Tổng quan nghiên cứu

Phát triển kỹ năng nói cho học sinh lớp 3 trong giờ học Tiếng Việt là một vấn đề thiết yếu trong giáo dục tiểu học hiện nay. Theo khảo sát tại quận Kiến An, thành phố Hải Phòng, có khoảng 245 học sinh và 23 giáo viên tham gia nghiên cứu, phản ánh thực trạng dạy học và rèn luyện kỹ năng nói trong các trường tiểu học. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng và kiểm nghiệm các biện pháp phát triển kỹ năng nói, góp phần nâng cao năng lực giao tiếp ngôn ngữ cho học sinh lớp 3 theo Chương trình Giáo dục phổ thông môn Ngữ văn năm 2018. Nghiên cứu tập trung vào kỹ năng nói đơn thoại, bao gồm nói theo chủ đề, nói thành đoạn, bài, trong phạm vi các trường tiểu học tại quận Kiến An, Hải Phòng, trong năm học 2021-2022.

Việc phát triển kỹ năng nói không chỉ giúp học sinh tự tin giao tiếp mà còn hỗ trợ các kỹ năng ngôn ngữ khác như nghe, đọc, viết, góp phần phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ và tư duy. Thực tế cho thấy, nhiều học sinh lớp 3 còn gặp khó khăn trong việc diễn đạt ý tưởng rõ ràng, mạch lạc, do hạn chế về vốn sống và kinh nghiệm giao tiếp. Đồng thời, giáo viên chưa có nhiều biện pháp hiệu quả để rèn luyện kỹ năng nói cho học sinh. Do đó, nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc đề xuất các biện pháp phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Việt ở bậc tiểu học, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết chính:

  1. Lý thuyết hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ: Giao tiếp là quá trình trao đổi thông tin giữa các chủ thể trong ngữ cảnh nhất định, sử dụng hệ thống tín hiệu ngôn ngữ. Việc vận dụng lý thuyết này giúp tạo ra các tình huống giao tiếp giả định, gần gũi với thực tế, kích thích nhu cầu nói của học sinh, từ đó phát triển kỹ năng nói.

  2. Lý thuyết hội thoại: Hội thoại là hình thức giao tiếp phổ biến, cơ sở của mọi hoạt động ngôn ngữ khác. Vận dụng lý thuyết này trong dạy học giúp giáo viên tổ chức các hoạt động luyện nói theo các chủ đề, tạo môi trường giao tiếp tích cực, giúp học sinh phát triển kỹ năng nói thành đoạn, bài.

  3. Lý thuyết tâm lý học phát triển ngôn ngữ: Tâm lý học ngôn ngữ và hoạt động nghiên cứu quá trình hình thành, phát triển kỹ năng ngôn ngữ ở trẻ em. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của vốn sống, kinh nghiệm giao tiếp và sự phát triển nhận thức của học sinh lớp 3 trong việc rèn luyện kỹ năng nói.

Các khái niệm chính bao gồm: kỹ năng nói đơn thoại, kỹ năng nói hội thoại, ngữ điệu lời nói, nghi thức lời nói, và môi trường giao tiếp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp:

  • Phân tích - tổng hợp: Hệ thống hóa các tài liệu, lý thuyết liên quan đến phát triển kỹ năng nói và dạy học Tiếng Việt lớp 3.
  • Điều tra - khảo sát: Thu thập dữ liệu từ 23 giáo viên và 245 học sinh lớp 3 tại 4 trường tiểu học quận Kiến An, Hải Phòng, thông qua phiếu khảo sát và phỏng vấn.
  • Thực nghiệm sư phạm: Thực hiện tại hai lớp 3A1 và 3A7 (mỗi lớp 38 học sinh) Trường Tiểu học Trần Thành Ngọ, nhằm kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp phát triển kỹ năng nói được đề xuất.
  • Phân tích bảng biểu, sơ đồ: Tổng hợp, so sánh kết quả khảo sát và thực nghiệm trước và sau khi áp dụng biện pháp.
  • So sánh - đối chiếu: Đánh giá sự khác biệt về kỹ năng nói giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.

Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2021-2022, tập trung vào giờ học Tiếng Việt lớp 3.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của kỹ năng nói: Khoảng 52,2% giáo viên cho rằng việc rèn kỹ năng nói cho học sinh không quan trọng lắm, 8,7% đánh giá không cần thiết, chỉ 13% đánh giá rất quan trọng. Điều này cho thấy sự thiếu đồng thuận và chưa thực sự chú trọng trong việc phát triển kỹ năng nói.

  2. Hiệu quả dạy học kỹ năng nói theo chương trình Tiếng Việt 3 năm 2000: 47,9% giáo viên nhận định học sinh thụ động, không chịu suy nghĩ, 13% cho rằng chưa phát huy được tính chủ động, tích cực của học sinh. Trong khi đó, chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn 2018 được 47,9% giáo viên đánh giá là hợp lý và 34,8% tương đối hợp lý về nội dung dạy học kỹ năng nói.

  3. Mức độ sử dụng các biện pháp rèn luyện kỹ năng nói: Biện pháp rèn kỹ năng nói qua hoạt động giao tiếp được 73,9% giáo viên sử dụng thường xuyên, luyện phát âm chuẩn được 52,2% áp dụng thường xuyên, trong khi việc tạo môi trường thuận lợi chỉ có 21,7% giáo viên thực hiện thường xuyên.

  4. Kết quả thực nghiệm sư phạm: Sau khi áp dụng các biện pháp phát triển kỹ năng nói, điểm kiểm tra kỹ năng phát âm, sử dụng nghi thức lời nói, đặt và trả lời câu hỏi, thuật việc, kể chuyện, phát biểu thuyết trình của học sinh lớp thực nghiệm đều tăng trung bình từ 15-25% so với lớp đối chứng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng chưa phát triển kỹ năng nói hiệu quả là do giáo viên chưa nhận thức đầy đủ tầm quan trọng của kỹ năng này, thiếu các biện pháp tổ chức dạy học phù hợp và môi trường giao tiếp chưa được tạo lập tích cực. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả khảo sát tại Hải Phòng tương đồng với báo cáo của ngành giáo dục về việc kỹ năng nói chưa được chú trọng đúng mức trong các trường tiểu học.

Việc áp dụng các biện pháp như xây dựng hệ thống bài tập thực hành nói, tổ chức các hoạt động giao tiếp theo chủ đề, tích hợp rèn luyện kỹ năng nói trong các hoạt động đọc và luyện tập đã chứng minh tính khả thi và hiệu quả qua thực nghiệm. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm kiểm tra kỹ năng nói giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, thể hiện sự cải thiện rõ rệt sau khi áp dụng biện pháp.

Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của việc phát triển kỹ năng nói trong chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn 2018, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc đổi mới phương pháp dạy học Tiếng Việt ở bậc tiểu học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nhận thức và đào tạo giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về phát triển kỹ năng nói cho giáo viên tiểu học, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng tổ chức dạy học hiệu quả. Mục tiêu đạt được trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  2. Xây dựng và áp dụng hệ thống bài tập thực hành nói đa dạng: Thiết kế các bài tập luyện nói theo chủ đề, đoạn, bài phù hợp với tâm lý và nhận thức học sinh lớp 3, tích hợp trong các giờ học Tiếng Việt. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo, do giáo viên chủ nhiệm và tổ chuyên môn đảm nhiệm.

  3. Tạo môi trường giao tiếp tích cực trong lớp học: Khuyến khích giáo viên tổ chức các hoạt động giao tiếp nhóm, thảo luận, đóng vai, kể chuyện nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Thực hiện liên tục trong các tiết học, do giáo viên trực tiếp giảng dạy đảm nhận.

  4. Đánh giá và phản hồi thường xuyên kỹ năng nói của học sinh: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá kỹ năng nói rõ ràng, khách quan, kết hợp đánh giá định lượng và định tính để theo dõi tiến bộ của học sinh, từ đó điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp. Thực hiện định kỳ mỗi học kỳ, do giáo viên và ban giám hiệu phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nhận được các biện pháp cụ thể, hiệu quả để phát triển kỹ năng nói cho học sinh lớp 3, giúp nâng cao chất lượng giảng dạy môn Tiếng Việt.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên, đồng thời đánh giá hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục học: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp thực nghiệm và kết quả phân tích để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến phát triển kỹ năng ngôn ngữ.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ tầm quan trọng của kỹ năng nói trong phát triển toàn diện của con em, từ đó phối hợp với nhà trường trong việc hỗ trợ rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho trẻ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng nói lại quan trọng đối với học sinh lớp 3?
    Kỹ năng nói giúp học sinh tự tin giao tiếp, lĩnh hội tri thức và phát triển tư duy. Ví dụ, học sinh có kỹ năng nói tốt thường dễ dàng trình bày ý kiến và tham gia thảo luận trong lớp.

  2. Các biện pháp nào hiệu quả để phát triển kỹ năng nói cho học sinh?
    Các biện pháp như tổ chức hoạt động giao tiếp theo chủ đề, luyện phát âm chuẩn, kể chuyện và thảo luận nhóm được chứng minh là hiệu quả qua thực nghiệm sư phạm.

  3. Làm thế nào để giáo viên tạo môi trường giao tiếp tích cực trong lớp?
    Giáo viên cần khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động nói, tạo không khí thân thiện, sử dụng lời khen ngợi và hỗ trợ để học sinh cảm thấy tự tin khi phát biểu.

  4. Có thể đánh giá kỹ năng nói của học sinh như thế nào?
    Đánh giá dựa trên các tiêu chí như phát âm, ngữ điệu, nội dung nói, sự tự tin và khả năng tương tác. Việc đánh giá nên kết hợp quan sát trực tiếp và bài kiểm tra nói.

  5. Phụ huynh có thể hỗ trợ con phát triển kỹ năng nói ra sao?
    Phụ huynh nên tạo điều kiện cho con giao tiếp thường xuyên, khuyến khích kể chuyện, đặt câu hỏi và lắng nghe con nói để giúp trẻ luyện tập và tự tin hơn.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định thực trạng chưa đồng đều trong nhận thức và thực hành phát triển kỹ năng nói cho học sinh lớp 3 tại quận Kiến An, Hải Phòng.
  • Các biện pháp rèn luyện kỹ năng nói được đề xuất và thực nghiệm cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc nâng cao kỹ năng phát âm, kể chuyện, đặt và trả lời câu hỏi.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc đổi mới phương pháp dạy học Tiếng Việt theo chương trình phổ thông mới.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao nhận thức giáo viên, xây dựng bài tập thực hành đa dạng, tạo môi trường giao tiếp tích cực và đánh giá thường xuyên kỹ năng nói của học sinh.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý giáo dục, giáo viên, phụ huynh và sinh viên ngành Giáo dục học tham khảo để áp dụng và phát triển nghiên cứu tiếp theo.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất trong năm học tới, đồng thời mở rộng nghiên cứu ra các địa bàn khác nhằm nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Việt và phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ cho học sinh tiểu học.