Tổng quan nghiên cứu

Thuế giá trị gia tăng (GTGT) là một trong những nguồn thu chủ yếu của ngân sách nhà nước, chiếm khoảng 25% tổng thu từ thuế, phí. Tuy nhiên, tình trạng thất thu thuế GTGT vẫn diễn ra phổ biến, đặc biệt đối với các doanh nghiệp ngoài quốc doanh (DN NQD) – nhóm chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế hiện nay. Tại Chi cục Thuế quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng, số lượng DN NQD không ngừng tăng lên qua các năm, với hơn 5.700 công ty TNHH và gần 2.900 công ty cổ phần hoạt động năm 2019, tạo ra thách thức lớn trong công tác quản lý thuế. Thực tế cho thấy, nhiều DN lợi dụng kẽ hở trong chính sách và quản lý để trốn thuế, gian lận thuế, gây thất thoát lớn cho ngân sách nhà nước.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về thất thu thuế GTGT và công tác chống thất thu đối với DN NQD; đánh giá thực trạng công tác chống thất thu thuế GTGT tại Chi cục Thuế quận Hồng Bàng giai đoạn 2015-2019; từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý thuế. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Chi cục Thuế quận Hồng Bàng, trong khoảng thời gian 5 năm từ 2015 đến 2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần tăng thu ngân sách, tạo môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các cơ quan quản lý thuế và học viên ngành kinh tế, quản lý kinh tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thuế, bao gồm:

  • Lý thuyết thuế giá trị gia tăng (GTGT): Thuế GTGT là thuế gián thu tính trên phần giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ phát sinh trong quá trình sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng. Thuế GTGT có tính chất khấu trừ, thu ở mỗi giai đoạn sản xuất, lưu thông, góp phần tạo nguồn thu lớn cho ngân sách.

  • Lý thuyết thất thu thuế: Thất thu thuế được phân loại thành thất thu thực và thất thu tiềm năng, do nhiều nguyên nhân như chính sách thuế chưa hoàn thiện, quản lý thuế yếu kém, ý thức tuân thủ pháp luật của người nộp thuế thấp, hoặc hành vi trốn, gian lận thuế.

  • Mô hình quản lý thuế hiệu quả: Bao gồm các yếu tố như chính sách thuế minh bạch, nguồn nhân lực chất lượng cao, tổ chức thực hiện chức năng quản lý thuế hiệu quả, sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan và ý thức tuân thủ pháp luật của người nộp thuế.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: thất thu thuế GTGT, doanh nghiệp ngoài quốc doanh, kê khai thuế, kiểm tra thuế, nợ thuế, hoàn thuế.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ Chi cục Thuế quận Hồng Bàng, báo cáo ngành thuế, các bảng thống kê về số lượng doanh nghiệp, kết quả thu ngân sách, tình hình kê khai, nộp thuế và kiểm tra thuế giai đoạn 2015-2019.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh số liệu qua các năm để đánh giá xu hướng và mức độ thay đổi các chỉ tiêu thuế. Phân tích định tính các nguyên nhân, biện pháp chống thất thu dựa trên tài liệu và thực tiễn quản lý thuế.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ các doanh nghiệp ngoài quốc doanh đang hoạt động và quản lý tại Chi cục Thuế quận Hồng Bàng trong giai đoạn nghiên cứu, với số lượng hơn 7.400 doanh nghiệp.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu từ năm 2015 đến năm 2019, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng doanh nghiệp ngoài quốc doanh: Số lượng DN NQD tại quận Hồng Bàng tăng liên tục, năm 2019 có 5.789 công ty TNHH (tăng 2.337 công ty so với 2015) và 2.897 công ty cổ phần (tăng 994 công ty). Sự gia tăng này tạo áp lực lớn cho công tác quản lý thuế.

  2. Tỷ lệ kê khai thuế GTGT: Tỷ lệ tờ khai thuế GTGT nộp đúng hạn đạt trung bình trên 89% trong giai đoạn 2015-2019, với số tờ khai đã nộp tăng từ 19.631 tờ năm 2015 lên hơn 30.000 tờ năm 2019. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 10% tờ khai chưa nộp hoặc nộp chậm, gây khó khăn trong quản lý thuế.

  3. Kết quả kiểm tra thuế và truy thu: Số lượt kiểm tra thuế tăng mạnh từ 67 cuộc năm 2015 lên 518 cuộc năm 2019. Số tiền thuế GTGT truy thu và phạt cũng tăng từ 1.417 triệu đồng năm 2015 lên 3.239 triệu đồng năm 2019, phản ánh hiệu quả trong phát hiện vi phạm nhưng cũng cho thấy mức độ gian lận thuế còn cao.

  4. Tình trạng nợ thuế và trốn thuế: Nhiều DN NQD lợi dụng việc tạm ngừng kinh doanh để trốn thuế, hoặc hoạt động kinh doanh không đăng ký thuế, gây thất thu lớn. Số DN tạm ngừng kinh doanh có thời hạn vẫn chiếm tỷ lệ cao, năm 2018 là khoảng 1.257 DN.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân thất thu thuế GTGT tại Chi cục Thuế quận Hồng Bàng xuất phát từ nhiều yếu tố: ý thức tuân thủ pháp luật của DN còn hạn chế, chính sách thuế còn nhiều kẽ hở, nguồn nhân lực quản lý thuế chưa đáp ứng đủ về số lượng và chất lượng, cùng với sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan. So với các nghiên cứu trong ngành thuế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung tại nhiều địa phương khác, nơi DN ngoài quốc doanh chiếm tỷ trọng lớn và có hoạt động kinh doanh đa dạng.

Việc tăng cường kiểm tra, thanh tra đã giúp phát hiện nhiều vi phạm, góp phần nâng cao số thu ngân sách, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế do khối lượng công việc lớn, thời gian kiểm tra hạn chế và sự chống đối từ một số DN. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng DN, bảng thống kê số lượt kiểm tra và số tiền truy thu qua các năm, giúp minh họa rõ nét xu hướng và hiệu quả công tác chống thất thu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quản lý người nộp thuế: Cơ quan thuế cần xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu đầy đủ, chính xác về DN NQD, thường xuyên kiểm tra, rà soát thông tin để phát hiện kịp thời các trường hợp vi phạm. Mục tiêu giảm tỷ lệ DN hoạt động không đăng ký thuế xuống dưới 5% trong vòng 2 năm tới.

  2. Nâng cao năng lực công chức thuế: Tăng cường đào tạo chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ thuế, đồng thời bổ sung nhân lực để giảm tải công việc. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ có chứng chỉ chuyên môn đạt trên 90% trong 3 năm.

  3. Đẩy mạnh công tác kiểm tra, thanh tra: Tăng số lượng và chất lượng các cuộc kiểm tra thuế, đặc biệt tập trung vào các DN có rủi ro cao về gian lận thuế. Thời gian kiểm tra cần được linh hoạt gia hạn khi cần thiết để đảm bảo hiệu quả. Mục tiêu tăng 20% số cuộc kiểm tra trong năm tiếp theo.

  4. Tăng cường xử lý vi phạm và cưỡng chế thuế: Áp dụng nghiêm các biện pháp xử phạt, cưỡng chế nợ thuế nhằm răn đe các hành vi trốn thuế, gian lận thuế. Mục tiêu giảm nợ thuế GTGT bình quân xuống dưới 10% tổng thu trong 2 năm.

  5. Phát huy vai trò phối hợp liên ngành: Tăng cường phối hợp giữa cơ quan thuế với ngân hàng, công an, quản lý thị trường và các cơ quan liên quan để trao đổi thông tin, hỗ trợ nghiệp vụ, phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm. Mục tiêu thiết lập cơ chế phối hợp chính thức trong 1 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức ngành thuế: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về công tác chống thất thu thuế GTGT, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả tại địa phương.

  2. Nhà quản lý doanh nghiệp ngoài quốc doanh: Hiểu rõ hơn về nghĩa vụ thuế, các rủi ro pháp lý khi vi phạm, từ đó nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế.

  3. Sinh viên, học viên cao học ngành kinh tế, quản lý kinh tế, quản trị kinh doanh: Tài liệu tham khảo bổ ích cho nghiên cứu về quản lý thuế, chính sách thuế và thực trạng doanh nghiệp.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức nghiên cứu: Cung cấp cơ sở dữ liệu, phân tích thực trạng và đề xuất chính sách nhằm hoàn thiện công tác quản lý thuế, chống thất thu hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao thất thu thuế GTGT lại phổ biến ở doanh nghiệp ngoài quốc doanh?
    Doanh nghiệp ngoài quốc doanh thường có quy mô nhỏ, đa dạng ngành nghề, trình độ kế toán và ý thức tuân thủ pháp luật chưa đồng đều, dễ phát sinh các hành vi gian lận, trốn thuế. Ngoài ra, chính sách thuế còn nhiều kẽ hở tạo điều kiện cho thất thu.

  2. Các biện pháp chống thất thu thuế GTGT hiệu quả nhất hiện nay là gì?
    Tăng cường kiểm tra, thanh tra thuế, nâng cao năng lực cán bộ thuế, xây dựng cơ sở dữ liệu chính xác, phối hợp liên ngành và xử lý nghiêm các vi phạm là những biện pháp được đánh giá cao.

  3. Làm thế nào để doanh nghiệp nâng cao ý thức tuân thủ thuế?
    Thông qua tuyên truyền, hỗ trợ pháp lý, tạo môi trường kinh doanh minh bạch, đồng thời áp dụng chế tài nghiêm khắc với các hành vi vi phạm sẽ giúp nâng cao ý thức tuân thủ.

  4. Tại sao công tác kiểm tra thuế còn gặp nhiều khó khăn?
    Do số lượng doanh nghiệp tăng nhanh trong khi nguồn nhân lực thuế hạn chế, thời gian kiểm tra ngắn, cùng với sự chống đối của một số doanh nghiệp và kẽ hở trong chính sách thuế.

  5. Vai trò của phối hợp liên ngành trong chống thất thu thuế là gì?
    Phối hợp liên ngành giúp cơ quan thuế có thêm thông tin, hỗ trợ nghiệp vụ, phát hiện kịp thời các hành vi vi phạm, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế và chống thất thu.

Kết luận

  • Thuế GTGT là nguồn thu quan trọng, nhưng thất thu thuế GTGT tại các doanh nghiệp ngoài quốc doanh ở quận Hồng Bàng còn nhiều tồn tại, gây ảnh hưởng đến ngân sách nhà nước.
  • Số lượng doanh nghiệp ngoài quốc doanh tăng nhanh, trong khi công tác quản lý thuế còn nhiều khó khăn do nguồn nhân lực hạn chế và ý thức tuân thủ chưa cao.
  • Công tác kiểm tra, thanh tra thuế đã được đẩy mạnh, góp phần phát hiện và xử lý nhiều vi phạm, tuy nhiên vẫn cần nâng cao hiệu quả và mở rộng phạm vi kiểm tra.
  • Đề xuất các biện pháp trọng tâm gồm tăng cường quản lý người nộp thuế, nâng cao năng lực cán bộ, đẩy mạnh kiểm tra, xử lý vi phạm và phối hợp liên ngành.
  • Nghiên cứu sẽ tiếp tục được áp dụng và cập nhật trong các giai đoạn tiếp theo nhằm hoàn thiện công tác chống thất thu thuế GTGT tại địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý thuế cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường đào tạo, phối hợp liên ngành để nâng cao hiệu quả quản lý thuế, góp phần phát triển kinh tế bền vững.