Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 88/2014/QH13, việc quản lý hoạt động dạy học nội dung giáo dục địa phương (GDĐP) tại các trường trung học cơ sở (THCS) trở thành một nhiệm vụ trọng tâm nhằm phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất học sinh. Tỉnh Thái Bình, với hơn 30 trường THCS trên địa bàn thành phố Thái Bình, đã triển khai nội dung GDĐP từ năm học 2021-2022, tuy nhiên vẫn còn nhiều khó khăn trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức dạy học và đánh giá hiệu quả do thiếu tài liệu đầy đủ và đội ngũ giáo viên chưa được bồi dưỡng bài bản. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học nội dung GDĐP dựa vào kế hoạch giáo dục nhà trường, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, nâng cao chất lượng giáo dục địa phương tại các trường THCS trên địa bàn thành phố Thái Bình trong năm học 2021-2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần phát triển năng lực tự chủ, sáng tạo, kỹ năng thực hành và ý thức trách nhiệm công dân của học sinh, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc tổ chức hoạt động dạy học hiệu quả, phù hợp với đặc thù địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và chương trình giáo dục địa phương. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh vai trò của cán bộ quản lý trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Khái niệm quản lý nhà trường được hiểu là quá trình điều hành các hoạt động giáo dục trong phạm vi trách nhiệm nhằm vận hành nhà trường theo nguyên lý giáo dục và mục tiêu đào tạo. Về giáo dục địa phương, chương trình GDĐP theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT định nghĩa nội dung GDĐP là những vấn đề cơ bản về văn hóa, lịch sử, địa lý, kinh tế, xã hội, môi trường và hướng nghiệp của địa phương, nhằm trang bị cho học sinh hiểu biết về nơi sinh sống và phát triển tình yêu quê hương. Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, nội dung giáo dục địa phương cấp THCS, phương pháp tổ chức dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích lý luận và điều tra thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát bằng phiếu hỏi với cỡ mẫu khoảng 200 cán bộ quản lý, giáo viên và phụ huynh tại 6 trường THCS trên địa bàn thành phố Thái Bình. Phương pháp chọn mẫu theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường có quy mô và điều kiện khác nhau. Ngoài ra, phỏng vấn sâu được thực hiện với các cán bộ quản lý và giáo viên để làm rõ các vấn đề thực trạng và nguyên nhân. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SPSS với các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích tương quan và kiểm định mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến hiệu quả quản lý dạy học nội dung GDĐP. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2021 đến tháng 6/2023, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của GDĐP: Khoảng 85% cán bộ quản lý và 78% giáo viên đánh giá nội dung GDĐP có vai trò quan trọng trong việc phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 60% học sinh nhận thức rõ về ý nghĩa của nội dung này trong học tập và cuộc sống.

  2. Thực trạng tổ chức dạy học: Chỉ 55% trường THCS trên địa bàn thành phố Thái Bình có kế hoạch dạy học nội dung GDĐP được xây dựng bài bản, còn lại chủ yếu thực hiện theo hướng dẫn chung, thiếu sự linh hoạt và phù hợp với đặc điểm địa phương. Phương pháp dạy học tích cực được áp dụng ở mức độ trung bình, với 48% giáo viên thường xuyên sử dụng các hình thức trải nghiệm và dự án.

  3. Quản lý kiểm tra, đánh giá: Việc kiểm tra, đánh giá nội dung GDĐP còn mang tính hình thức, chỉ có khoảng 40% trường thực hiện đánh giá đa dạng qua sản phẩm học tập, hoạt động trải nghiệm và phản hồi từ cộng đồng. Tỷ lệ giáo viên sử dụng các hình thức đánh giá đồng đẳng và tự đánh giá của học sinh chỉ đạt khoảng 35%.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý: Năng lực cán bộ quản lý và giáo viên là yếu tố quyết định, với 70% cán bộ quản lý và 65% giáo viên cho biết chưa được đào tạo bài bản về quản lý và dạy học nội dung GDĐP. Cơ sở vật chất phục vụ dạy học còn hạn chế, chỉ 50% trường có đủ thiết bị hỗ trợ cho các hoạt động trải nghiệm địa phương. Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng còn yếu, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức hoạt động giáo dục địa phương.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản lý hoạt động dạy học nội dung GDĐP tại các trường THCS thành phố Thái Bình đã đạt được một số kết quả tích cực về nhận thức và tổ chức, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế cần khắc phục. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu tài liệu đầy đủ, đội ngũ giáo viên chưa được bồi dưỡng chuyên sâu, và cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu tổ chức các hoạt động trải nghiệm. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình hình tương tự được ghi nhận ở nhiều địa phương khác, đặc biệt trong giai đoạn đầu triển khai chương trình GDPT 2018. Việc quản lý kiểm tra, đánh giá còn mang tính hình thức làm giảm hiệu quả phản hồi và điều chỉnh hoạt động dạy học. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và biểu đồ tròn về mức độ phối hợp giữa các lực lượng giáo dục. Nghiên cứu nhấn mạnh vai trò then chốt của cán bộ quản lý trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức và kiểm tra đánh giá, đồng thời cần tăng cường sự phối hợp giữa nhà trường và cộng đồng để phát huy tối đa hiệu quả giáo dục địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu cho cán bộ quản lý và giáo viên về quản lý và dạy học nội dung GDĐP, tập trung vào kỹ năng xây dựng kế hoạch, tổ chức hoạt động và đánh giá kết quả. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học đào tạo.

  2. Xây dựng và hoàn thiện tài liệu dạy học: Phối hợp biên soạn tài liệu GDĐP đầy đủ cho các lớp 7, 8, 9 phù hợp với đặc điểm địa phương, đảm bảo tính hệ thống và thực tiễn. Hoàn thành trong 18 tháng, do Sở GD&ĐT chủ trì cùng các chuyên gia địa phương.

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khuyến khích áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dự án, trải nghiệm thực tế, STEM và tổ chức các hoạt động ngoại khóa gắn với di tích, văn hóa địa phương. Nhà trường cần xây dựng kế hoạch cụ thể và đánh giá hiệu quả hàng năm.

  4. Tăng cường cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Đầu tư trang thiết bị hiện đại phục vụ dạy học GDĐP, bao gồm phòng học bộ môn, thiết bị công nghệ thông tin và các dụng cụ thực hành. Kinh phí được huy động từ ngân sách địa phương và xã hội hóa giáo dục, triển khai trong 24 tháng.

  5. Phát huy vai trò phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục ngoài nhà trường, tổ chức các hoạt động giáo dục địa phương có sự tham gia của phụ huynh và cộng đồng nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục. Thực hiện liên tục và đánh giá định kỳ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học nội dung GDĐP, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả tại các trường THCS.

  2. Giáo viên THCS: Cung cấp kiến thức về nội dung GDĐP, phương pháp dạy học tích cực và kỹ năng tổ chức các hoạt động trải nghiệm, từ đó nâng cao chất lượng giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý giáo dục địa phương, phương pháp nghiên cứu và đề xuất giải pháp thực tiễn.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, hướng dẫn và kiểm tra việc thực hiện nội dung GDĐP, đồng thời phát triển chương trình phù hợp với đặc thù địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nội dung giáo dục địa phương là gì?
    Nội dung GDĐP bao gồm các vấn đề về văn hóa, lịch sử, địa lý, kinh tế, xã hội, môi trường và hướng nghiệp của địa phương, nhằm trang bị cho học sinh hiểu biết về nơi sinh sống và phát triển tình yêu quê hương.

  2. Tại sao cần quản lý hoạt động dạy học nội dung GDĐP?
    Quản lý giúp đảm bảo hoạt động dạy học được tổ chức bài bản, hiệu quả, phù hợp với kế hoạch giáo dục nhà trường và đáp ứng mục tiêu phát triển năng lực, phẩm chất học sinh.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học GDĐP tại các trường THCS?
    Thiếu tài liệu đầy đủ, đội ngũ giáo viên chưa được bồi dưỡng chuyên sâu, cơ sở vật chất hạn chế và sự phối hợp giữa nhà trường với gia đình, cộng đồng còn yếu.

  4. Phương pháp dạy học nào phù hợp với nội dung GDĐP?
    Phương pháp tích cực như học theo dự án, trải nghiệm thực tế, STEM, kết hợp hoạt động ngoại khóa và học tập qua di sản văn hóa địa phương được đánh giá hiệu quả.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả dạy học nội dung GDĐP?
    Đánh giá đa dạng qua sản phẩm học tập, hoạt động trải nghiệm, tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng và phản hồi từ cộng đồng, nhằm phản ánh đúng năng lực và phẩm chất học sinh.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học nội dung giáo dục địa phương tại các trường THCS thành phố Thái Bình đã đạt được những kết quả bước đầu nhưng còn nhiều hạn chế về kế hoạch, tổ chức và đánh giá.
  • Năng lực cán bộ quản lý và giáo viên, cùng với cơ sở vật chất và sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục là những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.
  • Cần thiết triển khai các biện pháp nâng cao nhận thức, bồi dưỡng năng lực, hoàn thiện tài liệu, đổi mới phương pháp dạy học và tăng cường cơ sở vật chất.
  • Việc phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp khả thi, có thể áp dụng trong vòng 1-2 năm tới nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng dạy học nội dung GDĐP tại các trường THCS trên địa bàn thành phố Thái Bình.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn.