Tổng quan nghiên cứu

Tổn thất điện năng (TTĐN) trên lưới điện phân phối là một trong những thách thức lớn đối với ngành điện Việt Nam, đặc biệt tại các khu vực có lưới điện trung hạ áp vận hành chưa tối ưu. Năm 2021, tổn thất trung hạ áp tại Điện lực Phù Mỹ, tỉnh Bình Định đạt 11.490 kWh, tương ứng tỷ lệ 4,99%, cao nhất trong các đơn vị trực thuộc Công ty Điện lực Bình Định và tăng 0,18% so với năm trước. Mặc dù sản lượng điện thương phẩm của Phù Mỹ chỉ đứng thứ 6 trong tỉnh, tổn thất lại đứng đầu, cho thấy hiệu quả vận hành lưới điện còn nhiều hạn chế.

Luận văn tập trung nghiên cứu giảm tổn thất điện năng trên lưới điện phân phối huyện Phù Mỹ, với mục tiêu đề xuất các giải pháp kỹ thuật và kinh tế nhằm giảm thiểu tổn thất, nâng cao hiệu quả vận hành. Phạm vi nghiên cứu bao gồm lưới điện trung áp 22kV, các trạm biến áp phân phối và lưới điện hạ áp toàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định. Nghiên cứu sử dụng số liệu vận hành thực tế năm 2021 và mô phỏng bằng phần mềm chuyên dụng để đánh giá hiệu quả các phương án đầu tư.

Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ giúp giảm tổn thất điện năng, tiết kiệm chi phí đầu tư và vận hành mà còn góp phần nâng cao độ tin cậy cung cấp điện, bảo vệ môi trường và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng mở rộng cho các khu vực lưới điện phân phối tương tự trên toàn quốc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết tổn thất điện năng trong lưới điện phân phối: Phân loại tổn thất thành tổn thất kỹ thuật (trong dây dẫn, máy biến áp, thiết bị) và tổn thất phi kỹ thuật (thương mại, do vi phạm sử dụng điện). Tổn thất kỹ thuật được tính toán dựa trên công suất tác dụng và phản kháng, điện trở và điện kháng của các phần tử lưới điện.

  • Mô hình cấu trúc lưới điện phân phối: Bao gồm cấu trúc tĩnh, cấu trúc động không hoàn toàn và cấu trúc động hoàn toàn, ảnh hưởng đến độ tin cậy và hiệu quả vận hành. Lưới điện Phù Mỹ vận hành theo sơ đồ hình tia với các xuất tuyến trung áp khép vòng qua các thiết bị dao cắt và máy cắt.

  • Lý thuyết về máy biến áp tổn thất thấp: So sánh máy biến áp truyền thống với máy biến áp lõi kim loại vô định hình (amorphous) có tổn thất sắt từ thấp hơn tới 75%, giúp giảm tổn thất không tải và tiết kiệm năng lượng.

  • Mô hình kinh tế đầu tư giảm tổn thất: Đánh giá hiệu quả kinh tế dựa trên chi phí đầu tư, tiết kiệm điện năng và thời gian hoàn vốn, nhằm lựa chọn phương án đầu tư tối ưu.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu vận hành thực tế năm 2021 của Điện lực Phù Mỹ, bao gồm sản lượng điện, tổn thất điện năng theo cấp điện áp, thông số kỹ thuật các trạm biến áp và đường dây trung áp, dữ liệu đo đếm từ hệ thống CMIS 3.0.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm mô phỏng lưới điện PSS/ADEPT để mô phỏng trạng thái lưới điện hiện tại và các phương án đầu tư như tái cấu trúc lưới điện, lắp đặt tụ bù công suất phản kháng, chen trạm biến áp mới. Phân tích các thông số điện áp, công suất, tổn thất điện năng trước và sau đầu tư.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý số liệu trong năm 2021, mô phỏng và đánh giá các phương án trong năm 2022, đề xuất giải pháp và đánh giá hiệu quả kinh tế cho năm 2023.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Toàn bộ lưới điện trung hạ áp huyện Phù Mỹ gồm 367 km đường dây trung áp và 323 trạm biến áp phân phối thuộc tài sản ngành điện được khảo sát và phân tích chi tiết.

  • Phương pháp đánh giá hiệu quả kinh tế: Tính toán chi phí đầu tư, tiết kiệm điện năng, thời gian hoàn vốn dựa trên kết quả mô phỏng và số liệu thực tế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổn thất điện năng cao và tăng trưởng không kiểm soát: Tỷ lệ TTĐN trung hạ áp tại Điện lực Phù Mỹ năm 2021 là 4,99%, cao nhất trong tỉnh Bình Định và tăng 0,18% so với năm 2020. Tổn thất trung áp chiếm khoảng 4,04% và hạ áp chiếm tỷ lệ cao, trong đó có 45/300 trạm biến áp công cộng có tỷ lệ tổn thất ≥ 5%, cho thấy tổn thất tập trung chủ yếu ở lưới hạ áp.

  2. Phân bố tổn thất không đồng đều: Một số trạm biến áp như Trung Thành, Hội Thuận 2, Đại An 2 có tổn thất điện năng cao trước đầu tư, với tỷ lệ tổn thất vượt mức cho phép. Sau khi chen trạm biến áp mới và bù công suất phản kháng, tổn thất giảm trung bình từ 1,5% đến 2,3% tùy trạm.

  3. Hiệu quả mô phỏng các giải pháp kỹ thuật: Mô phỏng bằng phần mềm PSS/ADEPT cho thấy tái cấu trúc lưới điện và lắp đặt tụ bù công suất phản kháng giúp giảm tổn thất điện năng từ 10% đến 15% so với hiện trạng. Việc chen trạm biến áp mới làm giảm bán kính cấp điện, giảm tải cho các trạm cũ, góp phần giảm tổn thất đồng thời nâng cao chất lượng điện áp.

  4. Đánh giá hiệu quả kinh tế: Tổng mức đầu tư dự kiến cho các giải pháp giảm tổn thất trong năm 2023 được khái toán dựa trên suất vốn đầu tư đường dây và trạm biến áp. Thời gian hoàn vốn ước tính từ 3 đến 5 năm, với lợi ích tiết kiệm điện năng và giảm chi phí vận hành rõ rệt.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến tổn thất điện năng cao tại huyện Phù Mỹ là do lưới điện vận hành theo sơ đồ hình tia, bán kính cấp điện lớn, nhiều trạm biến áp sử dụng công nghệ cũ với tổn thất máy biến áp cao, cùng với hiện trạng dây dẫn tiết diện nhỏ, quá tải cục bộ. Tổn thất phi kỹ thuật cũng góp phần không nhỏ do các sai sót trong đo đếm và vi phạm sử dụng điện.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành, kết quả mô phỏng và đề xuất giải pháp phù hợp với xu hướng hiện đại hóa lưới điện phân phối, đồng thời cân đối giữa hiệu quả kỹ thuật và kinh tế. Việc áp dụng máy biến áp lõi amorphous tuy chi phí đầu tư cao hơn nhưng mang lại lợi ích lâu dài về giảm tổn thất không tải và bảo vệ môi trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ tổn thất trước và sau đầu tư tại các trạm biến áp, bảng tổng hợp chi phí đầu tư và lợi ích kinh tế, cũng như sơ đồ cấu trúc lưới điện hiện trạng và sau tái cấu trúc để minh họa hiệu quả các giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tái cấu trúc lưới điện trung áp và hạ áp: Thực hiện phân đoạn lại lưới điện, chen trạm biến áp mới tại các khu vực có bán kính cấp điện lớn và tổn thất cao nhằm giảm tải cho các trạm hiện hữu. Mục tiêu giảm tổn thất trung bình ít nhất 10% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Công ty Điện lực Bình Định phối hợp với Điện lực Phù Mỹ.

  2. Lắp đặt và vận hành tối ưu tụ bù công suất phản kháng: Tính toán vị trí và dung lượng tụ bù phù hợp, duy trì hệ số công suất trung bình tại các xuất tuyến đạt 0,98 để giảm tổn thất công suất phản kháng. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, chủ thể: Điện lực Phù Mỹ và đơn vị vận hành lưới điện.

  3. Thay thế máy biến áp công nghệ cũ bằng máy biến áp lõi amorphous: Ưu tiên thay thế các trạm biến áp có tổn thất cao, tuổi thọ lâu năm bằng máy biến áp tổn thất thấp để giảm tổn thất không tải và nâng cao hiệu quả vận hành. Kế hoạch đầu tư kéo dài 3-5 năm, chủ thể: Công ty Điện lực Bình Định.

  4. Nâng cao công tác quản lý đo đếm và kiểm soát tổn thất phi kỹ thuật: Thực hiện kiểm định, thay thế định kỳ công tơ, áp dụng công nghệ đo đếm từ xa, tăng cường giám sát và xử lý vi phạm sử dụng điện. Mục tiêu giảm tổn thất thương mại ít nhất 1% trong 2 năm. Chủ thể: Điện lực Phù Mỹ và các đơn vị liên quan.

  5. Đào tạo và nâng cao nhận thức nhân viên vận hành: Tổ chức các khóa đào tạo về vận hành lưới điện tối ưu, quản lý tổn thất và ứng dụng công nghệ mới. Thời gian liên tục, chủ thể: Công ty Điện lực Bình Định.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các kỹ sư và chuyên gia ngành điện: Nghiên cứu các giải pháp kỹ thuật giảm tổn thất điện năng, áp dụng mô phỏng lưới điện và đánh giá hiệu quả kinh tế trong thực tế vận hành.

  2. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách ngành điện: Tham khảo các phương án đầu tư hợp lý, cân đối giữa chi phí và lợi ích, từ đó xây dựng kế hoạch phát triển lưới điện phân phối bền vững.

  3. Các đơn vị cung cấp điện và vận hành lưới điện phân phối: Áp dụng các biện pháp quản lý, vận hành và đầu tư nâng cấp lưới điện nhằm giảm tổn thất, nâng cao độ tin cậy và chất lượng điện năng.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kỹ thuật điện: Tài liệu tham khảo về lý thuyết tổn thất điện năng, mô hình cấu trúc lưới điện, công nghệ máy biến áp tổn thất thấp và phương pháp mô phỏng lưới điện hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tổn thất điện năng là gì và tại sao cần giảm?
    Tổn thất điện năng là lượng điện năng bị tiêu hao không mang lại lợi ích trong quá trình truyền tải và phân phối. Giảm tổn thất giúp tiết kiệm năng lượng, giảm chi phí vận hành và bảo vệ môi trường.

  2. Phương pháp nào được sử dụng để tính tổn thất điện năng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp mô phỏng lưới điện bằng phần mềm PSS/ADEPT kết hợp số liệu thực tế từ hệ thống CMIS 3.0 để tính toán và đánh giá tổn thất kỹ thuật và phi kỹ thuật.

  3. Máy biến áp lõi amorphous có ưu điểm gì so với máy biến áp truyền thống?
    Máy biến áp lõi amorphous có tổn thất sắt từ thấp hơn tới 75%, giảm tổn thất không tải, tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải khí CO2, tuy nhiên chi phí đầu tư ban đầu cao hơn.

  4. Làm thế nào để xác định vị trí lắp đặt tụ bù công suất phản kháng hiệu quả?
    Dựa trên phân tích hệ số công suất và dòng điện tại các nút lưới điện, sử dụng mô phỏng để tính toán vị trí và dung lượng tụ bù tối ưu nhằm giảm tổn thất và cải thiện chất lượng điện áp.

  5. Thời gian hoàn vốn đầu tư giảm tổn thất điện năng là bao lâu?
    Theo đánh giá kinh tế trong luận văn, thời gian hoàn vốn dự kiến từ 3 đến 5 năm tùy theo quy mô và loại hình đầu tư, đảm bảo hiệu quả kinh tế bền vững.

Kết luận

  • Tổn thất điện năng tại lưới điện phân phối huyện Phù Mỹ năm 2021 đạt tỷ lệ 4,99%, cao nhất tỉnh Bình Định và có xu hướng tăng.
  • Các giải pháp kỹ thuật như tái cấu trúc lưới điện, lắp đặt tụ bù công suất phản kháng và thay thế máy biến áp tổn thất thấp được mô phỏng và chứng minh hiệu quả giảm tổn thất từ 10-15%.
  • Đánh giá kinh tế cho thấy các phương án đầu tư có thời gian hoàn vốn hợp lý, từ 3 đến 5 năm, đồng thời nâng cao chất lượng điện năng và độ tin cậy cung cấp điện.
  • Khuyến nghị thực hiện đồng bộ các giải pháp kỹ thuật, quản lý đo đếm và nâng cao nhận thức vận hành để đạt hiệu quả tối ưu.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển bền vững cho lưới điện phân phối tại Phù Mỹ và các khu vực tương tự, góp phần tiết kiệm năng lượng và bảo vệ môi trường.

Để tiếp tục phát triển, các đơn vị quản lý cần triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời cập nhật và áp dụng công nghệ mới trong vận hành và quản lý lưới điện phân phối. Hành động ngay hôm nay sẽ mang lại lợi ích lâu dài cho ngành điện và cộng đồng.