Di Tích Bến Cống Cái Trong Hệ Thống Thương Cảng Vân Đồn Quảng Ninh

• Tác giả: Đinh Thị Thanh Nga
• Người hướng dẫn: TS. Lê Thị Liên
• Trường học: Học viện Khoa học xã hội
• Chuyên ngành: Khảo cổ học
• Đề tài: Di Tích Bến Cống Cái Trong Hệ Thống Thương Cảng Vân Đồn (Quảng Ninh)
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TƯ LIỆU VỀ THƯƠNG CẢNG VÂN ĐỒN VÀ DI TÍCH BẾN CỐNG CÁI
• 1.1. Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên của thương cảng Vân Đồn và di tích bến Cống Cái
• 1.2. Lịch sử hình thành thương cảng Vân Đồn và vị trí địa - lịch sử qua sử liệu
• 1.3. Các cuộc khảo sát và khai quật tại di tích bến Cống Cái
• 1.3.1. Khảo sát và khai quật năm 2016-2017
• 1.4. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: DI TÍCH BẾN CỐNG CÁI QUA TƯ LIỆU KHẢO CỔ HỌC
• 2.1. Đặc trưng di tích
• 2.2. Đặc điểm tầng văn hóa
• 2.3. Dấu tích kiến trúc
• 2.4. Di tích hố đất đen
• 2.5. Đặc trưng di vật
• 2.6. Các loại hiện vật khác
• 2.7. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: VỊ TRỊ BẾN CỐNG CÁI TRONG BỐI CẢNH THƯƠNG CẢNG VÂN ĐỒN
• 3.1. Mối quan hệ với các khu vực khác của thương cảng Vân Đồn
• 3.2. Vai trò của di tích bến Cống Cái trong kháng chiến chống Mông - Nguyên
• 3.3. Tiểu kết chương 3
• KẾT LUẬN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Di Tích Bến Cống Cái Trong Thương Cảng Vân Đồn

Thương cảng Vân Đồn, một di sản lịch sử quan trọng của Việt Nam, đã từng là trung tâm giao thương sầm uất với các nước trong khu vực và thế giới. Di tích Bến Cống Cái Trong là một phần không thể tách rời của hệ thống thương cảng này, đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối giao thương và văn hóa. Các nghiên cứu khảo cổ học đã chứng minh sự tồn tại và phát triển của Bến Cống Cái từ thời Lý - Trần, với nhiều di vật có giá trị được tìm thấy. Việc khám phá và nghiên cứu Di tích Bến Cống Cái Trong không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lịch sử Thương cảng Vân Đồn mà còn góp phần vào việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của dân tộc. Theo tài liệu gốc, Vân Đồn đã có sự giao lưu với khu vực nam Trung Quốc từ rất sớm và chính thức được thành lập “trang Vân Đồn” vào thế kỷ XII.

1.1. Vị Trí Chiến Lược của Bến Cống Cái ở Vân Đồn

Bến Cống Cái nằm ở vị trí chiến lược trong hệ thống Thương cảng Vân Đồn, thuộc thôn Sơn Hào, xã Quan Lạn, huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. Vị trí này cho phép kiểm soát và điều phối hàng hóa ra vào Thương cảng Vân Đồn một cách hiệu quả. Các cuộc khảo sát và khai quật đã phát hiện nhiều di vật chứng minh sự sầm uất của bến cảng này trong quá khứ. Vị trí địa lý thuận lợi đã tạo điều kiện cho Bến Cống Cái trở thành một trung tâm giao thương quan trọng, kết nối Vân Đồn với các khu vực khác trong và ngoài nước. Theo các nhà nghiên cứu, khu vực này đã tồn tại một khu dân cư phát triển nhất vào thời Trần.

1.2. Lịch Sử Hình Thành và Phát Triển của Thương Cảng Vân Đồn

Thương cảng Vân Đồn được hình thành từ thời Lý và phát triển mạnh mẽ dưới thời Trần, trở thành một trong những trung tâm giao thương quan trọng nhất của Đại Việt. Lịch sử Vân Đồn gắn liền với sự phát triển của kinh tế và văn hóa đất nước. Các thương nhân từ nhiều quốc gia đã đến đây buôn bán, trao đổi hàng hóa, tạo nên một không gian giao lưu văn hóa đa dạng và phong phú. Sự suy tàn của Thương cảng Vân Đồn vào thời Nguyễn đã đánh dấu một giai đoạn lịch sử mới, nhưng những dấu tích còn lại vẫn là minh chứng cho một thời kỳ hưng thịnh. Theo GS. Yamamoto Tatsuro, cuộc khảo sát sớm nhất tại khu vực đảo Quan Lạn có lẽ là vào năm 1936.

II. Thách Thức Nghiên Cứu Di Tích Bến Cống Cái Vấn Đề Còn Bỏ Ngỏ

Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu về Di tích Bến Cống Cái Trong và Thương cảng Vân Đồn, vẫn còn nhiều vấn đề chưa được giải quyết triệt để. Việc xác định chính xác vai trò và vị trí của Bến Cống Cái trong hệ thống Thương cảng Vân Đồn, cũng như mối quan hệ giữa các bến bãi khác nhau, vẫn là một thách thức lớn. Bên cạnh đó, việc bảo tồn và phát huy giá trị của di tích cũng đặt ra nhiều khó khăn, đòi hỏi sự chung tay của các nhà nghiên cứu, nhà quản lý và cộng đồng. Cần có những nghiên cứu chuyên sâu hơn để làm sáng tỏ những bí ẩn còn ẩn chứa trong lòng đất Vân Đồn. Theo Đỗ Văn Ninh, các nhà khảo cổ học đã tiến hành khai quật một ngôi chùa - chùa Lấm và một ngọn tháp thời Trần trên đảo Thừa Cống.

2.1. Xác Định Vai Trò Của Bến Cống Cái Trong Hệ Thống Cảng

Một trong những thách thức lớn nhất là xác định chính xác vai trò của Bến Cống Cái trong hệ thống Thương cảng Vân Đồn. Liệu đây có phải là một bến cảng chính, một trạm trung chuyển, hay một khu dân cư phục vụ cho hoạt động thương mại? Các nghiên cứu khảo cổ học cần tập trung vào việc phân tích các di vật và dấu tích kiến trúc để làm sáng tỏ chức năng của Bến Cống Cái trong quá khứ. Việc so sánh với các bến bãi khác trong hệ thống Thương cảng Vân Đồn cũng sẽ giúp chúng ta có cái nhìn toàn diện hơn. Theo PGS. Nguyễn Văn Kim, thương cảng Vân Đồn vào thời Lý - Trần đã hình thành ba tiểu vùng.

2.2. Bảo Tồn và Phát Huy Giá Trị Di Tích Lịch Sử Bến Cống Cái

Việc bảo tồn và phát huy giá trị của Di tích Bến Cống Cái Trong là một nhiệm vụ cấp bách. Di tích đang đối mặt với nhiều nguy cơ từ thiên nhiên và con người, như xói mòn, ô nhiễm môi trường và hoạt động xây dựng. Cần có những biện pháp bảo vệ hiệu quả để ngăn chặn sự xuống cấp của di tích. Đồng thời, cần phát huy giá trị của di tích thông qua các hoạt động du lịch, giáo dục và nghiên cứu khoa học, giúp cộng đồng hiểu rõ hơn về Lịch sử Vân Đồn và Văn hóa Vân Đồn. Theo kết quả khảo sát và khai quật từ năm 2012 – 2019, khu vực Bến Cống Cái có tầng văn hóa thời Trần và nhiều dấu tích liên quan đến bến bãi.

III. Phương Pháp Khảo Cổ Học Giải Mã Bến Cống Cái Vân Đồn

Để hiểu rõ hơn về Di tích Bến Cống Cái Trong, các nhà khảo cổ học đã áp dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau. Khảo sát bề mặt, khai quật địa tầng, phân tích di vật và sử dụng các công nghệ hiện đại là những công cụ quan trọng để giải mã những bí ẩn của Bến Cống Cái. Các kết quả nghiên cứu đã cung cấp những thông tin quý giá về đời sống kinh tế, văn hóa và xã hội của cư dân Vân Đồn trong quá khứ. Việc tiếp tục áp dụng các phương pháp nghiên cứu tiên tiến sẽ giúp chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về Lịch sử Vân Đồn. Các nhà nghiên cứu đã phát nhiều di vật xuất lộ trên bề mặt ven bờ vụng và cả trong địa tầng, gồm gốm men, sành, đồ đất nung, đồ kim loại.

3.1. Phân Tích Di Vật Gốm Sứ Tiền Đồng và Vật Dụng Sinh Hoạt

Việc phân tích các di vật tìm thấy tại Bến Cống Cái là một trong những phương pháp quan trọng để hiểu rõ hơn về lịch sử và văn hóa của di tích. Gốm sứ, tiền đồng và vật dụng sinh hoạt là những loại di vật phổ biến, cung cấp thông tin về hoạt động thương mại, đời sống kinh tế và trình độ kỹ thuật của cư dân Vân Đồn trong quá khứ. Việc so sánh các di vật này với các di vật tìm thấy ở các địa điểm khác trong khu vực và trên thế giới sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về vai trò của Thương cảng Vân Đồn trong mạng lưới giao thương quốc tế. Phần lớn các di vật xuất lộ có thể xác định niên đại vào thời Trần, ngoài ra cũng xuất hiện các di vật thuộc thời kỳ sớm hơn và muộn hơn.

3.2. Nghiên Cứu Địa Tầng Xác Định Niên Đại và Môi Trường Cổ

Nghiên cứu địa tầng là một phương pháp quan trọng để xác định niên đại và môi trường cổ của Di tích Bến Cống Cái Trong. Bằng cách phân tích các lớp đất và các dấu tích hữu cơ, các nhà khoa học có thể tái tạo lại quá trình hình thành và phát triển của di tích, cũng như môi trường tự nhiên và khí hậu trong quá khứ. Thông tin này rất quan trọng để hiểu rõ hơn về tác động của môi trường đến đời sống của cư dân Vân Đồn và sự phát triển của Thương cảng Vân Đồn. Nghiên cứu các mặt cắt cho thấy tầng văn hóa ở di tích này khá dày và ổn định.

IV. Giá Trị Lịch Sử và Văn Hóa Của Di Tích Bến Cống Cái Vân Đồn

Di tích Bến Cống Cái Trong không chỉ là một địa điểm khảo cổ học quan trọng mà còn là một di sản văn hóa vô giá của Việt Nam. Di tích này là minh chứng cho sự phát triển của Thương cảng Vân Đồn và vai trò của nó trong lịch sử đất nước. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của di tích sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá khứ, trân trọng hiện tại và hướng tới tương lai. Ý nghĩa văn hóa Bến Cống Cái Trong cần được lan tỏa đến cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ, để khơi dậy lòng tự hào dân tộc và ý thức bảo vệ di sản. Với số lượng lớn di vật và tầng văn hóa dày, ổn định, có thể xác định khu vực này đã tồn tại một khu dân cư phát triển nhất vào thời Trần.

4.1. Bến Cống Cái Chứng Nhân Lịch Sử Thương Cảng Vân Đồn

Bến Cống Cái là một chứng nhân lịch sử của Thương cảng Vân Đồn, ghi dấu những thăng trầm của một trung tâm giao thương sầm uất. Di tích này là nơi lưu giữ những câu chuyện về các thương nhân, thủy thủ và cư dân đã từng sinh sống và làm việc tại đây. Việc khám phá và nghiên cứu Bến Cống Cái sẽ giúp chúng ta tái hiện lại bức tranh sống động về Lịch sử Vân Đồn và vai trò của nó trong mạng lưới giao thương quốc tế. Đây là một khu vực lý tưởng cho việc nghiên cứu một làng cổ liên hệ chặt chẽ với lịch sử hình thành và phát triển của thương cảng cổ Vân Đồn.

4.2. Di Sản Văn Hóa Phi Vật Thể Lễ Hội và Truyền Thống Vân Đồn

Bên cạnh những di tích vật thể, Văn hóa Vân Đồn còn được thể hiện qua những di sản văn hóa phi vật thể, như Lễ hội Vân Đồn và các truyền thống văn hóa đặc sắc. Những lễ hội này là dịp để cộng đồng tưởng nhớ công lao của các bậc tiền nhân, cầu mong sự bình an và thịnh vượng. Việc bảo tồn và phát huy những di sản văn hóa phi vật thể này sẽ góp phần làm phong phú thêm đời sống tinh thần của người dân Vân Đồn và thu hút du khách đến khám phá Du lịch Vân Đồn. Cần có những nghiên cứu chuyên sâu hơn để làm sáng tỏ những bí ẩn còn ẩn chứa trong lòng đất Vân Đồn.

V. Du Lịch Khám Phá Bến Cống Cái Kinh Nghiệm và Bản Đồ

Du lịch Vân Đồn đang ngày càng phát triển, thu hút du khách bởi vẻ đẹp thiên nhiên hoang sơ và những di tích lịch sử văn hóa độc đáo. Bến Cống Cái là một điểm đến hấp dẫn cho những ai muốn khám phá Lịch sử Vân Đồn và tìm hiểu về Văn hóa Vân Đồn. Để có một chuyến đi trọn vẹn, du khách nên tìm hiểu trước về Bản đồ du lịch Vân Đồn, Thời tiết Vân Đồn và những Kinh nghiệm du lịch Vân Đồn hữu ích. Việc kết hợp tham quan Bến Cống Cái với các địa điểm khác trong khu vực sẽ mang đến những trải nghiệm đáng nhớ. Tôi là người may mắn được trực tiếp tham gia khảo sát và khai quật tại di tích bến Cống Cái từ năm 2014 cho đến nay.

5.1. Hướng Dẫn Chi Tiết Đường Đi Đến Bến Cống Cái Vân Đồn

Để đến Bến Cống Cái, du khách có thể đi bằng đường bộ hoặc đường thủy. Từ trung tâm huyện Vân Đồn, có thể đi xe máy hoặc ô tô đến xã Quan Lạn, sau đó đi bộ hoặc thuê xe ôm đến Bến Cống Cái. Nếu đi bằng đường thủy, có thể thuê tàu hoặc thuyền từ các bến cảng lân cận. Nên mang theo Bản đồ du lịch Vân Đồn để dễ dàng định hướng và khám phá các địa điểm khác trong khu vực. Cần có những nghiên cứu chuyên sâu hơn để làm sáng tỏ những bí ẩn còn ẩn chứa trong lòng đất Vân Đồn.

5.2. Ẩm Thực Vân Đồn Thưởng Thức Đặc Sản Địa Phương

Khi đến Vân Đồn, du khách không nên bỏ qua cơ hội thưởng thức những món đặc sản địa phương, như hải sản tươi sống, sam biển, cù kỳ và các món ăn chế biến từ ngán. Các nhà hàng và quán ăn ở Vân Đồn phục vụ nhiều món ăn ngon và hấp dẫn, đáp ứng nhu cầu của mọi du khách. Việc thưởng thức Ẩm thực Vân Đồn sẽ là một trải nghiệm thú vị, giúp du khách hiểu rõ hơn về văn hóa và con người nơi đây. Cần có những nghiên cứu chuyên sâu hơn để làm sáng tỏ những bí ẩn còn ẩn chứa trong lòng đất Vân Đồn.

VI. Bảo Tồn Di Sản Tương Lai Di Tích Bến Cống Cái Vân Đồn

Việc Bảo tồn di tích lịch sử Bến Cống Cái Trong là trách nhiệm của toàn xã hội. Cần có sự chung tay của các nhà nghiên cứu, nhà quản lý, cộng đồng và du khách để bảo vệ và phát huy giá trị của di tích. Việc nâng cao nhận thức về Di sản văn hóa Việt Nam và tầm quan trọng của việc bảo tồn di tích là rất cần thiết. Hy vọng rằng, trong tương lai, Bến Cống Cái sẽ trở thành một điểm đến du lịch văn hóa hấp dẫn, góp phần vào sự phát triển kinh tế xã hội của Vân Đồn và Quảng Ninh. Từ những lý do trên tôi quyết định chọn đề tài: “Di tích bến Cống Cái trong hệ thống thương cảng Vân Đồn (Quảng Ninh)” làm luận văn thạc sĩ của mình.

6.1. Chính Sách và Giải Pháp Bảo Vệ Di Tích Bến Cống Cái

Cần có những chính sách và giải pháp cụ thể để bảo vệ Di tích Bến Cống Cái Trong khỏi những tác động tiêu cực từ thiên nhiên và con người. Việc xây dựng hệ thống kè chắn sóng, trồng cây xanh và kiểm soát hoạt động xây dựng là những biện pháp cần thiết. Đồng thời, cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục để nâng cao ý thức bảo vệ di sản trong cộng đồng. Cần có những nghiên cứu chuyên sâu hơn để làm sáng tỏ những bí ẩn còn ẩn chứa trong lòng đất Vân Đồn.

6.2. Nghiên Cứu và Phát Triển Du Lịch Bền Vững Tại Vân Đồn

Việc nghiên cứu và phát triển Du lịch Vân Đồn cần được thực hiện một cách bền vững, đảm bảo sự hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo tồn di sản văn hóa. Cần có những quy hoạch chi tiết về phát triển du lịch, chú trọng đến việc bảo vệ môi trường và tôn trọng văn hóa địa phương. Đồng thời, cần tạo ra những sản phẩm du lịch độc đáo và hấp dẫn, thu hút du khách đến khám phá Văn hóa Vân Đồn và Lịch sử Vân Đồn. Cần có những nghiên cứu chuyên sâu hơn để làm sáng tỏ những bí ẩn còn ẩn chứa trong lòng đất Vân Đồn.

Tổng quan nghiên cứu

Thương cảng Vân Đồn, tọa lạc tại tỉnh Quảng Ninh, là một hệ thống thương cảng quốc tế quan trọng của Việt Nam từ thế kỷ XII đến thế kỷ XVIII. Với hơn 8 cuộc khảo sát và 1 cuộc khai quật từ năm 2012 đến 2019, di tích bến Cống Cái, một trong những bến bãi thuộc hệ thống này, đã được nghiên cứu kỹ lưỡng. Khu vực này nằm ở thung lũng Sơn Hào, xã Quan Lạn, huyện Vân Đồn, có vị trí địa lý thuận lợi với vụng biển kín gió, diện tích mặt nước khoảng 20.000 m² khi thủy triều lên, đủ sâu để tàu thuyền hàng chục tấn neo đậu.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc thu thập, hệ thống hóa và phân tích các tư liệu khảo cổ học và lịch sử liên quan đến di tích bến Cống Cái, nhằm làm rõ quá trình hình thành, phát triển, vai trò và vị trí của di tích trong hệ thống thương cảng Vân Đồn. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ khu vực bến Cống Cái và một số di tích bến bãi khác trong hệ thống, với thời gian nghiên cứu từ thế kỷ XII đến thế kỷ XVIII, đồng thời liên hệ với các thời kỳ trước và sau đó.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp tư liệu khoa học quan trọng, góp phần làm sáng tỏ diện mạo và giá trị lịch sử - văn hóa của di tích bến Cống Cái, đồng thời hỗ trợ công tác quy hoạch, bảo tồn và phát huy giá trị di tích trong tương lai. Các số liệu khảo cổ thu thập được gồm hơn 29.000 hiện vật đa dạng về chất liệu và nguồn gốc, trong đó gốm men Việt Nam chiếm 16,8%, gốm men Trung Quốc chiếm 4,7%, cùng nhiều loại đồ sành, đồ kim loại và đồ đất nung khác.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu trong khảo cổ học và lịch sử thương mại cổ đại, bao gồm:

• Lý thuyết về thương cảng cổ đại: Thương cảng được hiểu là khu vực bờ biển và vùng nước tiếp giáp, có tổ hợp công trình phục vụ hoạt động giao thương, với quy mô biểu thị qua lượng hàng hóa xuất nhập khẩu và vai trò trung chuyển.
• Mô hình hệ thống thương cảng đa bến bãi: Thương cảng Vân Đồn được phân thành các tiểu vùng và vùng lõi, trong đó bến Cống Cái thuộc tiểu vùng thứ hai trong vùng lõi, có vai trò quan trọng trong việc neo đậu và bốc dỡ hàng hóa.
• Khái niệm tầng văn hóa và di tích khảo cổ: Tầng văn hóa dày từ 30-70 cm tại bến Cống Cái phản ánh sự cư trú liên tục từ thời Trần đến Lê Trung Hưng, với các dấu tích kiến trúc, giếng nước, đá neo thuyền và hiện vật đa dạng.
• Phương pháp nghiên cứu so sánh khảo cổ học: So sánh các di tích bến bãi trong hệ thống thương cảng Vân Đồn để làm rõ đặc trưng riêng biệt của bến Cống Cái.
• Thuật ngữ chuyên ngành: Thương cảng, bến bãi, tầng văn hóa, gốm men, đá neo thuyền, giếng nước.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm các báo cáo khảo sát, khai quật khảo cổ học từ năm 2012 đến 2019, các bài nghiên cứu chuyên ngành, tư liệu lịch sử và các kết quả phân tích khoa học liên ngành như địa chất, địa mạo, khí hậu thủy văn.

Phương pháp nghiên cứu gồm:

• Khảo cổ học truyền thống: Điều tra, khảo sát không tác động, thăm dò và khai quật khảo cổ, phân loại loại hình học, đo vẽ, chụp ảnh di tích và hiện vật.
• Phân tích loại hình và niên đại hiện vật: Phân loại gốm men Việt Nam và Trung Quốc, xác định niên đại qua kỹ thuật nung và hoa văn.
• Phương pháp so sánh khảo cổ học: Đánh giá sự tương đồng và khác biệt giữa di tích bến Cống Cái và các bến bãi khác trong hệ thống.
• Ứng dụng công nghệ hiện đại: Sử dụng hệ thống tọa độ GPS để xây dựng bản đồ phân bố di tích, máy dò GPR khảo sát không tác động nhằm đánh giá đặc điểm và phân bố dấu tích khảo cổ.
• Phân tích đa ngành: Kết hợp kết quả nghiên cứu địa lý, địa chất, khí hậu để đánh giá tổng thể môi trường và ảnh hưởng đến sự phát triển của thương cảng.
• Phương pháp lịch sử và biện chứng: Luận giải mối quan hệ giữa di tích, di vật và các hiện tượng tự nhiên, xã hội liên quan.

Cỡ mẫu khảo cổ gồm hơn 29.000 hiện vật, được thu thập qua 8 cuộc khảo sát và 1 cuộc khai quật với diện tích khai quật tổng cộng khoảng 116 m². Phương pháp chọn mẫu dựa trên khảo sát hiện trạng và các điểm nghi vấn, nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tầng văn hóa dày và đa dạng: Tầng văn hóa tại bến Cống Cái dày từ 30 đến 70 cm, chứa nhiều lớp văn hóa thời Trần, Lê Trung Hưng và Nguyễn. Tầng văn hóa thời Trần chiếm phần lớn với nhiều dấu tích kiến trúc, hiện vật gốm men và sành phong phú. Ví dụ, hố khai quật 16SH.H5 có 2.585 mảnh gốm men Việt Nam, chiếm 54% tổng số hiện vật gốm men thu thập được.

2. Hiện vật phong phú và đa dạng: Tổng số hiện vật thu thập là 29.174, gồm gốm men Việt Nam (16,8%), gốm men Trung Quốc (4,7%), đồ sành, đồ kim loại, đồ đất nung. Gốm men Việt Nam chủ yếu là dòng men trắng (82,4%), men ngọc, men nâu, hoa nâu, hai màu men và hoa lam, với niên đại chủ yếu từ thế kỷ XIII đến XIV. Gốm men Trung Quốc có niên đại từ thế kỷ XIV đến XVI, đặc trưng bởi men ngọc lò Long Tuyền.

3. Dấu tích kiến trúc và công trình phụ trợ: Phát hiện móng kè đá, cấp nền, hố chân cột, giếng nước (Giếng Đình) và đá neo thuyền. Móng kiến trúc có kích thước khoảng 5m x 9m, được xây dựng bằng đá nhiều cỡ, có dấu tích sử dụng từ thời Trần đến Lê Trung Hưng. Giếng Đình có đường kính 2,8m, sâu 1m, luôn có nước ngọt, phục vụ nhu cầu tiếp tế nước cho thuyền buôn.

4. Phân bố hiện vật theo khu vực và niên đại: Khu vực bến bãi có mật độ hiện vật cao, đặc biệt từ Giếng Đình đến cửa sông, với hiện vật thời Trần chiếm 34% và thời Lê chiếm 66%. Khu vực cửa vụng có hiện vật chủ yếu thế kỷ XIII-XIV (chiếm 94%). Các hố đất đen chứa số lượng lớn hiện vật kim loại và gốm men, phản ánh hoạt động cư trú và sản xuất.

Thảo luận kết quả

Các phát hiện cho thấy bến Cống Cái là một trung tâm cư trú và thương mại phát triển mạnh mẽ trong giai đoạn thế kỷ XII đến XVIII, đặc biệt là thời Trần. Tầng văn hóa dày và hiện vật phong phú minh chứng cho sự ổn định và liên tục của hoạt động thương mại và sinh hoạt tại đây. Dấu tích kiến trúc và công trình phụ trợ như giếng nước và đá neo thuyền cho thấy bến bãi được tổ chức bài bản, đáp ứng nhu cầu neo đậu và tiếp tế cho tàu thuyền.

So sánh với các nghiên cứu trước, kết quả phù hợp với quan điểm cho rằng bến Cống Cái thuộc tiểu vùng thứ hai trong vùng lõi thương cảng Vân Đồn, đóng vai trò quan trọng trong hệ thống bến bãi. Sự đa dạng của gốm men Việt Nam và Trung Quốc phản ánh mối quan hệ giao thương quốc tế rộng lớn, với các dòng gốm men Trung Quốc chủ yếu từ lò Long Tuyền thời Nguyên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố hiện vật theo loại và niên đại, bảng thống kê số lượng hiện vật theo khu vực khai quật, và bản đồ phân bố các dấu tích kiến trúc và công trình phụ trợ. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ ràng sự phát triển và phân bố hoạt động thương mại tại bến Cống Cái.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường bảo tồn và quản lý di tích: Cần thiết lập khu vực bảo vệ nghiêm ngặt quanh bến Cống Cái, đặc biệt là các dấu tích kiến trúc và giếng nước, nhằm ngăn chặn các hoạt động khai thác, xây dựng gây hư hại. Chủ thể thực hiện là Sở Văn hóa Thể thao tỉnh Quảng Ninh, trong vòng 1-2 năm.

2. Phát triển nghiên cứu khảo cổ học chuyên sâu: Tiếp tục mở rộng khai quật và khảo sát không tác động bằng công nghệ hiện đại như GPR, máy dò kim loại để làm rõ quy mô kiến trúc và các lớp văn hóa chưa được khai thác. Thời gian thực hiện 3-5 năm, do Viện Khảo cổ học chủ trì.

3. Xây dựng bản đồ di sản văn hóa số hóa: Ứng dụng hệ thống GPS và GIS để xây dựng bản đồ phân bố di tích và hiện vật, phục vụ công tác quản lý và nghiên cứu. Chủ thể là Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển, trong 1-2 năm.

4. Phát huy giá trị di tích trong phát triển du lịch văn hóa: Thiết kế các tour du lịch khảo cổ học kết hợp giáo dục lịch sử, giới thiệu giá trị thương cảng Vân Đồn và bến Cống Cái, góp phần phát triển kinh tế địa phương. Chủ thể là UBND huyện Vân Đồn phối hợp với ngành du lịch, trong 2-3 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà nghiên cứu khảo cổ học và lịch sử: Luận văn cung cấp dữ liệu chi tiết về di tích bến Cống Cái, giúp hiểu rõ hơn về thương cảng cổ đại và các hoạt động giao thương quốc tế.

2. Quản lý di sản văn hóa và bảo tồn: Tài liệu là cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách bảo tồn, quy hoạch và phát huy giá trị di tích khảo cổ tại Quảng Ninh.

3. Ngành du lịch và phát triển kinh tế địa phương: Thông tin về giá trị lịch sử và văn hóa của bến Cống Cái hỗ trợ phát triển các sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc, thu hút khách tham quan.

4. Sinh viên và học giả ngành khảo cổ học, lịch sử, văn hóa: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá cho việc học tập, nghiên cứu chuyên sâu về thương cảng cổ và khảo cổ học Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Di tích bến Cống Cái có niên đại chính xác từ thời nào?
   Di tích chủ yếu thuộc thời Trần (thế kỷ XIII-XIV), với các lớp văn hóa bao phủ đến thời Lê Trung Hưng (thế kỷ XVII-XVIII). Các hiện vật gốm men và kiến trúc hỗ trợ xác định niên đại này.

2. Bến Cống Cái đóng vai trò gì trong hệ thống thương cảng Vân Đồn?
   Bến Cống Cái là một bến bãi quan trọng, nơi neo đậu tàu thuyền, bốc dỡ hàng hóa và tiếp tế nước ngọt, thuộc tiểu vùng thứ hai trong vùng lõi thương cảng Vân Đồn.

3. Loại hình hiện vật nào được phát hiện nhiều nhất tại bến Cống Cái?
   Gốm men Việt Nam chiếm tỷ lệ lớn nhất (16,8%), chủ yếu là dòng men trắng với các loại bát, đĩa, âu, bình/vò. Ngoài ra còn có gốm men Trung Quốc, đồ sành, đồ kim loại và đồ đất nung.

4. Phương pháp khảo cổ nào được sử dụng trong nghiên cứu?
   Kết hợp phương pháp truyền thống như khai quật, phân loại hiện vật với công nghệ hiện đại như máy dò GPR, GPS để khảo sát không tác động và xây dựng bản đồ phân bố di tích.

5. Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu này là gì?
   Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho công tác bảo tồn, quy hoạch di tích, đồng thời góp phần phát triển du lịch văn hóa và nâng cao nhận thức về giá trị lịch sử của thương cảng Vân Đồn.

Kết luận

• Di tích bến Cống Cái là một trung tâm thương mại và cư trú phát triển mạnh mẽ từ thế kỷ XII đến XVIII, đặc biệt thời Trần.
• Tầng văn hóa dày 30-70 cm và hơn 29.000 hiện vật đa dạng phản ánh sự ổn định và phồn thịnh của thương cảng cổ.
• Dấu tích kiến trúc, giếng nước và đá neo thuyền minh chứng cho tổ chức bến bãi bài bản, phục vụ hoạt động giao thương quốc tế.
• Nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò và vị trí của bến Cống Cái trong hệ thống thương cảng Vân Đồn, đồng thời hỗ trợ công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích.
• Đề xuất các giải pháp bảo tồn, nghiên cứu chuyên sâu và phát triển du lịch văn hóa nhằm khai thác hiệu quả giá trị di tích trong tương lai.

Quý độc giả và các nhà nghiên cứu quan tâm có thể tiếp cận luận văn để hiểu sâu hơn về thương cảng Vân Đồn và di tích bến Cống Cái, đồng thời tham gia vào các hoạt động bảo tồn và phát triển bền vững di sản văn hóa này.