## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế tri thức và đổi mới sáng tạo, việc thúc đẩy đầu tư mạo hiểm (ĐTMH) cho hoạt động ươm tạo doanh nghiệp khoa học và công nghệ (KH&CN) tại Việt Nam trở thành một vấn đề cấp thiết. Theo số liệu thống kê, từ năm 2011 đến 2015, số lượng các khoản đầu tư mạo hiểm vào doanh nghiệp khởi nghiệp tại Việt Nam tăng trưởng nhưng vẫn còn hạn chế so với tiềm năng. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về đầu tư mạo hiểm cho ươm tạo doanh nghiệp KH&CN, từ đó đề xuất các giải pháp chính sách thúc đẩy đầu tư mạo hiểm có sự tham gia của Nhà nước. Phạm vi nghiên cứu tập trung trong khoảng 5 năm gần đây tại Việt Nam, đồng thời tham khảo kinh nghiệm quốc tế từ các nước phát triển như Hoa Kỳ, Israel, Canada, Trung Quốc, Đức, Anh, Pháp và Phần Lan. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, tăng cường nguồn vốn cho doanh nghiệp KH&CN khởi nghiệp, đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế tri thức bền vững.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về đầu tư mạo hiểm và ươm tạo doanh nghiệp KH&CN, bao gồm:

- **Lý thuyết về đầu tư mạo hiểm (Venture Capital Theory):** ĐTMH là hình thức đầu tư vốn cổ phần vào các doanh nghiệp khởi nghiệp có rủi ro cao nhưng tiềm năng lợi nhuận lớn trong tương lai. Các nhà đầu tư mạo hiểm không chỉ cung cấp vốn mà còn hỗ trợ quản lý, chiến lược và mở rộng mạng lưới kinh doanh.

- **Mô hình hệ sinh thái khởi nghiệp (Startup Ecosystem Model):** Hệ sinh thái bao gồm các chủ thể như nhà đầu tư thiên thần, quỹ ĐTMH, cơ sở ươm tạo, tổ chức thúc đẩy kinh doanh, và Nhà nước. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các thành phần này tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển doanh nghiệp KH&CN.

- **Khái niệm ươm tạo doanh nghiệp KH&CN:** Hoạt động hỗ trợ hoàn thiện công nghệ, đào tạo, tư vấn mô hình kinh doanh, hỗ trợ gọi vốn và đầu tư trực tiếp cho doanh nghiệp khởi nghiệp dựa trên công nghệ.

- **Các loại hình đầu tư mạo hiểm:** Nhà đầu tư thiên thần, quỹ ĐTMH, crowdfunding, corporate ventures và đầu tư của Nhà nước.

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích tài liệu thứ cấp, tổng hợp các báo cáo, văn bản pháp luật, số liệu thống kê trong nước và quốc tế. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các quỹ ĐTMH, doanh nghiệp KH&CN khởi nghiệp và các cơ sở ươm tạo tại Việt Nam trong vòng 5 năm gần đây. Phương pháp phân tích chủ yếu là phân tích định tính kết hợp với so sánh thực tiễn quốc tế nhằm rút ra bài học kinh nghiệm phù hợp với điều kiện Việt Nam. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2019, tập trung đánh giá thực trạng và đề xuất chính sách.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Thực trạng đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam còn hạn chế:** Từ năm 2011 đến 2015, số lượng giao dịch và tổng vốn đầu tư mạo hiểm vào doanh nghiệp khởi nghiệp chỉ đạt khoảng vài chục triệu đô la, chủ yếu do các quỹ nước ngoài như IDG Ventures và Cyber Agents thực hiện, tập trung vào lĩnh vực công nghệ thông tin.

- **Hoạt động ươm tạo doanh nghiệp KH&CN chưa hiệu quả:** Hầu hết các cơ sở ươm tạo công lập chỉ cung cấp mặt bằng và hỗ trợ kỹ thuật, chưa có nguồn vốn trực tiếp cho doanh nghiệp khởi nghiệp. Số lượng doanh nghiệp tốt nghiệp từ các cơ sở này còn thấp, chưa đáp ứng mục tiêu phát triển.

- **Chính sách pháp luật chưa đồng bộ và còn nhiều rào cản:** Luật doanh nghiệp, Luật đầu tư, Luật quản lý vốn nhà nước chưa có quy định rõ ràng về đầu tư mạo hiểm cho doanh nghiệp KH&CN khởi nghiệp, đặc biệt là việc Nhà nước đầu tư vốn mồi chưa được phép. Các quy định về trách nhiệm bảo toàn vốn nhà nước cũng gây khó khăn cho hoạt động đầu tư mạo hiểm.

- **Kinh nghiệm quốc tế cho thấy vai trò quan trọng của Nhà nước:** Các nước như Israel, Hoa Kỳ, Canada, Trung Quốc đã thành công trong việc thiết lập các quỹ ĐTMH có sự tham gia của Nhà nước, góp phần tăng trưởng mạnh mẽ vốn đầu tư mạo hiểm và phát triển doanh nghiệp KH&CN.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng hạn chế đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam là do thiếu cơ chế chính sách phù hợp, nguồn lực tài chính hạn chế và hệ sinh thái khởi nghiệp chưa phát triển đồng bộ. So với các nước phát triển, Việt Nam còn thiếu các ưu đãi thuế cho nhà đầu tư thiên thần và quỹ ĐTMH, cũng như chưa có thị trường mua bán, sáp nhập và chứng khoán phát triển để tạo điều kiện thoái vốn. Việc Nhà nước chưa thể đầu tư vốn mồi trực tiếp cho doanh nghiệp KH&CN khởi nghiệp làm giảm sức hấp dẫn của thị trường đối với các nhà đầu tư tư nhân. Kết quả nghiên cứu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng vốn đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam so với các nước, bảng so sánh chính sách ưu đãi và cơ chế quản lý vốn nhà nước.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Xây dựng khung pháp lý rõ ràng và đồng bộ:** Ban hành các văn bản quy phạm pháp luật cho phép Nhà nước đầu tư vốn mồi cho doanh nghiệp KH&CN khởi nghiệp, đồng thời tạo cơ chế bảo toàn vốn phù hợp với đặc thù đầu tư mạo hiểm.

- **Thúc đẩy liên kết công – tư trong đầu tư mạo hiểm:** Khuyến khích thành lập các quỹ ĐTMH phối hợp giữa Nhà nước và tư nhân, tận dụng kinh nghiệm và nguồn lực của khu vực tư nhân để nâng cao hiệu quả đầu tư.

- **Phát triển hệ sinh thái ươm tạo doanh nghiệp:** Đầu tư nâng cao năng lực các cơ sở ươm tạo, mở rộng dịch vụ hỗ trợ tài chính trực tiếp cho doanh nghiệp khởi nghiệp, đồng thời tăng cường đào tạo và tư vấn quản trị.

- **Ưu đãi thuế và hỗ trợ tài chính cho nhà đầu tư:** Áp dụng các chính sách ưu đãi thuế thu nhập cá nhân và doanh nghiệp cho nhà đầu tư thiên thần và quỹ ĐTMH, tạo động lực thu hút vốn đầu tư mạo hiểm.

- **Xây dựng thị trường thoái vốn hiệu quả:** Phát triển thị trường mua bán, sáp nhập và chứng khoán để tạo điều kiện cho các nhà đầu tư rút vốn, tăng tính hấp dẫn của đầu tư mạo hiểm.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Nhà hoạch định chính sách:** Nhận diện các rào cản pháp lý và đề xuất chính sách thúc đẩy đầu tư mạo hiểm cho doanh nghiệp KH&CN.

- **Các quỹ đầu tư mạo hiểm và nhà đầu tư thiên thần:** Hiểu rõ về thực trạng, cơ hội và thách thức trong đầu tư vào doanh nghiệp KH&CN tại Việt Nam.

- **Cơ sở ươm tạo và tổ chức thúc đẩy kinh doanh:** Nắm bắt các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động ươm tạo và thu hút đầu tư.

- **Doanh nghiệp KH&CN khởi nghiệp:** Tìm hiểu về các nguồn vốn và chính sách hỗ trợ để phát triển bền vững.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Đầu tư mạo hiểm là gì và vai trò của nó trong ươm tạo doanh nghiệp KH&CN?**  
ĐTMH là hình thức đầu tư vốn cổ phần vào doanh nghiệp khởi nghiệp có rủi ro cao nhưng tiềm năng lợi nhuận lớn, giúp doanh nghiệp phát triển nhanh và giảm thiểu rủi ro trong giai đoạn đầu.

2. **Tại sao đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam còn hạn chế?**  
Do thiếu khung pháp lý phù hợp, nguồn vốn hạn chế, hệ sinh thái chưa phát triển đồng bộ và thiếu các ưu đãi thuế cho nhà đầu tư.

3. **Nhà nước có thể tham gia đầu tư mạo hiểm bằng cách nào?**  
Thông qua đầu tư trực tiếp vốn mồi, góp vốn vào quỹ ĐTMH tư nhân hoặc đối ứng vốn với các nhà đầu tư tư nhân.

4. **Kinh nghiệm quốc tế nào có thể áp dụng cho Việt Nam?**  
Mô hình quỹ Yozma của Israel, chương trình SBIR của Hoa Kỳ, và quỹ Tekes của Phần Lan là những ví dụ thành công về sự tham gia của Nhà nước trong đầu tư mạo hiểm.

5. **Các cơ sở ươm tạo doanh nghiệp KH&CN cần làm gì để thu hút đầu tư?**  
Nâng cao năng lực quản lý, mở rộng dịch vụ hỗ trợ tài chính trực tiếp, tăng cường đào tạo và kết nối với các nhà đầu tư.

## Kết luận

- ĐTMH đóng vai trò thiết yếu trong việc thúc đẩy phát triển doanh nghiệp KH&CN khởi nghiệp tại Việt Nam.  
- Thực trạng đầu tư mạo hiểm còn nhiều hạn chế do rào cản pháp lý và hệ sinh thái chưa hoàn chỉnh.  
- Kinh nghiệm quốc tế cho thấy sự tham gia của Nhà nước là yếu tố then chốt để phát triển thị trường ĐTMH.  
- Cần xây dựng chính sách đồng bộ, ưu đãi thuế và phát triển hệ sinh thái ươm tạo doanh nghiệp.  
- Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2025-2030 nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư mạo hiểm cho doanh nghiệp KH&CN.

**Hành động tiếp theo:** Các nhà hoạch định chính sách và các bên liên quan cần phối hợp xây dựng và thực thi các chính sách thúc đẩy đầu tư mạo hiểm, đồng thời phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam.