I. Tổng Quan Về Tác Động Nợ Nước Ngoài Đến Kinh Tế VN
Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, nguồn vốn vay nợ đóng vai trò quan trọng đối với mỗi quốc gia. Thị trường vốn phát triển tạo điều kiện cho hoạt động vay nợ dễ dàng hơn, góp phần gia tăng nợ nước ngoài của các quốc gia. Theo Tokunbo và cộng sự (2006), các nghiên cứu ban đầu của các nhà kinh tế trong những thập niên 50 và 60 đã tìm thấy một lý thuyết chung về nợ nước ngoài và tăng trưởng kinh tế. Họ chia sẻ quan điểm chung rằng việc chuyển giao các nguồn lực nước ngoài (thông qua các khoản vay, viện trợ và tài trợ) tại các nước kém phát triển là cần thiết, nó bổ sung nguồn vốn thiếu hụt trong nước. Với nguồn vốn được bổ sung sẽ giúp các nước chuyển đổi nền kinh tế để tạo ra mức tăng trưởng cao hơn. Việt Nam liên tục đạt được tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, có sự tác động của yếu tố bên ngoài. Để đạt được tốc độ tăng trưởng cao trong điều kiện vốn trong nước còn hạn chế, các nước đang phát triển thường thu hút các nguồn vốn nước ngoài bằng nhiều cách khác nhau, trong đó vay nợ là một phương thức phổ biến.
1.1. Vai trò của Nợ Nước Ngoài với Tăng Trưởng Kinh Tế
Nguồn vốn vay nợ đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội. Thị trường vốn phát triển tạo điều kiện cho hoạt động vay nợ dễ dàng hơn, góp phần gia tăng nợ nước ngoài của các quốc gia. Theo Tokunbo và cộng sự (2006), các nghiên cứu ban đầu của các nhà kinh tế trong những thập niên 50 và 60 đã tìm thấy một lý thuyết chung về nợ nước ngoài và tăng trưởng kinh tế. Họ chia sẻ quan điểm chung rằng việc chuyển giao các nguồn lực nước ngoài (thông qua các khoản vay, viện trợ và tài trợ) tại các nước kém phát triển là cần thiết, nó bổ sung nguồn vốn thiếu hụt trong nước.
1.2. Thực trạng Nợ Nước Ngoài và Tăng Trưởng Kinh Tế ở Việt Nam
Việt Nam liên tục đạt được tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, có sự tác động của yếu tố bên ngoài. Để đạt được tốc độ tăng trưởng cao trong điều kiện vốn trong nước còn hạn chế, các nước đang phát triển thường thu hút các nguồn vốn nước ngoài bằng nhiều cách khác nhau, trong đó vay nợ là một phương thức phổ biến. Tuy nhiên, nợ nước ngoài cũng có mặt bất lợi khi nó được tích lũy vượt quá một giới hạn nhất định.
II. Thách Thức Quản Lý Nợ Nước Ngoài Cho Kinh Tế Việt Nam
Tuy nhiên, nợ nước ngoài cũng có mặt bất lợi khi nó được tích lũy vượt quá một giới hạn nhất định. Nếu nguồn vốn vay này không được phân bổ hiệu quả sẽ không tạo được nguồn để trả nợ. Theo Nakatani và Herara (2007) vấn đề nợ nước ngoài nhìn chung sẽ dẫn đến "nợ dư thừa" (debt overhang) và tạo ra "hiệu ứng chèn lấn" (crowding out effect) trong đầu tư công tại các quốc gia khác nhau. Việc tích lũy nợ lớn của các quốc gia đang phát triển sẽ cản trở quá trình tăng trưởng và lợi nhuận đạt được từ tăng trưởng sẽ bị kìm hãm bởi các khoản nợ phải thanh toán, nguồn dự trữ ngoại tệ giảm do được sử dụng để trả nợ sẽ ảnh hưởng đến khả năng thanh toán làm giảm khả năng tiếp cận các nguồn lực tài chính bên ngoài từ đó có những tác động bất lợi đến đến đầu tư.
2.1. Nguy cơ Nợ Dư Thừa và Hiệu Ứng Chèn Lấn Đầu Tư Công
Theo Nakatani và Herara (2007) vấn đề nợ nước ngoài nhìn chung sẽ dẫn đến "nợ dư thừa" (debt overhang) và tạo ra "hiệu ứng chèn lấn" (crowding out effect) trong đầu tư công tại các quốc gia khác nhau. Việc tích lũy nợ lớn của các quốc gia đang phát triển sẽ cản trở quá trình tăng trưởng và lợi nhuận đạt được từ tăng trưởng sẽ bị kìm hãm bởi các khoản nợ phải thanh toán.
2.2. Ảnh Hưởng Đến Khả Năng Thanh Toán và Tiếp Cận Nguồn Vốn
Nguồn dự trữ ngoại tệ giảm do được sử dụng để trả nợ sẽ ảnh hưởng đến khả năng thanh toán làm giảm khả năng tiếp cận các nguồn lực tài chính bên ngoài từ đó có những tác động bất lợi đến đến đầu tư. Như vậy, thật khó để nói liệu nợ nước ngoài có tác động nghịch chiều hay thuận chiều đến tăng trưởng kinh tế.
III. Cách Nợ Nước Ngoài Tác Động Đến Tăng Trưởng Kinh Tế VN
Trên thực tế, việc nắm rõ sự tác động này trong thực trạng cụ thể của nền kinh tế là hết sức cần thiết để hoạch định những chính sách quản lý nợ công hoạt động vay nợ nước ngoài một cách có hiệu quả nhất. Thấy được tầm quan trọng của vấn đề này, tác giả chọn đề tài "Nghiên cứu tác động của nợ nước ngoài lên tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam'' làm luận văn tốt nghiệp cho mình nhằm tìm ra câu trả lời cho các câu hỏi sau: 1. Liệu rằng có tồn tại hay không tồn tại mối quan hệ giữa nợ nước ngoài và tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam? 2. Mức độ tác động của mỗi biến đến tăng trưởng kinh tế là như thế nào trong ngắn hạn và trong dài hạn? Luận văn sẽ trả lời các câu hỏi trên và hi vọng đóng góp một phần hoàn thiện trong việc nghiên cứu tác động nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế.
3.1. Nghiên cứu Mối Quan Hệ Giữa Nợ Nước Ngoài và Tăng Trưởng
Liệu rằng có tồn tại hay không tồn tại mối quan hệ giữa nợ nước ngoài và tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam? Mức độ tác động của mỗi biến đến tăng trưởng kinh tế là như thế nào trong ngắn hạn và trong dài hạn? Luận văn sẽ trả lời các câu hỏi trên và hi vọng đóng góp một phần hoàn thiện trong việc nghiên cứu tác động nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế.
3.2. Đánh Giá Tác Động và Xác Định Gánh Nặng Nợ ở Việt Nam
Bài viết đánh giá tác động của nợ nước ngoài lên tăng trưởng kinh tế và xác định sự tồn tại của gánh nặng nợ ở Việt Nam với chuỗi dữ liệu thời gian từ năm 1986-2012. Người viết dựa vào nghiên cứu của tác giả Okonkwa, C.(2013) để xây dựng mô hình cho Việt Nam.
IV. Lý Thuyết Về Tác Động Nợ Nước Ngoài Đến Tăng Trưởng
Nợ nước ngoài gia tăng là do Chính phủ cần bù đắp cho thâm hụt ngân sách, khi nguồn thu không đủ tài trợ cho nhu cầu đầu tư và chi tiêu công. Do đó, nợ nước ngoài tăng cũng không ngoài mục tiêu nhằm ổn định và tăng trưởng kinh tế. Nợ nước ngoài của quốc gia là số dư của mọi nghĩa vụ nợ hiện hành (không bao gồm nghĩa vụ nợ dự phòng) về trả gốc và lãi tại một thời điểm của các khoản vay nước ngoài của quốc gia. Hay nói cách khác, nợ nước ngoài là tổng số tiền mà một quốc gia có trách nhiệm và bị ràng buộc phải thanh toán cho các chủ thể có quyền sở hữu chính thức đối với khoản tiền đó.
4.1. Định Nghĩa và Bản Chất của Nợ Nước Ngoài
Nợ nước ngoài của quốc gia là số dư của mọi nghĩa vụ nợ hiện hành (không bao gồm nghĩa vụ nợ dự phòng) về trả gốc và lãi tại một thời điểm của các khoản vay nước ngoài của quốc gia. Hay nói cách khác, nợ nước ngoài là tổng số tiền mà một quốc gia có trách nhiệm và bị ràng buộc phải thanh toán cho các chủ thể có quyền sở hữu chính thức đối với khoản tiền đó.
4.2. Tăng Trưởng Kinh Tế và Các Yếu Tố Ảnh Hưởng
Tăng trưởng kinh tế là sự tăng thêm (hay gia tăng) về quy mô sản lượng của nền kinh tế trong một thời kỳ nhất định. Tăng trưởng kinh tế được phản ánh ở nhiều chỉ tiêu nhưng chỉ tiêu thường được sử dụng là Tổng sản phẩm quốc nội (GDP), tổng sản phẩm quốc dân (GNP), tổng thu nhập quốc dân (GNI), tốc độ tăng trưởng GDP thực bình quân đầu người (real GDP per capita), tăng trưởng vốn, lao động, sự gia tăng dung lượng thị trường.
V. Quan Điểm Về Mối Quan Hệ Giữa Nợ và Tăng Trưởng Kinh Tế
Trên thực tế nợ nước ngoài gia tăng luôn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế hay không là một câu hỏi còn gây rất nhiều tranh cãi. Đã có nhiều nghiên cứu lý thuyết và thực nghiệm xoay quoanh mối quan hệ này, dưới đây tác giả trích dẫn một số quan điểm nổi bật của các nhà kinh tế học trên thế giới về mối quan hệ giữa nợ nước ngoài và tăng trưởng kinh tế xoay quoanh bốn trường phái: Nợ thúc đẩy tăng trưởng, Nợ kìm hãm tăng trưởng, Nợ vừa thúc đẩy lại vừa kìm hãm tăng trưởng (tùy theo quy mô nợ), Nợ không tác động đến tăng trưởng kinh tế.
5.1. Nợ Nước Ngoài Thúc Đẩy Tăng Trưởng Kinh Tế
Các nghiên cứu lý thuyết về tác động của nợ trong ngắn hạn hầu hết đều cho thấy mối quan hệ cùng chiều giữa nợ và tăng trưởng. Elmendorf & Mankiw (1999), Frimpong et al (2006) cho rằng, trong ngắn hạn, nợ có thể kích thích nhu cầu và sản lượng, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
5.2. Nợ Nước Ngoài Kìm Hãm Tăng Trưởng Kinh Tế
Các nghiên cứu về nợ trong dài hạn hầu hết cho thấy mối quan hệ nghịch biến giữa nợ và tăng trưởng kinh tế. Các nghiên cứu của Fosu (1996) chỉ ra rằng có tồn tại một mối quan hệ ngược chiều giữa nợ nước ngoài và tăng trưởng kinh tế ở các nước Cận Châu Phi.
5.3. Nợ Nước Ngoài Vừa Thúc Đẩy Vừa Kìm Hãm Tăng Trưởng
Các nhà kinh tế học vẫn còn tranh luận về tác động thuận chiều hoặc nghịch chiều của nợ nước ngoài lên tăng trưởng kinh tế. Mặc dù, có thể thấy đa số đều kết luận rằng có mối quan hệ ngược chiều giữa nợ nước ngoài và tăng trưởng, tuy nhiên ở một mức độ nào đó, rõ ràng không thể phủ nhận vai trò của nợ trong việc bổ sung nguồn vốn đầu tư quan trọng cho nền kinh tế cũng như bù đắp thiếu hụt trong chi tiêu Chính phủ, đặc biệt đối với các nước đang phát triển, nghĩa là nợ nước ngoài góp phần thúc đẩy kinh tế phát triển.
VI. Nghiên Cứu Về Tác Động Nợ Nước Ngoài Đến Tăng Trưởng VN
Với lập luận này, nhiều nhà nghiên cứu cũng đã tìm kiếm và phát hiện ra bằng chứng về mối quan hệ phi tuyến giữa nợ nước ngoài và tăng trưởng kinh tế. Các lý thuyết kinh tế cho rằng mức vay nợ hợp lý ở các nước đang phát triển sẽ kích thích tăng trưởng kinh tế. Các quốc gia ở giai đoạn phát triển đầu với dung lượng vốn nhỏ hơn sẽ có những cơ hội đầu tư với tỷ suất hoàn vốn cao hơn so với các nền kinh tế phát triển, mức nợ tích lũy cao quá mức hợp lý có thể dẫn tới tăng trưởng kinh tế thấp hơn.
6.1. Mối Quan Hệ Phi Tuyến Giữa Nợ Nước Ngoài và Tăng Trưởng
Với lập luận này, nhiều nhà nghiên cứu cũng đã tìm kiếm và phát hiện ra bằng chứng về mối quan hệ phi tuyến giữa nợ nước ngoài và tăng trưởng kinh tế. Các lý thuyết kinh tế cho rằng mức vay nợ hợp lý ở các nước đang phát triển sẽ kích thích tăng trưởng kinh tế.
6.2. Tác Động Của Nợ Nước Ngoài Đến Các Nước Phát Triển
Một số nghiên cứu khác đã xem xét tác động của nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế tại các nước phát triển. Hầu hết các nghiên cứu này đã được thúc đẩy bởi giả thuyết "nợ dư thừa" - một tình huống mà khi gánh nặng nợ quốc gia trở nên quá lớn, sẽ có một phần lớn sản lượng chỉ để dành chi trả cho các chủ nợ nước ngoài và do đó tạo ra tác động không khuyến khích đầu tư.
