Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông năm 2018, giáo dục đạo đức đóng vai trò then chốt trong việc hình thành phẩm chất và năng lực cốt lõi của học sinh tiểu học. Tại huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai – một vùng cao biên giới với 10/16 xã thuộc diện đặc biệt khó khăn – việc quản lý hoạt động dạy học môn Đạo đức đang đối mặt với nhiều thách thức. Toàn huyện có 20 trường tiểu học với 8162 học sinh và 54 cán bộ quản lý, trong đó có 16 hiệu trưởng và 38 phó hiệu trưởng. Sau hai năm triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018 (năm học 2020-2021 và 2021-2022), công tác quản lý và dạy học môn Đạo đức đã có những bước tiến đáng ghi nhận, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như điều kiện cơ sở vật chất chưa đáp ứng, năng lực tổ chức dạy học của giáo viên còn hạn chế, và các biện pháp quản lý chưa mang tính hệ thống.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Đạo đức tại các trường tiểu học huyện Mường Khương, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 11 trường tiểu học vùng đặc biệt khó khăn, khảo sát 34 cán bộ quản lý và 40 giáo viên các lớp 1, 2, 3, với dữ liệu thu thập vào tháng 10 năm 2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức, phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh, đồng thời hỗ trợ hiệu trưởng và đội ngũ giáo viên trong công tác quản lý và giảng dạy theo chương trình mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học môn Đạo đức, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục vi mô: Quản lý giáo dục được hiểu là các tác động có ý thức, có kế hoạch của chủ thể quản lý (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng) đến các thành tố trong nhà trường nhằm đảm bảo hoạt động dạy học diễn ra hiệu quả, liên tục và phù hợp với mục tiêu giáo dục phổ thông 2018.

  • Lý thuyết dạy học phát triển năng lực và phẩm chất: Chương trình giáo dục phổ thông 2018 chuyển từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, đòi hỏi đổi mới phương pháp, hình thức dạy học và đánh giá kết quả học tập.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động dạy học, quản lý hoạt động dạy học môn Đạo đức, năng lực quản lý của cán bộ quản lý, năng lực và phẩm chất của giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp lý thuyết và thực tiễn:

  • Phương pháp lý thuyết: Phân tích, tổng hợp các tài liệu, chương trình giáo dục phổ thông 2018, các công trình nghiên cứu về quản lý giáo dục và dạy học môn Đạo đức.

  • Phương pháp thực tiễn: Khảo sát bằng bảng hỏi với 34 cán bộ quản lý và 40 giáo viên tại 11 trường tiểu học vùng đặc biệt khó khăn huyện Mường Khương; phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên để làm rõ thực trạng; xin ý kiến chuyên gia về mẫu phiếu khảo sát và các biện pháp đề xuất.

  • Phương pháp thống kê: Xử lý số liệu khảo sát bằng các công cụ thống kê, phân tích tỷ lệ phần trăm, lập biểu đồ minh họa để tăng tính thuyết phục và cụ thể của dữ liệu.

Thời gian nghiên cứu tập trung vào năm học 2020-2021 và 2021-2022, khảo sát thực hiện tháng 10 năm 2022. Cỡ mẫu được chọn dựa trên tiêu chí đại diện cho các trường tiểu học vùng đặc biệt khó khăn nhằm đảm bảo tính khách quan và toàn diện của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Đạo đức: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá công tác xây dựng kế hoạch dạy học môn Đạo đức được thực hiện nghiêm túc, tuy nhiên chỉ khoảng 60% cho rằng việc kiểm tra, giám sát kế hoạch còn chưa thường xuyên và chưa có cơ chế giám sát chặt chẽ.

  2. Năng lực và phẩm chất giáo viên: Khoảng 70% giáo viên có năng lực chuyên môn đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình, nhưng vẫn còn 30% giáo viên chưa thực sự đầu tư thời gian nghiên cứu phương pháp dạy học tích cực, dẫn đến việc cắt xén chương trình và thời lượng dạy học môn Đạo đức.

  3. Điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Mặc dù đã có sự đầu tư tăng cường, nhưng khoảng 40% trường vẫn thiếu phòng học chức năng và thiết bị dạy học tối thiểu theo quy định, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức các hoạt động trải nghiệm và dạy học tại hiện trường.

  4. Sự phối hợp với cha mẹ học sinh: Chỉ khoảng 50% trường có cơ chế huy động cha mẹ học sinh tham gia đánh giá kết quả học tập môn Đạo đức, cho thấy sự thiếu liên kết giữa nhà trường và gia đình trong giáo dục đạo đức cho học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ điều kiện kinh tế - xã hội đặc thù của huyện vùng cao, khiến cơ sở vật chất và nguồn lực đầu tư giáo dục còn hạn chế. Năng lực quản lý của cán bộ quản lý và năng lực chuyên môn của giáo viên chưa đồng đều, phần nào do thiếu các chương trình bồi dưỡng chuyên sâu và giám sát thường xuyên. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tỷ lệ giáo viên chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học tương tự, nhưng mức độ thiếu hụt cơ sở vật chất tại Mường Khương cao hơn khoảng 15%.

Việc chưa huy động hiệu quả cha mẹ học sinh vào công tác đánh giá kết quả học tập cũng làm giảm tính toàn diện trong quản lý và giáo dục đạo đức. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các hoạt động quản lý và biểu đồ tròn phân bố năng lực giáo viên, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của hiệu trưởng trong việc xây dựng kế hoạch, chỉ đạo đổi mới phương pháp, tổ chức bồi dưỡng giáo viên và kiểm tra giám sát hoạt động dạy học môn Đạo đức. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng để nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực chuyên môn và phương pháp dạy học tích cực cho giáo viên: Tổ chức các lớp tập huấn định kỳ, tập trung vào kỹ năng dạy học theo chủ đề, dạy học trải nghiệm và đánh giá kết quả học tập. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện chủ trì phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Xây dựng và hoàn thiện cơ chế giám sát, kiểm tra việc thực hiện kế hoạch dạy học môn Đạo đức: Thiết lập bộ tiêu chí đánh giá cụ thể, tổ chức kiểm tra định kỳ 2 lần/năm, đồng thời xây dựng hệ thống báo cáo kết quả để điều chỉnh kịp thời. Chủ thể thực hiện là Ban Giám hiệu các trường và Phòng Giáo dục.

  3. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Ưu tiên xây dựng phòng học chức năng, mua sắm thiết bị dạy học tối thiểu theo quy định, đảm bảo 100% trường có đủ điều kiện tổ chức các hoạt động trải nghiệm. Thời gian thực hiện trong 2 năm, phối hợp giữa Sở Giáo dục và các cấp chính quyền địa phương.

  4. Huy động sự tham gia của cha mẹ học sinh trong đánh giá kết quả học tập môn Đạo đức: Xây dựng quy trình phối hợp, tổ chức các buổi họp phụ huynh định kỳ để trao đổi thông tin, thu thập ý kiến đánh giá và hỗ trợ học sinh. Thời gian triển khai ngay từ đầu năm học, do Ban Giám hiệu và giáo viên chủ nhiệm thực hiện.

  5. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học môn Đạo đức: Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng các phương pháp như thảo luận nhóm, tổ chức trò chơi, dự án học tập và dạy học tại hiện trường nhằm phát huy tính tích cực của học sinh. Chủ thể thực hiện là giáo viên, được hỗ trợ bởi Ban Giám hiệu và chuyên môn nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp trường và phòng giáo dục: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Đạo đức, từ đó xây dựng kế hoạch và biện pháp quản lý hiệu quả, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

  2. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên dạy môn Đạo đức: Nắm bắt các yêu cầu đổi mới chương trình, phương pháp dạy học tích cực và kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm, nâng cao năng lực chuyên môn và phẩm chất nghề nghiệp.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục tiểu học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả khảo sát thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến quản lý giáo dục và đổi mới chương trình.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và trung ương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng, đầu tư cơ sở vật chất và hỗ trợ các trường tiểu học vùng khó khăn trong việc thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Đạo đức có vai trò gì trong đổi mới giáo dục phổ thông?
    Quản lý hoạt động dạy học môn Đạo đức giúp đảm bảo việc thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018 đúng tiến độ, chất lượng và hiệu quả, góp phần hình thành phẩm chất và năng lực cốt lõi cho học sinh. Ví dụ, hiệu trưởng chỉ đạo xây dựng kế hoạch, kiểm tra giám sát giúp giáo viên đổi mới phương pháp dạy học.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học môn Đạo đức tại các trường tiểu học vùng khó khăn là gì?
    Khó khăn gồm điều kiện cơ sở vật chất thiếu thốn, năng lực tổ chức dạy học của giáo viên chưa đồng đều, thiếu cơ chế giám sát hiệu quả và sự phối hợp chưa chặt chẽ với cha mẹ học sinh. Tại Mường Khương, khoảng 40% trường thiếu phòng học chức năng và thiết bị dạy học.

  3. Phương pháp dạy học nào được khuyến khích áp dụng trong môn Đạo đức theo chương trình mới?
    Phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, tổ chức trò chơi, dự án học tập, dạy học tại hiện trường được khuyến khích nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Ví dụ, trò chơi “Rung chuông vàng” giúp học sinh tiếp thu kiến thức đạo đức một cách sinh động.

  4. Làm thế nào để huy động cha mẹ học sinh tham gia đánh giá kết quả học tập môn Đạo đức?
    Nhà trường cần xây dựng quy trình phối hợp, tổ chức họp phụ huynh định kỳ, cung cấp thông tin và hướng dẫn cha mẹ cách đánh giá, hỗ trợ con em trong học tập. Khoảng 50% trường tại Mường Khương đã bắt đầu triển khai hình thức này.

  5. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động dạy học môn Đạo đức là gì?
    Hiệu trưởng là người lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng kế hoạch, đổi mới phương pháp, tổ chức bồi dưỡng giáo viên, kiểm tra giám sát và huy động nguồn lực để nâng cao chất lượng dạy học môn Đạo đức. Hiệu trưởng cũng trực tiếp tham gia giảng dạy để nắm bắt thực tế.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Đạo đức tại các trường tiểu học huyện Mường Khương đã đạt được những kết quả bước đầu, tuy nhiên còn nhiều hạn chế về cơ sở vật chất, năng lực giáo viên và cơ chế giám sát.
  • Năng lực quản lý của cán bộ quản lý và phẩm chất, năng lực chuyên môn của giáo viên là yếu tố quyết định chất lượng dạy học môn Đạo đức.
  • Việc đổi mới phương pháp dạy học và hình thức tổ chức hoạt động học tập theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất học sinh là yêu cầu cấp thiết.
  • Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong giáo dục đạo đức cần được tăng cường để nâng cao hiệu quả giáo dục.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào bồi dưỡng giáo viên, hoàn thiện cơ chế giám sát, đầu tư cơ sở vật chất và huy động sự tham gia của cha mẹ học sinh sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Đạo đức trong thời gian tới.

Next steps: Triển khai các biện pháp quản lý đề xuất trong vòng 1-2 năm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả thực hiện để điều chỉnh phù hợp.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần chủ động áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao chất lượng dạy học môn Đạo đức, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh tiểu học vùng khó khăn.