Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình 2018, kỹ năng đọc hiểu văn bản truyện đóng vai trò then chốt trong việc phát triển năng lực ngôn ngữ và phẩm chất cho học sinh tiểu học. Tại Việt Nam, đặc biệt là ở thành phố Hồ Chí Minh, việc dạy học đọc hiểu văn bản truyện cho học sinh lớp Hai đang gặp nhiều thách thức do sự khác biệt về năng lực, sở thích và phong cách học tập của từng học sinh. Theo khảo sát với 400 học sinh và 56 giáo viên tại các trường tiểu học trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh, có khoảng 87,5% giáo viên chủ yếu sử dụng câu hỏi có sẵn trong sách giáo khoa, ít khi thiết kế câu hỏi mới phù hợp với năng lực từng học sinh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm mô tả thực trạng dạy học đọc hiểu văn bản truyện theo hướng tiếp cận phân hóa và đề xuất các hoạt động dạy học phù hợp nhằm phát huy tối đa năng lực cá nhân của học sinh lớp Hai. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 2 đến tháng 6 năm 2023 tại Trường Tiểu học Võ Thị Sáu, Quận 7, TP. Hồ Chí Minh. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt mà còn hỗ trợ giáo viên trong việc xây dựng kế hoạch dạy học linh hoạt, đáp ứng đa dạng nhu cầu học tập của học sinh, từ đó thúc đẩy sự phát triển toàn diện về nhận thức và phẩm chất của học sinh tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết dạy học phân hóa và lý thuyết phát triển năng lực đọc hiểu. Lý thuyết dạy học phân hóa (Differentiated Instruction) nhấn mạnh việc giáo viên phân loại học sinh thành các nhóm dựa trên năng lực, sở thích và phong cách học tập để thiết kế hoạt động học tập phù hợp, nhằm phát huy tối đa tiềm năng cá nhân. Lý thuyết này được củng cố bởi mô hình đa trí tuệ của Howard Gardner, phân loại trí thông minh thành tám loại khác nhau, giúp giáo viên xây dựng các hoạt động học tập đa dạng. Bên cạnh đó, thang nhận thức Bloom được áp dụng để phân loại mục tiêu học tập theo sáu mức độ từ nhận biết đến đánh giá, giúp thiết kế các câu hỏi và bài tập phù hợp với từng nhóm học sinh. Khái niệm đọc hiểu được định nghĩa là khả năng nhận biết, thấu hiểu và vận dụng thông tin từ văn bản, bao gồm cả nội dung và hình thức thể hiện. Văn bản truyện được xem là một thể loại văn bản tự sự, có cấu trúc gồm cốt truyện, nhân vật, không gian và thời gian, phù hợp với nhận thức và tâm sinh lý của học sinh lớp Hai.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp cả định lượng và định tính. Cỡ mẫu gồm 400 học sinh lớp Hai và 56 giáo viên tại các trường tiểu học trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh, được chọn ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện. Phương pháp khảo sát bằng phiếu hỏi được áp dụng để thu thập dữ liệu về nhận thức của giáo viên và học sinh, thực trạng dạy học và sự hứng thú của học sinh đối với văn bản truyện. Phương pháp thực nghiệm sư phạm được tiến hành tại Trường Tiểu học Võ Thị Sáu với 43 học sinh lớp 2/8 làm nhóm thực nghiệm và 43 học sinh lớp 2/10 làm nhóm đối chứng. Quá trình thực nghiệm kéo dài 4 tháng, từ tháng 2 đến tháng 6 năm 2023, bao gồm các giai đoạn: khảo sát ban đầu, xây dựng và thử nghiệm các hoạt động dạy học đọc hiểu theo hướng phân hóa, đánh giá kết quả qua các bài kiểm tra trước và sau thực nghiệm. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm Excel và các phương pháp thống kê mô tả, so sánh đối chiếu nhằm đánh giá hiệu quả của các biện pháp dạy học. Ngoài ra, phương pháp phân tích ngôn ngữ được sử dụng để đánh giá câu trả lời của học sinh trong các bài tập đọc hiểu, giúp giáo viên điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về dạy học phân hóa: Khoảng 96,43% giáo viên nhận thấy chương trình môn Ngữ văn 2018 thể hiện rõ định hướng phân hóa, đặc biệt là trong kiểm tra, đánh giá (91,1%). Tuy nhiên, 85,7% giáo viên chủ yếu phân hóa học sinh dựa trên thông tin từ bản giao chỉ chất lượng giáo dục và quan sát trong quá trình học, còn việc sử dụng phiếu hỏi đầu vào học sinh rất hạn chế do sự phối hợp chưa cao từ phụ huynh.

  2. Thực trạng thiết kế kế hoạch dạy học: 87,5% giáo viên sử dụng hoàn toàn câu hỏi có sẵn trong sách giáo khoa, chỉ có 12,5% bổ sung thêm câu hỏi bên ngoài. Việc sử dụng hình ảnh, video clip hỗ trợ giảng dạy còn rất hạn chế, chỉ khoảng 5% giáo viên thường xuyên áp dụng.

  3. Phương pháp và kỹ thuật dạy học: Phương pháp đàm thoại và thảo luận nhóm được sử dụng phổ biến với tỷ lệ lần lượt là 87,5% và 75%. Các phương pháp như sắm vai, kể chuyện, học thông qua chơi ít được áp dụng do đặc thù lớp Hai tập trung vào kỹ năng đọc thành tiếng và nội dung bài học.

  4. Hiệu quả thực nghiệm: Sau 4 tháng thực nghiệm, nhóm học sinh được dạy theo hướng tiếp cận phân hóa có kết quả đọc hiểu văn bản truyện tăng trung bình 15% so với nhóm đối chứng. Sự hứng thú học tập của học sinh cũng được cải thiện rõ rệt, với 80% học sinh thể hiện thái độ tích cực hơn trong các hoạt động đọc hiểu.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc áp dụng dạy học phân hóa trong dạy học đọc hiểu văn bản truyện giúp giáo viên linh hoạt điều chỉnh nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức phù hợp với năng lực và sở thích của từng nhóm học sinh. Việc sử dụng thang nhận thức Bloom trong thiết kế câu hỏi giúp phân loại mức độ hiểu biết và vận dụng của học sinh, từ đó nâng cao hiệu quả học tập. So sánh với các nghiên cứu trong và ngoài nước, kết quả này phù hợp với quan điểm của Carol Ann Tomlinson về vai trò quan trọng của giáo viên trong việc tổ chức lớp học phân hóa và của nhóm tác giả Elizabeth Shaunessy-Dedrick về tác động tích cực của dạy học phân hóa đến thái độ và năng lực đọc của học sinh. Việc hạn chế sử dụng các phương tiện hỗ trợ như hình ảnh, video clip phản ánh thực trạng còn nhiều khó khăn về điều kiện cơ sở vật chất và kỹ năng công nghệ của giáo viên. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra đọc hiểu trước và sau thực nghiệm giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng, cũng như biểu đồ thể hiện tỷ lệ sử dụng các phương pháp dạy học của giáo viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và triển khai kế hoạch dạy học phân hóa: Giáo viên cần chủ động phân loại học sinh dựa trên năng lực, sở thích và phong cách học tập để thiết kế các hoạt động đọc hiểu phù hợp, nhằm nâng cao hiệu quả học tập. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học hiện tại. Chủ thể thực hiện: giáo viên tiểu học và tổ chuyên môn.

  2. Đa dạng hóa phương pháp và kỹ thuật dạy học: Khuyến khích sử dụng các phương pháp như thảo luận nhóm, đàm thoại, sắm vai, kể chuyện kết hợp với công nghệ thông tin để tăng tính hấp dẫn và phát huy trí tưởng tượng của học sinh. Thời gian thực hiện: trong 1-2 năm tới. Chủ thể thực hiện: giáo viên và ban giám hiệu nhà trường.

  3. Tăng cường bồi dưỡng năng lực cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về dạy học phân hóa, kỹ năng sử dụng công nghệ hỗ trợ giảng dạy và thiết kế câu hỏi theo thang nhận thức Bloom. Thời gian thực hiện: định kỳ hàng năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trung tâm bồi dưỡng giáo viên.

  4. Phối hợp chặt chẽ với phụ huynh: Tăng cường trao đổi thông tin về năng lực và sở thích của học sinh để hỗ trợ việc phân hóa trong dạy học, đồng thời nâng cao nhận thức của phụ huynh về vai trò của dạy học phân hóa. Thời gian thực hiện: liên tục trong năm học. Chủ thể thực hiện: giáo viên chủ nhiệm, ban đại diện cha mẹ học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp giáo viên thiết kế các hoạt động dạy học đọc hiểu văn bản truyện phù hợp với năng lực từng học sinh, từ đó nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Các hiệu trưởng, phòng giáo dục có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng giáo viên và tổ chức các hoạt động hỗ trợ dạy học phân hóa trong trường học.

  3. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành Giáo dục học: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, thiết kế thực nghiệm và ứng dụng lý thuyết dạy học phân hóa trong thực tiễn giáo dục tiểu học.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ hơn về phương pháp dạy học phân hóa và vai trò của mình trong việc phối hợp hỗ trợ con em phát triển năng lực đọc hiểu, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh học tập hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học phân hóa là gì và tại sao cần áp dụng trong dạy học đọc hiểu?
    Dạy học phân hóa là phương pháp giáo dục phân loại học sinh theo năng lực, sở thích để thiết kế hoạt động học tập phù hợp. Áp dụng giúp phát huy tối đa tiềm năng cá nhân, nâng cao hiệu quả học tập và tạo sự hứng thú cho học sinh.

  2. Làm thế nào để giáo viên phân loại học sinh trong lớp học phân hóa?
    Giáo viên có thể sử dụng thông tin từ bản giao chỉ chất lượng giáo dục, quan sát quá trình học tập, phiếu hỏi đầu vào và kết quả kiểm tra để phân loại học sinh thành các nhóm có đặc điểm tương đồng về năng lực và phong cách học tập.

  3. Các phương pháp dạy học nào phù hợp với dạy học đọc hiểu văn bản truyện cho học sinh lớp Hai?
    Phương pháp đàm thoại, thảo luận nhóm, sắm vai, kể chuyện và học thông qua chơi được đánh giá cao. Tuy nhiên, cần linh hoạt lựa chọn phù hợp với đặc điểm văn bản và năng lực học sinh.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của dạy học phân hóa trong đọc hiểu?
    Có thể sử dụng các bài kiểm tra đọc hiểu trước và sau thực nghiệm, quan sát thái độ học tập, thu thập phản hồi từ học sinh và giáo viên, đồng thời phân tích sự tiến bộ về năng lực đọc hiểu qua các chỉ số thống kê.

  5. Phụ huynh có thể hỗ trợ con em như thế nào trong quá trình học đọc hiểu theo hướng phân hóa?
    Phụ huynh cần phối hợp với giáo viên cung cấp thông tin về năng lực, sở thích của con, tạo môi trường học tập tích cực tại nhà và khích lệ con tham gia các hoạt động đọc hiểu phù hợp với khả năng cá nhân.

Kết luận

  • Dạy học đọc hiểu văn bản truyện theo hướng tiếp cận phân hóa giúp phát huy tối đa năng lực và phẩm chất của học sinh lớp Hai, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.
  • Giáo viên có nhận thức tích cực về dạy học phân hóa nhưng còn hạn chế trong việc thiết kế câu hỏi và sử dụng phương tiện hỗ trợ giảng dạy.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy nhóm học sinh được dạy theo hướng phân hóa có sự tiến bộ rõ rệt về năng lực đọc hiểu và thái độ học tập.
  • Cần tăng cường bồi dưỡng năng lực giáo viên, đa dạng hóa phương pháp dạy học và phối hợp chặt chẽ với phụ huynh để nâng cao hiệu quả dạy học.
  • Đề xuất các hoạt động dạy học phân hóa cụ thể, khả thi, phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện thực tế tại TP. Hồ Chí Minh, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo và ứng dụng rộng rãi trong giáo dục tiểu học.

Hành động tiếp theo: Giáo viên và nhà trường nên triển khai các hoạt động dạy học phân hóa ngay trong năm học hiện tại, đồng thời tham gia các khóa bồi dưỡng chuyên sâu để nâng cao kỹ năng thiết kế và tổ chức dạy học. Độc giả quan tâm có thể liên hệ với tác giả để nhận bản đầy đủ luận văn và tài liệu hỗ trợ.