Tổng quan nghiên cứu

Suy giảm chức năng buồng trứng (SGCNBT) là hội chứng lâm sàng đặc trưng bởi sự giảm hoặc ngừng hoạt động của buồng trứng trước tuổi 40, gây ra các rối loạn kinh nguyệt như mất kinh hoặc thưa kinh, tăng nồng độ Follicle Stimulating Hormone (FSH) và giảm Estradiol (E2) trong máu. Tỷ lệ mắc SGCNBT theo Hiệp hội Sinh sản người và Phôi thai học Châu Âu (ESHRE) là khoảng 1/100 trước tuổi 40, 1/1000 trước tuổi 30 và 1/10000 trước tuổi 20. Bệnh ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng sinh sản và chất lượng cuộc sống của phụ nữ. Trong y học cổ truyền (YHCT), SGCNBT thuộc phạm vi các chứng kinh nguyệt không đều, thiểu kinh, vô kinh và vô sinh, với nguyên nhân chủ yếu là thận hư, can uất, tỳ hư và khí huyết bất điều.

Luận văn tập trung nghiên cứu tác dụng bảo vệ và hiệu quả phục hồi chức năng buồng trứng của bài thuốc HV trên mô hình chuột nhắt trắng gây suy giảm chức năng buồng trứng bằng Tripterygiumglycoside (TG) tiêm dưới da. Mục tiêu cụ thể gồm đánh giá tác dụng bảo vệ buồng trứng và tử cung, cũng như hiệu quả phục hồi chức năng buồng trứng của bài thuốc HV. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 02 đến tháng 08 năm 2020 tại Bộ môn Dược lý – Học viện Quân Y, sử dụng 110 chuột nhắt trắng giống cái chủng Swiss, 6 tuần tuổi.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển các phương pháp điều trị bảo tồn và phục hồi chức năng buồng trứng bằng thuốc thảo dược, góp phần nâng cao hiệu quả điều trị SGCNBT, giảm thiểu tác dụng phụ của các liệu pháp hiện đại và bảo vệ sức khỏe sinh sản phụ nữ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết Y học cổ truyền về suy buồng trứng sớm: Nguyên nhân chủ yếu do thận hư, can uất, tỳ hư và khí huyết bất điều, ảnh hưởng đến trục xung nhâm – nhâm mạch, gây rối loạn kinh nguyệt và suy giảm chức năng sinh sản. Bài thuốc HV được xây dựng dựa trên nguyên tắc bổ thận, kiện tỳ, tán uất, với các vị thuốc có tác dụng bổ huyết, tư âm, ích tinh, kiện tỳ và điều hòa khí huyết.

  • Mô hình sinh học thực nghiệm gây suy giảm chức năng buồng trứng bằng Tripterygiumglycoside (TG): TG là hoạt chất chiết xuất từ cây Lôi công đằng, có tác dụng ức chế miễn dịch và gây tổn thương buồng trứng, được sử dụng để xây dựng mô hình chuột nhắt trắng bị suy giảm chức năng buồng trứng qua tiêm dưới da liều 50 mg/kg/ngày trong 35 ngày.

  • Đánh giá sinh lý và mô học chức năng buồng trứng: Bao gồm các chỉ số trọng lượng cơ thể, chu kỳ động dục, nồng độ FSH và E2 huyết thanh, chỉ số buồng trứng và tử cung, mô bệnh học nhuộm HE và hóa mô miễn dịch protein Notch1 – một yếu tố quan trọng trong phát triển và cân bằng tế bào buồng trứng.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: 110 chuột nhắt trắng giống cái chủng Swiss, 6 tuần tuổi, được nuôi dưỡng trong điều kiện chuẩn. Bài thuốc HV gồm 14 vị thuốc, được chuẩn hóa dưới dạng cao lỏng tỷ lệ 1:1, liều dùng quy đổi tương đương 51,84 g/kg/ngày trên chuột nhắt trắng.

  • Phương pháp phân tích: Nghiên cứu gồm ba giai đoạn chính: gây mô hình suy buồng trứng bằng TG tiêm dưới da, đánh giá tác dụng bảo vệ của bài thuốc HV song song với tiêm TG, và đánh giá hiệu quả phục hồi chức năng buồng trứng sau khi ngừng tiêm TG và điều trị bằng HV. Các chỉ số được đo gồm trọng lượng cơ thể, chu kỳ động dục (qua quan sát trực quan và phiến đồ âm đạo), nồng độ FSH và E2 huyết thanh (bằng ELISA), chỉ số buồng trứng và tử cung (tỷ lệ trọng lượng so với trọng lượng cơ thể), mô bệnh học nhuộm HE và hóa mô miễn dịch protein Notch1.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 02 đến tháng 08 năm 2020. Giai đoạn gây mô hình kéo dài 35 ngày, giai đoạn điều trị bảo vệ song song 35 ngày, giai đoạn phục hồi sau ngừng TG kéo dài 20 ngày.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Chuột được chia ngẫu nhiên thành các nhóm gồm lô chứng, lô mô hình, lô điều trị bằng bài thuốc HV với liều thấp và cao, và lô tham chiếu dùng hormone thay thế. Mỗi nhóm có từ 8 đến 10 con chuột, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy thống kê.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Gây mô hình suy buồng trứng bằng TG: Sau 35 ngày tiêm TG 50 mg/kg/ngày, chuột mô hình có biểu hiện mệt mỏi, lông xù, trọng lượng cơ thể tăng chậm hơn lô chứng (25,15 ± 0,86 g so với 26,21 ± 0,93 g), tuy nhiên không khác biệt có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). Chu kỳ động dục bị rối loạn rõ rệt với tỷ lệ chu kỳ bất thường tăng lên 95,42% (p < 0,01) và tần số chu kỳ giảm còn 2,04 lần/21 ngày (p < 0,01). Nồng độ FSH tăng lên 15,02 ± 2,84 IU/L, trong khi E2 giảm xuống 328,61 ± 51,36 ng/dL (p < 0,01). Chỉ số buồng trứng và tử cung giảm lần lượt còn 0,027% và 0,248% (p < 0,01). Mô bệnh học cho thấy giảm số lượng nang trứng phát triển, hoàng thể và nội mạc tử cung mỏng hơn. Biểu hiện protein Notch1 giảm rõ rệt so với lô chứng.

  2. Tác dụng bảo vệ của bài thuốc HV: Chuột được uống cao lỏng HV song song với tiêm TG có trọng lượng cơ thể tăng bình thường, không có biểu hiện mệt mỏi hay lông xù. Tỷ lệ chu kỳ động dục bất thường giảm còn 46,66-56,67%, tần số chu kỳ tăng lên 4,3-4,6 lần/21 ngày (p < 0,01 so với mô hình). Nồng độ FSH giảm còn khoảng 11,3-11,54 IU/L, E2 tăng lên 472-484 ng/dL (p < 0,05). Chỉ số buồng trứng và tử cung phục hồi gần bằng lô chứng (0,053-0,063% và 0,404-0,433%, p < 0,01 so với mô hình). Mô bệnh học cho thấy số lượng nang trứng và hoàng thể tăng, nội mạc tử cung dày hơn, biểu hiện protein Notch1 được cải thiện.

  3. Hiệu quả phục hồi chức năng buồng trứng sau điều trị: Sau 20 ngày ngừng tiêm TG và điều trị bằng HV, các chỉ số sinh lý và mô học tiếp tục cải thiện, chu kỳ động dục trở lại bình thường, nồng độ hormone cân bằng, chỉ số buồng trứng và tử cung tăng lên, mô bệnh học cho thấy sự phục hồi cấu trúc buồng trứng và tử cung.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mô hình chuột nhắt trắng gây suy giảm chức năng buồng trứng bằng tiêm TG dưới da là mô hình chuẩn, thể hiện rõ các dấu hiệu lâm sàng và sinh học của SGCNBT như rối loạn chu kỳ động dục, tăng FSH, giảm E2, teo buồng trứng và tử cung, giảm biểu hiện protein Notch1. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về tác dụng độc hại của TG trên buồng trứng.

Bài thuốc HV với thành phần 14 vị thuốc có tác dụng bổ thận, kiện tỳ, tán uất đã chứng minh hiệu quả bảo vệ và phục hồi chức năng buồng trứng trên mô hình này. Việc cải thiện các chỉ số hormone, chu kỳ động dục và mô bệnh học cho thấy bài thuốc không chỉ làm giảm tổn thương mà còn kích thích tái tạo nang trứng và hoàng thể, đồng thời tăng cường biểu hiện protein Notch1 – yếu tố quan trọng trong sự phát triển và cân bằng tế bào buồng trứng.

So sánh với liệu pháp hormone thay thế, bài thuốc HV có ưu điểm là an toàn, không gây tác dụng phụ trên trọng lượng cơ thể và có thể kết hợp điều trị dự phòng và phục hồi. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu về tác dụng của thuốc thảo dược trong bảo vệ và điều trị SGCNBT, góp phần mở rộng hướng điều trị đa phương pháp trong y học cổ truyền và hiện đại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh nồng độ FSH, E2 giữa các nhóm, biểu đồ tỷ lệ chu kỳ động dục bất thường, bảng so sánh chỉ số buồng trứng và tử cung, cùng hình ảnh mô bệnh học nhuộm HE và hóa mô miễn dịch để minh họa sự khác biệt rõ ràng giữa các nhóm nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Ứng dụng bài thuốc HV trong điều trị và dự phòng SGCNBT: Khuyến nghị sử dụng bài thuốc HV dạng cao lỏng với liều tương đương 51,84 g/kg/ngày trên chuột (quy đổi liều người tương ứng) trong vòng 35 ngày song song với các liệu pháp hiện đại để bảo vệ và phục hồi chức năng buồng trứng. Chủ thể thực hiện là các cơ sở y học cổ truyền và kết hợp y học hiện đại.

  2. Phát triển nghiên cứu lâm sàng mở rộng: Tiến hành các nghiên cứu lâm sàng trên người để đánh giá hiệu quả và an toàn của bài thuốc HV trong điều trị SGCNBT, đặc biệt ở phụ nữ trẻ có nguy cơ suy giảm chức năng buồng trứng. Thời gian nghiên cứu dự kiến 1-2 năm.

  3. Tăng cường đào tạo và chuyển giao kỹ thuật: Đào tạo cán bộ y tế về phương pháp sử dụng bài thuốc HV, kỹ thuật đánh giá chu kỳ kinh nguyệt và xét nghiệm hormone để nâng cao chất lượng điều trị. Chủ thể là các học viện y dược cổ truyền và bệnh viện chuyên khoa.

  4. Xây dựng tiêu chuẩn chất lượng và quy trình sản xuất bài thuốc HV: Đảm bảo nguồn dược liệu đạt chuẩn, quy trình chiết xuất và bào chế cao lỏng HV được kiểm soát nghiêm ngặt nhằm duy trì hiệu quả và an toàn khi ứng dụng rộng rãi.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà nghiên cứu y học cổ truyền và hiện đại: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực nghiệm về tác dụng bảo vệ và phục hồi buồng trứng của bài thuốc HV, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về thuốc thảo dược trong điều trị SGCNBT.

  2. Bác sĩ chuyên khoa sản phụ khoa và nội tiết: Tham khảo để áp dụng các phương pháp điều trị kết hợp y học cổ truyền và hiện đại, nâng cao hiệu quả điều trị suy giảm chức năng buồng trứng, đặc biệt trong các trường hợp khó điều trị.

  3. Sinh viên và học viên cao học ngành y học cổ truyền, y học hiện đại: Tài liệu tham khảo quý giá về mô hình thực nghiệm, phương pháp nghiên cứu và ứng dụng lâm sàng trong lĩnh vực sinh sản và nội tiết.

  4. Các cơ sở sản xuất và phát triển dược liệu, thuốc cổ truyền: Cung cấp cơ sở khoa học để phát triển sản phẩm thuốc HV, mở rộng thị trường và nâng cao giá trị dược liệu truyền thống.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bài thuốc HV có an toàn khi sử dụng không?
    Nghiên cứu thử độc tính cấp và bán trường diễn trên chuột nhắt trắng và chuột cống cho thấy bài thuốc HV không gây độc tính, không ảnh hưởng đến trọng lượng cơ thể, chức năng gan, thận và cấu trúc các cơ quan. Đây là bằng chứng cho thấy thuốc an toàn khi sử dụng.

  2. Tác dụng chính của bài thuốc HV trong điều trị SGCNBT là gì?
    Bài thuốc có tác dụng bổ thận, kiện tỳ, tán uất, giúp cân bằng nội tiết tố, giảm nồng độ FSH, tăng Estradiol, phục hồi chu kỳ động dục và cải thiện cấu trúc mô buồng trứng, tử cung, từ đó bảo vệ và phục hồi chức năng buồng trứng.

  3. Mô hình thực nghiệm sử dụng trong nghiên cứu có phù hợp không?
    Mô hình chuột nhắt trắng gây suy giảm chức năng buồng trứng bằng tiêm TG dưới da là mô hình chuẩn, thể hiện rõ các dấu hiệu lâm sàng và sinh học của SGCNBT, được nhiều nghiên cứu quốc tế công nhận.

  4. Liệu bài thuốc HV có thể thay thế liệu pháp hormone thay thế hiện đại?
    Bài thuốc HV có thể bổ trợ hoặc kết hợp với liệu pháp hormone thay thế, giúp giảm tác dụng phụ và tăng hiệu quả điều trị. Tuy nhiên, không nên thay thế hoàn toàn mà cần có sự tư vấn của bác sĩ chuyên khoa.

  5. Có thể áp dụng kết quả nghiên cứu này cho người bệnh không?
    Kết quả nghiên cứu trên mô hình động vật là cơ sở khoa học quan trọng, tuy nhiên cần tiến hành các nghiên cứu lâm sàng trên người để xác nhận hiệu quả và an toàn trước khi áp dụng rộng rãi.

Kết luận

  • Mô hình chuột nhắt trắng gây suy giảm chức năng buồng trứng bằng tiêm TG dưới da thành công, thể hiện qua các chỉ số sinh lý, hormone và mô học đặc trưng của SGCNBT.
  • Bài thuốc HV có tác dụng bảo vệ buồng trứng và tử cung, giảm rối loạn hormone FSH, E2, cải thiện chu kỳ động dục và phục hồi cấu trúc mô buồng trứng, tử cung.
  • Thuốc HV an toàn, không ảnh hưởng đến trọng lượng cơ thể và các chức năng cơ quan khác trong quá trình điều trị.
  • Nghiên cứu mở ra hướng điều trị kết hợp y học cổ truyền và hiện đại cho SGCNBT, góp phần nâng cao hiệu quả và giảm tác dụng phụ.
  • Đề xuất triển khai nghiên cứu lâm sàng mở rộng và phát triển sản phẩm thuốc HV để ứng dụng trong thực tiễn điều trị.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích các cơ sở y tế và nghiên cứu tiếp tục đánh giá lâm sàng bài thuốc HV, đồng thời phát triển quy trình sản xuất chuẩn hóa để đưa vào ứng dụng rộng rãi, góp phần cải thiện sức khỏe sinh sản phụ nữ Việt Nam.