Khám Phá Ẩm Thực Phương Tây Tại Nhật Bản Thời Minh Trị (1868 – 1912)

Nhật Bản thời Minh Trị chứng kiến sự sụp đổ của chế độ Mạc phủ Tokugawa và sự phục hồi quyền lực của Thiên Hoàng. Chính phủ Minh Trị thực hiện hàng loạt cải cách, bao gồm cả việc khuyến khích tiếp thu văn hóa phương Tây để bắt kịp các cường quốc. Sự du nhập ẩm thực phương Tây là một phần của chính sách này, nhằm cải thiện sức khỏe thể chất và trí tuệ của người dân. Theo tác giả Đặng Thị Mỹ Ngọc, "Nhật Bản đã sớm xác định mục tiêu - học tập để bắt kịp và vượt phương Tây, tiến hành hiện đại hóa đất nước một cách nhanh chóng, mạnh mẽ."

Yoshoku (洋食) là thuật ngữ chỉ các món ăn phương Tây được Nhật Bản hóa, trở thành một phần không thể thiếu của ẩm thực Nhật Bản hiện đại. Các món Yoshoku thường có hương vị nhẹ nhàng, phù hợp với khẩu vị của người Nhật và được chế biến bằng các nguyên liệu địa phương. Các món ăn này thường được "Nhật hóa" bằng tên gọi truyền thống bằng tiếng bản địa, tạo nên sự độc đáo và riêng biệt.

Sự khác biệt trong văn hóa ẩm thực giữa phương Tây và Nhật Bản tạo ra những rào cản tâm lý. Người Nhật quen với các món ăn truyền thống như cơm, cá, rau củ và ít khi ăn thịt. Việc tiếp xúc với các món ăn nhiều thịt, bơ, sữa, và các loại gia vị mạnh của phương Tây gây ra sự e ngại và khó chịu ban đầu. Theo đó, "Hoàng đế đã khuyến khích cũng như ban pháp lệnh người dân sử dụng các nguyên liệu phương Tây trong chế độ ăn của người Nhật."

Việc nhập khẩu nguyên liệu phương Tây vào Nhật Bản thời Minh Trị gặp nhiều khó khăn về chi phí vận chuyển, bảo quản và kiểm dịch. Các nguyên liệu như thịt bò, sữa, bơ, pho mát, bột mì, và các loại gia vị phương Tây trở nên đắt đỏ và khó tiếp cận với đại đa số người dân. Điều này đòi hỏi các đầu bếp Nhật Bản phải sáng tạo trong việc sử dụng các nguyên liệu địa phương để thay thế, tạo nên những món Yoshoku độc đáo.

Các đầu bếp Nhật Bản đã giảm bớt độ béo và mạnh của gia vị trong các món ăn phương Tây. Ví dụ, các món súp thường được làm loãng hơn, sử dụng nước dùng dashi thay vì nước hầm xương. Các món chiên rán được sử dụng ít dầu mỡ hơn và thường được ăn kèm với cơm và rau củ muối chua. Theo tác giả, "dù là những nét riêng, hay thậm chí đôi khi lấy hẳn công thức gốc của người Âu Mĩ, những món Yosoku luôn được “Nhật hóa” tên gọi đầy truyền thống bằng tiếng bản địa."

Cơm cà ri (カレーライス), Omuraisu (オムライス), và Tonkatsu (とんかつ) là những món Yoshoku tiêu biểu, thể hiện rõ sự sáng tạo và khả năng tiếp biến văn hóa của người Nhật. Cơm cà ri được làm từ cà ri Ấn Độ nhưng có hương vị nhẹ nhàng hơn, ăn kèm với cơm trắng. Omuraisu là cơm chiên bọc trứng tráng mỏng, ăn kèm với sốt cà chua. Tonkatsu là thịt heo tẩm bột chiên xù, ăn kèm với bắp cải thái sợi và sốt tonkatsu.

Việc ăn thịt trở nên phổ biến hơn, đặc biệt là trong giới quân đội và tầng lớp thượng lưu. Các bác sĩ và nhà khoa học khuyến khích người dân ăn thịt để tăng cường sức khỏe và trí tuệ. Quan niệm về dinh dưỡng cũng thay đổi, khi người dân bắt đầu quan tâm hơn đến việc ăn uống cân bằng giữa các nhóm thực phẩm, theo quan điểm của ẩm thực phương Tây.

Các nhà hàng phương Tây thời Minh Trị mọc lên ở các thành phố lớn, phục vụ các món ăn phương Tây và Yoshoku. Điều này thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp thực phẩm, đặc biệt là các sản phẩm liên quan đến ẩm thực phương Tây, như bột mì, bơ, sữa, thịt, và các loại gia vị. Theo đó, “Ngày nay ở xứ Phù Tang, người ta bắt gặp đủ kiểu Yoshoku, nào các loại bánh mì, pasta đến những kiểu bánh bông lan.”

Trong suốt thời kỳ Minh Trị, nhận thức của người Nhật về ẩm thực phương Tây đã trải qua một sự thay đổi đáng kể. Từ sự e ngại ban đầu, ẩm thực phương Tây dần trở thành một biểu tượng của sự văn minh và hiện đại. Điều này góp phần thúc đẩy quá trình hội nhập và giao thoa văn hóa giữa Nhật Bản và phương Tây. Bằng chứng là việc Yoshoku được xem là một nét ẩm thực đặc sắc của Nhật Bản do có sự pha trộn hoàn hảo giữa hai nền văn hoá.

Việt Nam có thể học hỏi cách Nhật Bản kết hợp các nguyên liệu và kỹ thuật nấu ăn của phương Tây vào các món ăn truyền thống. Ví dụ, sử dụng các loại sốt phương Tây để tăng thêm hương vị cho món phở, hoặc kết hợp các loại rau củ phương Tây vào món gỏi cuốn. Việc sử dụng nguyên liệu và kỹ thuật mới cần được thực hiện một cách cân nhắc để không làm mất đi bản sắc của ẩm thực Việt Nam.

Nhật Bản đã thành công trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa trong quá trình hội nhập ẩm thực. Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm này bằng cách giữ gìn các món ăn truyền thống, quảng bá các nguyên liệu địa phương, và sáng tạo các món ăn mới dựa trên nền tảng văn hóa ẩm thực truyền thống. Việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa là yếu tố quan trọng để tạo nên sự khác biệt và thu hút du khách.

Sự du nhập của ẩm thực phương Tây đã mang đến những nguyên liệu mới, kỹ thuật nấu ăn mới, và quan niệm dinh dưỡng mới cho ẩm thực Nhật Bản. Các món Yoshoku đã trở thành một biểu tượng của sự giao thoa văn hóa và là niềm tự hào của người Nhật. Việc bảo tồn và phát huy di sản này là rất quan trọng để duy trì sự đa dạng và độc đáo của ẩm thực Nhật Bản.

Ẩm thực Nhật Bản đang ngày càng được yêu thích trên toàn thế giới. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, ẩm thực Nhật Bản có nhiều cơ hội để phát triển và mở rộng thị trường. Tuy nhiên, để thành công, cần phải giữ gìn bản sắc văn hóa, sáng tạo các món ăn mới, và quảng bá ẩm thực một cách hiệu quả. Việc nghiên cứu và ứng dụng những bài học từ quá khứ, như kinh nghiệm tiếp thu ẩm thực phương Tây thời Minh Trị, sẽ giúp ẩm thực Nhật Bản tiếp tục phát triển và khẳng định vị thế trên bản đồ ẩm thực thế giới.