Tổng quan nghiên cứu

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng có điều kiện địa chất đặc thù với nền đất yếu, gây khó khăn trong xây dựng các công trình dân dụng và công nghiệp. Theo ước tính, mỗi năm khu vực này thải ra khoảng hơn 3 triệu tấn trấu và khoảng 13,67 triệu tấn tro, xỉ, thạch cao từ các nhà máy nhiệt điện. Tuy nhiên, chỉ khoảng 10% lượng trấu được sử dụng, phần còn lại gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, đặc biệt là ô nhiễm nguồn nước do trấu trôi nổi trên mặt sông. Trong khi đó, các công trình xây dựng truyền thống sử dụng bê tông nặng làm tăng tải trọng lên nền đất yếu, dẫn đến nguy cơ sụt lún và hư hỏng công trình.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá khả năng sử dụng tro trấu và tro bay – hai loại phế thải nông nghiệp và công nghiệp phổ biến tại ĐBSCL – để chế tạo bê tông nhẹ, nhằm giảm tải trọng công trình, tiết kiệm nguyên liệu xi măng và bảo vệ môi trường. Nghiên cứu tập trung vào việc thay thế xi măng bằng tro trấu và tro bay với hàm lượng từ 10% đến 50% trong thành phần cấp phối bê tông nhẹ sử dụng công nghệ bọt khí và bọt khoáng. Phạm vi nghiên cứu thực hiện tại vùng ĐBSCL, với các thử nghiệm đánh giá tính chất cơ lý và lưu biến của bê tông nhẹ trong khoảng thời gian nghiên cứu từ năm 2017 đến 2018.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc tận dụng nguồn nguyên liệu phế thải sẵn có, giảm chi phí sản xuất vật liệu xây dựng, đồng thời tạo ra vật liệu bê tông nhẹ có khả năng cách nhiệt, cách âm, chống cháy và giảm tải trọng công trình, phù hợp với điều kiện nền đất yếu của ĐBSCL. Kết quả nghiên cứu góp phần thúc đẩy phát triển vật liệu xây dựng bền vững, thân thiện môi trường tại khu vực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu sau:

  • Quá trình thủy hóa và rắn chắc của xi măng Pooc lăng: Xi măng chứa các khoáng chính như C3S, C2S, C3A và C4AF phản ứng với nước tạo thành các sản phẩm kết tinh như C-S-H và etringit, làm tăng cường độ bê tông theo thời gian. Quá trình này được mô tả qua ba giai đoạn: hòa tan, hóa keo và kết tinh.

  • Tính chất puzơlan của tro trấu và tro bay: Tro trấu chứa hàm lượng SiO2 vô định hình cao (khoảng 86,9 - 97,3%), có cấu trúc rỗng và xốp, giúp tăng tính chống thấm và tuổi thọ bê tông. Tro bay là hạt thủy tinh nhỏ hình cầu, có kích thước từ 1 đến 100 μm, chứa SiO2, Al2O3, CaO và các oxit khác, có khả năng hoạt tính khoáng cao, cải thiện tính chất cơ lý của bê tông.

  • Cơ chế tạo rỗng trong bê tông nhẹ: Sử dụng chất tạo bọt khí (bột nhôm) và chất tạo bọt nhẹ (phản ứng thủy phân este trong môi trường kiềm) để tạo ra các lỗ rỗng li ti phân bố đều trong bê tông, giảm khối lượng thể tích và tăng khả năng cách nhiệt, cách âm.

  • Tương tác giữa tro trấu, tro bay và xi măng: Các hạt mịn tro trấu và tro bay lấp đầy các lỗ mao quản trong đá xi măng, tạo thành gel CaO-SiO2-H2O, làm tăng độ chắc đặc và cải thiện cấu trúc bê tông.

Các khái niệm chính bao gồm: xi măng Pooc lăng, tro trấu, tro bay, bê tông nhẹ, chất tạo bọt khí, chất tạo bọt nhẹ, puzơlan, cấu trúc rỗng.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu thu thập từ các nguyên liệu thực nghiệm gồm xi măng PC40, tro bay loại F, tro trấu đốt ở 800°C, vôi, cát và các chất tạo bọt. Các thành phần được phân tích về thành phần hóa học, độ mịn và tính chất cơ lý theo tiêu chuẩn TCVN và ASTM.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Chuẩn bị mẫu bê tông nhẹ theo hai công nghệ: bọt khí và bọt nhẹ, với tỷ lệ thay thế xi măng bằng tro trấu và tro bay từ 10% đến 50%.

  • Đo các chỉ tiêu kỹ thuật: độ chảy xòe (độ linh động), độ phồng nở, thời gian ninh kết và cường độ nén của bê tông.

  • Sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có kiểm soát, cỡ mẫu khoảng 5 cấp phối chính cho mỗi loại bê tông, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy.

  • Thời gian nghiên cứu thực nghiệm kéo dài trong 6 tháng, từ tháng 10/2017 đến tháng 3/2018, tại phòng thí nghiệm Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh.

Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả và so sánh tỷ lệ phần trăm thay đổi các chỉ tiêu kỹ thuật theo hàm lượng tro trấu và tro bay.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của tro bay đến tính chất bê tông nhẹ: Khi thay thế xi măng bằng tro bay với hàm lượng từ 10% đến 50%, độ linh động của bê tông bọt khí giảm rõ rệt, độ phồng nở giảm, thời gian ninh kết kéo dài và cường độ nén giảm đến 34%. Trong khi đó, bê tông bọt nhẹ có độ linh động và độ phồng nở được cải thiện, cường độ giảm khoảng 11%.

  2. Ảnh hưởng của tro trấu đến tính chất bê tông nhẹ: Tro trấu làm giảm độ linh động và độ phồng nở của bê tông bọt khí, kéo dài thời gian ninh kết và giảm cường độ đến 24%. Đối với bê tông bọt nhẹ, độ linh động và độ phồng nở được cải thiện, cường độ giảm khoảng 22%.

  3. Sử dụng kết hợp tro bay và tro trấu: Việc phối trộn tro bay và tro trấu theo tỷ lệ 1:1 giúp tận dụng ưu điểm của cả hai loại vật liệu, cải thiện tính lưu biến và cấu trúc rỗng của bê tông nhẹ. Cường độ bê tông giảm ít hơn so với khi sử dụng riêng lẻ, đồng thời độ linh động và độ phồng nở được duy trì ở mức hợp lý.

  4. Ảnh hưởng của tỷ lệ nước/rắn (N/R): Tỷ lệ N/R ảnh hưởng trực tiếp đến độ chảy xòe và cường độ của bê tông nhẹ. Tăng tỷ lệ N/R làm tăng độ linh động nhưng giảm cường độ, cần cân đối hợp lý để đạt hiệu quả kỹ thuật tối ưu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân giảm cường độ bê tông khi sử dụng tro bay và tro trấu là do sự thay thế một phần xi măng bằng các phụ gia có hoạt tính puzơlan thấp hơn, làm giảm lượng sản phẩm thủy hóa tạo liên kết chắc chắn. Tuy nhiên, tro trấu với cấu trúc rỗng và hàm lượng SiO2 cao giúp cải thiện độ linh động và độ phồng nở của bê tông bọt nhẹ, nhờ khả năng tạo gel CaO-SiO2-H2O làm tăng độ đặc chắc của nền xi măng.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả phù hợp với báo cáo của các tác giả về ảnh hưởng của tro bay và tro trấu đến tính chất cơ lý của bê tông. Việc phối trộn hai loại phụ gia này giúp tận dụng hiệu quả các thành phần khoáng hoạt tính khác nhau, nâng cao tính công tác và giảm thiểu tác động tiêu cực đến cường độ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện mối quan hệ giữa hàm lượng tro trấu, tro bay với cường độ nén và độ chảy xòe, cũng như bảng tổng hợp các chỉ tiêu kỹ thuật theo từng cấp phối. Điều này giúp minh họa rõ ràng xu hướng thay đổi và hỗ trợ đánh giá hiệu quả sử dụng vật liệu phế thải trong bê tông nhẹ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Khuyến khích sử dụng tro trấu và tro bay phối trộn trong bê tông nhẹ nhằm giảm chi phí nguyên liệu và tải trọng công trình, đặc biệt tại các vùng đất yếu như ĐBSCL. Chủ thể thực hiện: các nhà sản xuất vật liệu xây dựng, thời gian áp dụng: ngay trong vòng 1-2 năm tới.

  2. Phát triển công nghệ chế tạo bê tông nhẹ không sử dụng nhiệt và áp suất cao để phù hợp với điều kiện sản xuất tại địa phương, giảm chi phí đầu tư thiết bị. Chủ thể thực hiện: các viện nghiên cứu và doanh nghiệp vật liệu xây dựng, thời gian: 3 năm.

  3. Đào tạo và nâng cao nhận thức cho nhà thầu, kỹ sư và công nhân xây dựng về kỹ thuật thi công bê tông nhẹ sử dụng tro trấu và tro bay, đảm bảo chất lượng công trình. Chủ thể thực hiện: các trường đại học, trung tâm đào tạo nghề, thời gian: liên tục.

  4. Xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật và quy chuẩn sử dụng tro trấu, tro bay trong bê tông nhẹ để đảm bảo an toàn và hiệu quả sử dụng vật liệu. Chủ thể thực hiện: Bộ Xây dựng, các cơ quan quản lý nhà nước, thời gian: 2-3 năm.

  5. Khuyến khích nghiên cứu tiếp tục về phối hợp các phụ gia khoáng hoạt tính khác nhằm nâng cao tính chất cơ lý và độ bền của bê tông nhẹ, mở rộng ứng dụng trong xây dựng bền vững. Chủ thể thực hiện: các viện nghiên cứu, trường đại học, thời gian: dài hạn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà sản xuất vật liệu xây dựng: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để phát triển sản phẩm bê tông nhẹ sử dụng nguyên liệu tái chế, giúp giảm chi phí và nâng cao giá trị sản phẩm.

  2. Kỹ sư thiết kế và thi công công trình xây dựng: Tham khảo để lựa chọn vật liệu phù hợp với điều kiện nền đất yếu, giảm tải trọng công trình và tăng hiệu quả thi công.

  3. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách ngành xây dựng: Cung cấp dữ liệu và giải pháp thúc đẩy sử dụng vật liệu thân thiện môi trường, góp phần bảo vệ tài nguyên và giảm ô nhiễm.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kỹ thuật xây dựng: Là tài liệu tham khảo chuyên sâu về ứng dụng tro trấu và tro bay trong bê tông nhẹ, phương pháp nghiên cứu và đánh giá tính chất vật liệu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tro trấu và tro bay là gì, và tại sao lại được sử dụng trong bê tông nhẹ?
    Tro trấu là phế phẩm nông nghiệp từ vỏ hạt lúa, chứa hàm lượng SiO2 cao và có tính puzơlan, còn tro bay là bụi khí thải từ nhà máy nhiệt điện than, có kích thước hạt nhỏ và thành phần khoáng hoạt tính. Cả hai giúp thay thế một phần xi măng, giảm chi phí và cải thiện tính chất bê tông nhẹ.

  2. Bê tông nhẹ sử dụng tro trấu và tro bay có những ưu điểm gì?
    Bê tông nhẹ giảm tải trọng công trình, có khả năng cách nhiệt, cách âm, chống cháy tốt, thân thiện môi trường và tiết kiệm nguyên liệu xi măng, phù hợp với nền đất yếu như ĐBSCL.

  3. Hàm lượng tro trấu và tro bay thay thế xi măng tối ưu là bao nhiêu?
    Nghiên cứu cho thấy hàm lượng từ 10% đến 50% được thử nghiệm, trong đó phối trộn tro trấu và tro bay theo tỷ lệ 1:1 giúp cân bằng giữa tính công tác và cường độ bê tông.

  4. Ảnh hưởng của tro trấu và tro bay đến cường độ bê tông như thế nào?
    Tro bay làm giảm cường độ bê tông bọt khí đến 34%, tro trấu giảm đến 24%, nhưng phối trộn hai loại này giúp giảm thiểu sự suy giảm cường độ, duy trì tính ổn định của vật liệu.

  5. Làm thế nào để ứng dụng bê tông nhẹ này trong thực tế xây dựng?
    Cần áp dụng công nghệ bọt khí hoặc bọt nhẹ không sử dụng nhiệt và áp suất cao, đào tạo kỹ thuật thi công, đồng thời xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật phù hợp để đảm bảo chất lượng và hiệu quả sử dụng.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã chứng minh khả năng sử dụng tro trấu và tro bay thay thế xi măng trong bê tông nhẹ tại vùng ĐBSCL, góp phần giảm tải trọng công trình và bảo vệ môi trường.
  • Hàm lượng tro trấu và tro bay từ 10% đến 50% ảnh hưởng đến tính chất cơ lý của bê tông, trong đó phối trộn hai loại phụ gia này mang lại hiệu quả tốt hơn so với sử dụng riêng lẻ.
  • Bê tông nhẹ sử dụng công nghệ bọt khí và bọt nhẹ không cần nhiệt và áp suất cao phù hợp với điều kiện sản xuất tại địa phương.
  • Đề xuất các giải pháp phát triển công nghệ, đào tạo nhân lực và xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật để thúc đẩy ứng dụng rộng rãi.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu phối hợp phụ gia khoáng khác, thử nghiệm ứng dụng thực tế và hoàn thiện quy chuẩn kỹ thuật.

Hành động khuyến nghị: Các nhà nghiên cứu, doanh nghiệp và cơ quan quản lý cần phối hợp triển khai nghiên cứu ứng dụng và phát triển sản phẩm bê tông nhẹ sử dụng tro trấu và tro bay nhằm thúc đẩy xây dựng bền vững tại ĐBSCL.