Pháp Luật Bồi Thường Thiệt Hại Do Súc Vật Gây Ra

Trong thực tế súc vật có thể gây thiệt hại cho người khác như chó dại cắn gây chết người; trâu húc người hay súc vật khác bị thương. Dưới góc nhìn lịch sử lập pháp, khi súc vật gây thiệt hại thì chủ sở hữu phải có trách nhiệm bồi thường và vấn đề này đã từng được quy định trong cổ luật Việt Nam. Súc vật là cụm từ quen thuộc, được sử dụng phổ biến trong đời sống hàng ngày. Tuy nhiên, dưới góc độ pháp lí, chưa có văn bản nào đưa ra khái niệm súc vật, kể cả BLDS (BLDS) - văn bản pháp luật quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra.

Khi giải quyết tranh chấp về bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra, việc giải thích khái niệm súc vật thường do cơ quan có thẩm quyền giải quyết thực hiện. Ví dụ: Tại Bản án dân sự phúc thẩm số 100/DSPT ngày 07/6/2005 của Toà án nhân dân tỉnh TV xét xử phúc thẩm vụ tranh chấp về bồi thường thiệt hại liên quan đến con ngỗng, Toà phúc thẩm đã xác định ngỗng là súc vật và đã huỷ án sơ thẩm vì không xác định lỗi của gia súc khi giải quyết yêu cầu bồi thường thiệt hại. Khái niệm súc vật có thể được hiểu là “thú vật nhà”. Tuy nhiên, vật nuôi trong nhà có thể là thú hoặc chim, mà súc vật là động vật thuộc lớp thú, là “loài động vật có 4 chân, có vú và sinh con”.

Súc vật còn được hiểu là “động vật đã được con người thuần hóa và nuôi dưỡng, trừ thú dữ”. Có rất nhiều định nghĩa khác nhau về súc vật được đưa ra. Nhìn chung, các cách định nghĩa này đều khẳng định súc vật là loài thú đã được thuần dưỡng để nuôi ở trong nhà. Dưới góc nhìn khoa học pháp lý thì Giáo trình luật dân sự của Trường Đại học Luật Hà Nội khẳng định súc vật là thú dữ được thuần hoá.

Yếu tố đầu tiên để phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại là phải có thiệt hại thực tế xảy ra. Thiệt hại này có thể bao gồm thiệt hại về tài sản, thiệt hại về sức khỏe, thiệt hại về tính mạng hoặc thiệt hại về tinh thần. Thiệt hại về tài sản có thể là việc súc vật phá hoại tài sản của người khác, làm hư hỏng đồ đạc, hoa màu. Thiệt hại về sức khỏe là việc súc vật cắn, húc gây thương tích cho người khác. Thiệt hại về tính mạng là trường hợp nghiêm trọng nhất, khi súc vật gây ra cái chết cho người khác. Thiệt hại về tinh thần là những tổn thất về mặt tâm lý, tình cảm mà người bị thiệt hại phải gánh chịu.

Hành vi trái pháp luật của súc vật thể hiện ở việc súc vật gây ra thiệt hại do vượt khỏi sự kiểm soát của chủ sở hữu hoặc người chiếm hữu hợp pháp. Điều này có nghĩa là, nếu chủ sở hữu hoặc người chiếm hữu đã thực hiện đầy đủ các biện pháp cần thiết để trông coi, quản lý súc vật, nhưng súc vật vẫn gây ra thiệt hại thì không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Tuy nhiên, nếu chủ sở hữu hoặc người chiếm hữu đã không thực hiện đầy đủ các biện pháp cần thiết, dẫn đến việc súc vật gây ra thiệt hại thì phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại.

Mối quan hệ nhân quả thể hiện ở việc thiệt hại phải là kết quả trực tiếp từ hành vi của súc vật. Điều này có nghĩa là, nếu thiệt hại xảy ra không phải do hành vi của súc vật gây ra, mà do một nguyên nhân khác thì chủ sở hữu hoặc người chiếm hữu không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Ví dụ, nếu một người bị thương do ngã xe, sau đó bị chó cắn vào vết thương, thì thiệt hại do chó cắn chỉ là gián tiếp, và chủ sở hữu chó có thể không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho toàn bộ thương tích.

Chủ sở hữu súc vật là người có quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt súc vật. Theo quy định của pháp luật, chủ sở hữu súc vật phải có trách nhiệm trông coi, quản lý súc vật, không để súc vật gây thiệt hại cho người khác. Nếu súc vật gây thiệt hại, chủ sở hữu phải bồi thường thiệt hại, trừ trường hợp chứng minh được mình không có lỗi. Việc chứng minh không có lỗi trong trường hợp này rất khó khăn, đòi hỏi chủ sở hữu phải chứng minh đã thực hiện đầy đủ các biện pháp cần thiết để trông coi, quản lý súc vật.

Trong trường hợp súc vật được giao cho người khác chiếm hữu, sử dụng, thì người này có trách nhiệm trông coi, quản lý súc vật. Nếu súc vật gây thiệt hại trong thời gian người này chiếm hữu, sử dụng thì người này phải bồi thường thiệt hại, trừ trường hợp có thỏa thuận khác với chủ sở hữu. Thỏa thuận này phải rõ ràng, xác định cụ thể trách nhiệm của mỗi bên trong việc bồi thường thiệt hại.

Nếu chủ sở hữu, người chiếm hữu, sử dụng súc vật có lỗi trong việc để súc vật bị chiếm hữu, sử dụng trái pháp luật thì phải liên đới chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Ví dụ, chủ sở hữu chó biết chó của mình rất hung dữ, nhưng lại không rọ mõm, xích cẩn thận, để chó chạy ra ngoài cắn người, thì phải liên đới chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại với người đã chiếm hữu, sử dụng chó trái pháp luật.

Các chi phí được bồi thường khi có thiệt hại về tài sản bao gồm chi phí sửa chữa, thay thế tài sản bị hư hỏng, chi phí thuê tài sản tương tự để sử dụng trong thời gian chờ sửa chữa, và các chi phí hợp lý khác để khắc phục thiệt hại. Ví dụ, nếu chó cắn chết gà của người khác, chủ sở hữu chó phải bồi thường chi phí mua gà mới, chi phí thuốc men cho gà bị thương (nếu có), và các chi phí khác liên quan.

Khi súc vật gây thương tích cho người khác, người bị thiệt hại được bồi thường chi phí cứu chữa, phục hồi sức khỏe, chi phí đi lại, ăn ở trong quá trình điều trị, và thu nhập thực tế bị mất do không thể làm việc. Thu nhập thực tế bị mất được tính dựa trên mức lương, thu nhập bình quân của người bị thiệt hại trong thời gian trước khi bị thương, và thời gian không thể làm việc do thương tích.

Việc xác định mức bồi thường tổn thất tinh thần là một vấn đề khó khăn, vì tổn thất này không thể đo đếm bằng tiền bạc một cách chính xác. Pháp luật quy định mức bồi thường tổn thất tinh thần do các bên thỏa thuận; nếu không thỏa thuận được thì mức bồi thường không quá 10 lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định. Tòa án sẽ căn cứ vào mức độ tổn thất tinh thần, hoàn cảnh của người bị thiệt hại, và các yếu tố khác để quyết định mức bồi thường phù hợp.

Nếu thiệt hại xảy ra hoàn toàn do lỗi của người bị thiệt hại, thì chủ sở hữu hoặc người chiếm hữu súc vật được miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Ví dụ, người bị thiệt hại tự ý trêu chọc, khiêu khích súc vật, dẫn đến việc bị súc vật tấn công, thì chủ sở hữu hoặc người chiếm hữu không phải bồi thường thiệt hại.

Sự kiện bất khả kháng là sự kiện xảy ra một cách khách quan, không thể lường trước được và không thể khắc phục được. Sự kiện bất ngờ là sự kiện xảy ra một cách đột ngột, không thể lường trước được, mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết. Nếu thiệt hại xảy ra do sự kiện bất khả kháng hoặc sự kiện bất ngờ, thì chủ sở hữu hoặc người chiếm hữu súc vật được miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Ví dụ, động đất làm đổ chuồng, khiến súc vật chạy ra ngoài gây thiệt hại.

Việc chứng minh các trường hợp miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại là trách nhiệm của chủ sở hữu hoặc người chiếm hữu súc vật. Họ phải chứng minh được rằng thiệt hại xảy ra hoàn toàn do lỗi của người bị thiệt hại, hoặc do sự kiện bất khả kháng, sự kiện bất ngờ. Việc này đòi hỏi phải có đầy đủ chứng cứ xác thực, khách quan.

Như đã phân tích ở trên, việc thiếu một định nghĩa rõ ràng về súc vật trong pháp luật dân sự gây khó khăn cho việc áp dụng và giải thích các quy định liên quan đến bồi thường thiệt hại. Do đó, cần bổ sung định nghĩa này vào các văn bản hướng dẫn thi hành BLDS.

Cần làm rõ hơn các trường hợp người chiếm hữu, sử dụng súc vật phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại, và mối quan hệ giữa trách nhiệm của chủ sở hữu và người chiếm hữu. Đồng thời, cần có quy định cụ thể về trách nhiệm của người quản lý, trông coi súc vật thuê.

Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra cần được tăng cường, đặc biệt là ở các vùng nông thôn, nơi mà việc chăn nuôi súc vật còn phổ biến. Đồng thời, cần nâng cao ý thức trách nhiệm của người dân trong việc trông coi, quản lý súc vật, tránh gây thiệt hại cho người khác.