I. Quy định khởi tố vụ án hình sự trong Bộ luật Tố tụng Hình sự
Quy định khởi tố là giai đoạn đầu tiên trong quy trình giải quyết vụ án hình sự, nhằm xác định sự việc có dấu hiệu tội phạm hay không. Bộ luật Tố tụng Hình sự (BLTTHS) quy định rõ thẩm quyền khởi tố của các cơ quan như Viện kiểm sát (VKS) và Toà án. Theo Điều 84, 86, 87 BLTTHS, VKS có trách nhiệm tiếp nhận thông tin về tội phạm và quyết định khởi tố trong vòng 20 ngày. Quy định này nhằm đảm bảo việc phát hiện và xử lý tội phạm kịp thời, phù hợp với chức năng công tố của VKS.
1.1. Thẩm quyền khởi tố của Viện kiểm sát
Viện kiểm sát có thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự dựa trên thông tin từ tố giác, tin báo. Theo BLTTHS 1988, VKS có quyền khởi tố rộng rãi, nhưng BLTTHS 2003 đã thu hẹp thẩm quyền này để tập trung vào chức năng công tố. Điều 112 BLTTHS 2003 quy định VKS chỉ khởi tố khi phát hiện hành vi tội phạm của Điều tra viên. Quy định này cần được sửa đổi để đảm bảo tính thống nhất trong hệ thống pháp luật.
1.2. Thẩm quyền khởi tố của Toà án
Toà án cũng có thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự theo Điều 87 BLTTHS 1988 và Điều 104 BLTTHS 2003. Tuy nhiên, thực tế cho thấy quy định này ít được áp dụng do áp lực công việc và sự phụ thuộc vào VKS. Việc bỏ quy định này sẽ giúp Toà án tập trung vào chức năng xét xử, phù hợp với Hiến pháp và Luật tổ chức Toà án nhân dân.
II. Căn cứ không khởi tố vụ án hình sự
Căn cứ không khởi tố được quy định tại Điều 107 BLTTHS, bao gồm: không có sự việc phạm tội, hành vi không cấu thành tội phạm, người thực hiện hành vi chưa đến tuổi chịu trách nhiệm hình sự, và các trường hợp khác. Quy định này đảm bảo việc khởi tố chỉ được thực hiện khi có đủ căn cứ pháp lý, tránh lạm quyền.
2.1. Phân tích các căn cứ không khởi tố
Các căn cứ không khởi tố có giá trị pháp lý khác nhau trong các giai đoạn tố tụng. Ví dụ, căn cứ 'hành vi không cấu thành tội phạm' dẫn đến việc Toà án tuyên bố bị cáo vô tội, trong khi căn cứ 'người thực hiện hành vi chưa đến tuổi chịu trách nhiệm hình sự' chỉ dẫn đến đình chỉ vụ án. Sự phân biệt này cần được điều chỉnh để đảm bảo tính thống nhất.
2.2. Đề xuất hoàn thiện quy định
Cần bổ sung căn cứ 'người thực hiện hành vi trong tình trạng mất khả năng nhận thức' vào Điều 107 BLTTHS. Điều này sẽ đảm bảo tính toàn diện của các căn cứ không khởi tố, phù hợp với thực tiễn xét xử và bảo vệ quyền con người.
III. Hoàn thiện quy định điều tra vụ án hình sự
Quy định điều tra trong BLTTHS cần được hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp. Các vấn đề như thời hạn điều tra, thủ tục thay đổi quyết định khởi tố, và kiểm sát điều tra cần được điều chỉnh để nâng cao hiệu quả công tác điều tra.
3.1. Thời hạn điều tra và tạm giam
Thời hạn điều tra và tạm giam cần được quy định linh hoạt hơn, đảm bảo quyền lợi của bị can trong khi vẫn đáp ứng yêu cầu điều tra. Việc kéo dài thời hạn tạm giam cần có căn cứ rõ ràng và được kiểm soát chặt chẽ.
3.2. Kiểm sát điều tra
Kiểm sát điều tra là hoạt động quan trọng để đảm bảo tính khách quan và tuân thủ pháp luật. Cần tăng cường vai trò của VKS trong việc giám sát hoạt động điều tra, đặc biệt là các vụ án liên quan đến người chưa thành niên.
