Luận án tiến sĩ nghiên cứu về thiên nhiên trong văn học Phật giáo Việt Nam thời Lý Trần

• Tác giả: Phạm Thị Thu Hương
• Người hướng dẫn: GS. Trần Nho Thìn
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
• Đề tài: Thiên Nhiên Trong Văn Học Phật Giáo Việt Nam Thời Lý - Trần
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lý do chọn đề tài
• 0.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 0.3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
• 0.4. Phương pháp nghiên cứu
• 0.5. Đóng góp của luận án
• 0.6. Bố cục của luận án
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VĂN HỌC PHẬT GIÁO VÀ THIÊN NHIÊN TRONG VĂN HỌC PHẬT GIÁO LÝ - TRẦN
• 1.1. Vấn đề văn học Phật giáo Lý - Trần
• 1.1.1. Về khái niệm “văn học Phật giáo Lý – Trần”
• 1.2. Vấn đề các đặc ngữ của văn học Phật giáo
• 1.3. Vấn đề văn bản văn học Phật giáo
• 1.4. Vấn đề phương pháp phân tích, lý giải tác phẩm văn học Phật giáo
• 1.5. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: SƠN LÂM VỚI VAI TRÒ KHÔNG GIAN TU TẬP
• 2.1. Không gian tu tập sơn lâm của Phật giáo nguyên thủy
• 2.2. Không gian tu tập sơn lâm từ góc nhìn của giới nghiên cứu
• 2.3. Không gian tu tập sơn lâm được phản ánh qua kinh Phật
• 2.4. Không gian tu tập sơn lâm của thiền sư thời Lý - Trần
• 2.5. Không gian tu tập sơn lâm qua thể loại văn khắc thời Lý - Trần
• 2.6. Chân dung thiền sư trong không gian tu tập sơn lâm qua các ghi chép về Tam Tổ Trúc Lâm
• 2.7. Chân dung các thiền sư trong không gian tu tập sơn lâm qua Thiền uyển tập anh
• 2.8. Thơ ca về thiền sư giữa không gian tu tập sơn lâm
• 2.9. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: THIÊN NHIÊN TRONG VĂN HỌC PHẬT GIÁO LÝ - TRẦN VỚI VAI TRÒ ẨN DỤ
• 3.1. Quan niệm bất lập văn tự và bất ly văn tự - cơ sở lý luận của việc sử dụng ẩn dụ
• 3.2. Sử dụng phương thức ẩn dụ trong ngữ cảnh giao tiếp
• 3.3. Một số tư tưởng Phật học qua ẩn dụ bằng hình ảnh thiên nhiên
• 3.3.1. “Ưng vô sở trụ nhi sinh kỳ tâm” (Kinh Kim Cương)
• 3.3.2. Vạn pháp duy tâm tạo, nhất thiết duy tâm tạo (Kinh Hoa Nghiêm)
• 3.3.3. Tâm địa nhược không tuệ nhật tự chiếu (Bách Trượng Hoài Hải)
• 3.3.4. Nhất thiết chư Pháp giai tòng tâm sinh (Nam Nhạc Hoài Nhượng)
• 3.3.5. Minh tâm kiến tính, Kiến tính thành Phật
• 3.3.6. Một số tư tưởng khác của Phật giáo
• 3.4. Nhân duyên thời tiết
• 3.5. An trú trong hiện tại
• 3.6. Tư duy nhất nguyên
• 3.7. Giác ngộ ngay trong thế gian
• 3.8. Quan hệ ngôn – ý
• 3.9. Vô thường
• 3.10. Một số ẩn dụ trong kinh Phật
• 3.10.1. Sự tích Long nữ dâng châu lập tức thành Phật quả
• 3.11. Quan hệ giữa mục đích và phương tiện
• 3.12. Một số đặc điểm của ẩn dụ thiên nhiên trong văn học Phật giáo Lý - Trần
• 3.12.1. Ẩn dụ dùng để khai mở trực giác người học Phật
• 3.12.2. Đa dạng nguồn của các hình ảnh ẩn dụ
• 3.12.3. Tính mới lạ và nghịch lý của các hình ảnh ẩn dụ
• 3.13. Tiểu kết chương 3
• 4. CHƯƠNG 4: HÌNH TƯỢNG THIÊN NHIÊN TRONG VĂN HỌC PHẬT GIÁO LÝ - TRẦN NHÌN TỪ CẢM XÚC THẨM MỸ
• 4.1. Một số vấn đề lý luận chung
• 4.2. Mối quan hệ giữa Thiền và Thơ
• 4.3. Thiên nhiên trong chỉnh thể thế giới nghệ thuật tác phẩm
• 4.4. Khái niệm mỹ học và mỹ học văn học Phật giáo qua thơ Thiền
• 4.5. Một số phạm trù mỹ học Phật giáo qua hình tượng thiên nhiên trong thơ thiền Lý - Trần
• 4.5.1. Phạm trù Ngộ
• 4.5.2. Phạm trù Tịch
• 4.5.3. Phạm trù Không
• 4.5.4. Phạm trù Tĩnh
• 4.6. Tiểu kết chương 4
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng quan tình hình nghiên cứu văn học Phật giáo và thiên nhiên trong văn học Phật giáo Lý Trần

Nghiên cứu về văn học Phật giáo trong giai đoạn Lý - Trần đã thu hút sự quan tâm của nhiều tác giả. Mặc dù chưa có một hệ thống toàn diện, nhưng các công trình nghiên cứu đã chỉ ra sự hiện diện của thiên nhiên trong các tác phẩm văn học này. Các nhà nghiên cứu đã đề cập đến khái niệm văn học Phật giáo Lý - Trần và xác định rằng dòng văn học này không chỉ tồn tại trong thời kỳ này mà còn song hành với nền văn học dân tộc. Đinh Gia Khánh và Trần Thị Băng Thanh đã có những đóng góp quan trọng trong việc xác định các đặc điểm của văn học Phật giáo và mối quan hệ của nó với thiên nhiên. Họ nhấn mạnh rằng thiên nhiên không chỉ là bối cảnh mà còn là một phần quan trọng trong việc truyền tải tư tưởng và triết lý của Phật giáo. Những nghiên cứu này đã mở ra hướng đi mới cho việc tìm hiểu mối quan hệ giữa thiên nhiên và văn học Phật giáo.

1.2. Vấn đề thiên nhiên trong văn học Phật giáo

Thiên nhiên trong văn học Phật giáo Lý - Trần không chỉ là bối cảnh mà còn là một phần quan trọng trong việc thể hiện tư tưởng và triết lý của Phật giáo. Các tác phẩm văn học thường sử dụng hình ảnh thiên nhiên như một ẩn dụ để truyền tải các giáo lý sâu sắc. Nguyễn Đăng Thục đã nhận định rằng thiên nhiên là nguồn cảm hứng vô tận cho các thi sĩ, giúp họ tìm thấy vẻ đẹp và ý nghĩa trong cuộc sống. Điều này cho thấy rằng thiên nhiên không chỉ là một phần của thế giới vật chất mà còn là một phần của thế giới tâm linh trong văn học Phật giáo.

II. Sơn lâm với vai trò không gian tu tập

Không gian sơn lâm trong văn học Phật giáo Lý - Trần đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Các thiền sư thường chọn những nơi yên tĩnh, thanh bình để tu tập, phản ánh văn hóa sơn lâm của thời kỳ này. Không gian này không chỉ là nơi để thiền định mà còn là nơi để các thiền sư tìm kiếm sự giác ngộ. Các tác phẩm văn học như Thiền uyển tập anh đã mô tả chân dung các thiền sư trong không gian sơn lâm, cho thấy sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên. Hình ảnh thiên nhiên trong các tác phẩm này không chỉ mang tính chất mô tả mà còn mang ý nghĩa triết lý sâu sắc, thể hiện quan niệm tu tập của Phật giáo.

2.2. Không gian tu tập sơn lâm từ góc nhìn của giới nghiên cứu

Giới nghiên cứu đã chỉ ra rằng không gian sơn lâm không chỉ là nơi để tu tập mà còn là nơi phản ánh văn hóa và triết lý của Phật giáo. Các tác phẩm văn học thường mô tả không gian này với những hình ảnh sống động, thể hiện sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên. Điều này cho thấy rằng thiên nhiên không chỉ là bối cảnh mà còn là một phần quan trọng trong việc thể hiện tư tưởng và triết lý của Phật giáo.

III. Thiên nhiên trong văn học Phật giáo Lý Trần với vai trò ẩn dụ

Trong văn học Phật giáo Lý - Trần, thiên nhiên thường được sử dụng như một ẩn dụ để truyền tải các tư tưởng triết học và giáo lý của Phật giáo. Các hình ảnh thiên nhiên không chỉ mang tính chất mô tả mà còn chứa đựng những ý nghĩa sâu sắc, giúp người đọc hiểu rõ hơn về các giáo lý của Phật giáo. Các tác phẩm văn học thường sử dụng hình ảnh thiên nhiên để thể hiện mối quan hệ giữa con người và vũ trụ, giữa tâm hồn con người và thế giới xung quanh. Điều này cho thấy rằng thiên nhiên không chỉ là một phần của thế giới vật chất mà còn là một phần của thế giới tâm linh trong văn học Phật giáo.

3.2. Một số tư tưởng Phật học qua ẩn dụ bằng hình ảnh thiên nhiên

Các hình ảnh thiên nhiên trong văn học Phật giáo thường được sử dụng để thể hiện các tư tưởng triết học sâu sắc. Ví dụ, hình ảnh của cây cối, núi non, và dòng nước thường được sử dụng để truyền tải các giáo lý về sự vô thường, sự giác ngộ, và mối quan hệ giữa con người và vũ trụ. Điều này cho thấy rằng thiên nhiên không chỉ là một phần của thế giới vật chất mà còn là một phần của thế giới tâm linh trong văn học Phật giáo.

IV. Hình tượng thiên nhiên trong văn học Phật giáo Lý Trần nhìn từ cảm xúc thẩm mỹ

Hình tượng thiên nhiên trong văn học Phật giáo Lý - Trần không chỉ mang tính chất mô tả mà còn chứa đựng những cảm xúc thẩm mỹ sâu sắc. Các thiền sư thường sử dụng hình ảnh thiên nhiên để thể hiện tâm trạng, cảm xúc và triết lý của mình. Điều này cho thấy rằng thiên nhiên không chỉ là bối cảnh mà còn là một phần quan trọng trong việc thể hiện tư tưởng và triết lý của Phật giáo. Các tác phẩm văn học thường mô tả hình ảnh thiên nhiên với những chi tiết sống động, giúp người đọc cảm nhận được vẻ đẹp và ý nghĩa của cuộc sống.

4.2. Mối quan hệ giữa Thiền và Thơ

Mối quan hệ giữa Thiền và Thơ trong văn học Phật giáo Lý - Trần đã tạo ra những tác phẩm văn học độc đáo. Các thiền sư thường sử dụng hình ảnh thiên nhiên để thể hiện cảm xúc và triết lý của mình. Điều này cho thấy rằng thiên nhiên không chỉ là bối cảnh mà còn là một phần quan trọng trong việc thể hiện tư tưởng và triết lý của Phật giáo.