khó khăn.

  4. Ai là người chịu trách nhiệm chính trong quản lý rèn luyện kỹ năng sống?
    Hiệu trưởng và ban giám hiệu nhà trường chịu trách nhiệm chính trong việc chỉ đạo, phối hợp và giám sát các hoạt động giáo dục kỹ năng sống.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý rèn luyện kỹ năng sống?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ quản lý, xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ, cải thiện điều kiện vật chất, đồng thời kiểm tra, đánh giá và khen thưởng kịp thời.

Kết luận

  • Quản lý rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh lớp 8 tại các trường THCS huyện Kim Động đang được triển khai nhưng còn nhiều hạn chế về nhận thức, nguồn lực và điều kiện tổ chức.
  • Kỹ năng sống của học sinh được đánh giá ở mức trung bình, với một số kỹ năng như tự tin trước đám đông và ứng phó khó khăn cần được quan tâm hơn.
  • Lực lượng tham gia rèn luyện kỹ năng sống chưa đồng đều, đặc biệt cán bộ quản lý nhà trường cần nâng cao vai trò và trách nhiệm.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý bao gồm nâng cao năng lực quản lý, xây dựng cơ chế phối hợp, cải thiện điều kiện vật chất và tăng cường kiểm tra, giám sát.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2024-2026 nhằm nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống, góp phần phát triển toàn diện học sinh THCS.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và phụ huynh được khuyến khích áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả rèn luyện kỹ năng sống, đồng thời tiếp tục theo dõi và đánh giá kết quả nhằm điều chỉnh phù hợp trong thực tiễn.