Tổng quan nghiên cứu

Tiêm chủng trẻ em là một trong những biện pháp y tế dự phòng quan trọng nhằm giảm tỷ lệ mắc và tử vong do các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Tại Việt Nam, chương trình tiêm chủng mở rộng (TCMR) đã được triển khai từ năm 1981 và đạt nhiều thành tựu nổi bật như duy trì tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ trên 90% cho trẻ dưới 1 tuổi, thanh toán bệnh bại liệt, loại trừ uốn ván sơ sinh và giảm đáng kể các bệnh như sởi, viêm gan B. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, sự xuất hiện của các thông tin trái chiều, đặc biệt trên mạng xã hội, đã ảnh hưởng đến nhận thức và hành vi tiêm chủng của phụ huynh, gây ra tâm lý lo ngại, trì hoãn hoặc lựa chọn vaccine dịch vụ thay vì vaccine miễn phí trong chương trình TCMR.

Nghiên cứu này nhằm đánh giá tác động của các loại hình truyền thông đến nhận thức và hành vi tiêm chủng của phụ huynh có con nhỏ dưới 2 tuổi tại thành phố Hồ Chí Minh. Phạm vi nghiên cứu được thực hiện từ tháng 7/2016 đến tháng 4/2017, với mẫu khảo sát 452 phụ huynh tại Viện Pasteur, các trường mẫu giáo và qua khảo sát trực tuyến. Mục tiêu cụ thể bao gồm đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế xã hội và các kênh truyền thông chính thức, không chính thức đến nhận thức và lựa chọn vaccine của phụ huynh.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc thiết kế các chính sách truyền thông vaccine hiệu quả, góp phần nâng cao tỷ lệ tiêm chủng đúng lịch, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phòng ngừa dịch bệnh truyền nhiễm tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính:

  1. Thuyết Hành vi dự định (TPB): Mô hình này giải thích hành vi tiêm chủng dựa trên xu hướng hành vi, bao gồm thái độ cá nhân, ảnh hưởng xã hội và kiểm soát hành vi cảm nhận. TPB giúp hiểu cách nhận thức và các yếu tố xã hội ảnh hưởng đến quyết định tiêm chủng của phụ huynh.

  2. Lý thuyết truyền thông: Truyền thông được xem là quá trình chia sẻ thông tin giữa người gửi và người nhận qua các kênh khác nhau. Các yếu tố cơ bản gồm nguồn thông tin, thông điệp, kênh truyền thông, người nhận, phản hồi và nhiễu. Truyền thông có chức năng giám sát xã hội, tạo sự tương quan xã hội, truyền tải văn hóa và giải trí. Trong bối cảnh tiêm chủng, truyền thông từ cơ sở y tế và chương trình TCMR đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức và hành vi của phụ huynh.

Các khái niệm chính bao gồm: nhận thức về vaccine, hành vi lựa chọn vaccine dịch vụ hoặc vaccine trong chương trình TCMR, các loại hình truyền thông (chính thức, không chính thức, từ cơ sở y tế), và các yếu tố kinh tế xã hội như tuổi, trình độ học vấn, nghề nghiệp, thu nhập, số con và độ tuổi trẻ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp cắt ngang với cỡ mẫu 452 phụ huynh có con dưới 24 tháng tuổi tại TP. Hồ Chí Minh và một số tỉnh lân cận. Mẫu được chọn thuận tiện tại Viện Pasteur, các trường mẫu giáo và khảo sát trực tuyến.

Dữ liệu được thu thập qua bảng câu hỏi gồm 22 câu, đánh giá nhận thức, hành vi và nguồn truyền thông. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm Epi Data để nhập liệu và Stata 12 để xử lý. Các phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả và hồi quy Probit nhằm đánh giá tác động của các yếu tố kinh tế xã hội và truyền thông đến nhận thức và hành vi lựa chọn vaccine.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 7/2016 đến tháng 4/2017, đảm bảo thu thập đủ dữ liệu và phân tích kỹ lưỡng các biến số liên quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm kinh tế xã hội và lựa chọn vaccine: Phần lớn phụ huynh (69,91%) thuộc nhóm tuổi 26-35, trình độ học vấn từ cấp 3 đến đại học chiếm 62,39%, nghề nghiệp chủ yếu là cán bộ công chức (62,17%) và thu nhập từ 5 đến 15 triệu đồng/tháng (61,95%). Phụ huynh có thu nhập cao (>15 triệu) có xu hướng lựa chọn vaccine dịch vụ (69%), trong khi nhóm thu nhập thấp (<5 triệu) ưu tiên vaccine trong chương trình TCMR. Những người có trình độ học vấn thấp thích vaccine TCMR hơn (65%), còn trình độ trung bình và cao có xu hướng chọn vaccine dịch vụ hoặc cả hai.

  2. Nhận thức về tiêm chủng: Chỉ 4,65% phụ huynh trả lời đúng tất cả 16 câu hỏi về nhận thức tiêm chủng, trong khi 31% đạt nhận thức đúng theo tiêu chuẩn (trả lời đúng ít nhất 9/16 câu). Các câu hỏi về kiến thức cơ bản như lợi ích tiêm đúng lịch, phản ứng nhẹ sau tiêm được trả lời đúng trên 90%, nhưng các câu liên quan đến nguyên nhân tử vong và xử lý biến chứng có tỷ lệ trả lời đúng thấp hơn (khoảng 56-60%).

  3. Ảnh hưởng của truyền thông đến nhận thức và hành vi: 61,06% phụ huynh tiếp nhận thông tin từ truyền thông cơ sở y tế và chương trình TCMR, 30,08% từ truyền thông không chính thức (mạng xã hội, cộng đồng), và chỉ 14,16% từ truyền thông chính thức (báo chí, đài, truyền hình). Phụ huynh đánh giá chất lượng truyền thông từ cơ sở y tế cao hơn nhiều so với truyền thông không chính thức (67% đánh giá tốt so với 28%). Mối tương quan giữa nhận thức đúng và nguồn truyền thông cho thấy 59,3% người có nhận thức đúng nhận thông tin từ cơ sở y tế, trong khi 31,4% từ truyền thông không chính thức.

  4. Hành vi lựa chọn vaccine: Phụ huynh có thu nhập cao, trình độ học vấn cao và nghề nghiệp tự do hoặc nội trợ có xu hướng chọn vaccine dịch vụ. Ngược lại, nhóm thu nhập thấp và trình độ học vấn thấp ưu tiên vaccine trong chương trình TCMR. Số con cũng ảnh hưởng đến lựa chọn, phụ huynh có nhiều con hơn có xu hướng chọn vaccine trong TCMR. Độ tuổi trẻ cũng tác động, trẻ dưới 6 tháng thường được chọn vaccine dịch vụ nhiều hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy truyền thông từ cơ sở y tế và chương trình TCMR vẫn là kênh tin cậy và có ảnh hưởng lớn nhất đến nhận thức và hành vi tiêm chủng của phụ huynh. Tuy nhiên, sự gia tăng của truyền thông không chính thức, đặc biệt mạng xã hội, đang tạo ra những thông tin trái chiều, gây hoang mang và ảnh hưởng tiêu cực đến quyết định tiêm chủng. Điều này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước cho thấy thông tin sai lệch trên mạng xã hội làm giảm niềm tin vào vaccine.

Mối quan hệ giữa các yếu tố kinh tế xã hội và lựa chọn vaccine phản ánh sự phân hóa trong tiếp cận dịch vụ y tế và khả năng chi trả của phụ huynh. Phụ huynh có thu nhập và trình độ cao có xu hướng chọn vaccine dịch vụ nhằm giảm thiểu rủi ro, trong khi nhóm thu nhập thấp ưu tiên vaccine miễn phí trong chương trình TCMR. Điều này đặt ra thách thức trong việc đảm bảo công bằng trong tiếp cận vaccine và nâng cao nhận thức cho các nhóm yếu thế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố lựa chọn vaccine theo nhóm tuổi, trình độ học vấn, thu nhập và nguồn truyền thông, giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt trong hành vi và nhận thức của phụ huynh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông chính thống từ cơ sở y tế: Cần nâng cao chất lượng và tần suất truyền thông từ các cơ sở y tế và chương trình TCMR, tập trung vào việc cung cấp thông tin chính xác, minh bạch về lợi ích và rủi ro của vaccine. Thời gian thực hiện: ngay trong vòng 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Bộ Y tế, các trung tâm y tế dự phòng.

  2. Kiểm soát và quản lý thông tin trên mạng xã hội: Phát triển các chiến lược truyền thông xã hội nhằm kiểm soát thông tin sai lệch, phối hợp với các nền tảng mạng xã hội để xác minh và loại bỏ tin giả về vaccine. Thời gian: 12 tháng. Chủ thể: Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Y tế.

  3. Đào tạo nhân viên y tế về kỹ năng giao tiếp: Tăng cường đào tạo nhân viên y tế về kỹ năng giao tiếp hiệu quả với phụ huynh, đặc biệt là nhóm do dự tiêm chủng, nhằm xây dựng niềm tin và giải đáp thắc mắc. Thời gian: 6-12 tháng. Chủ thể: các bệnh viện, trung tâm y tế.

  4. Chính sách hỗ trợ tiếp cận vaccine dịch vụ cho nhóm thu nhập thấp: Xây dựng các chính sách hỗ trợ tài chính hoặc mở rộng chương trình tiêm chủng miễn phí để giảm bớt sự phân hóa trong lựa chọn vaccine. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: Chính phủ, Bộ Y tế.

  5. Tăng cường nghiên cứu và giám sát liên tục: Thiết lập hệ thống giám sát và nghiên cứu định kỳ về nhận thức và hành vi tiêm chủng để cập nhật kịp thời các xu hướng và điều chỉnh chính sách phù hợp. Thời gian: liên tục. Chủ thể: các viện nghiên cứu, Bộ Y tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà hoạch định chính sách y tế: Giúp xây dựng các chiến lược truyền thông vaccine hiệu quả, đảm bảo công bằng trong tiếp cận dịch vụ tiêm chủng.

  2. Cán bộ y tế và nhân viên truyền thông y tế: Nâng cao kỹ năng truyền đạt thông tin, hiểu rõ tác động của các kênh truyền thông đến nhận thức và hành vi của phụ huynh.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng: Hỗ trợ triển khai các chương trình truyền thông, vận động tiêm chủng, đặc biệt tại các vùng khó khăn.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, kinh tế phát triển: Cung cấp cơ sở lý thuyết và dữ liệu thực tiễn để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về truyền thông và hành vi tiêm chủng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Truyền thông có ảnh hưởng như thế nào đến quyết định tiêm chủng của phụ huynh?
    Truyền thông từ cơ sở y tế và chương trình TCMR là nguồn tin cậy nhất, giúp nâng cao nhận thức và thúc đẩy hành vi tiêm chủng đúng lịch. Ngược lại, thông tin sai lệch trên mạng xã hội có thể gây hoang mang, làm giảm tỷ lệ tiêm chủng.

  2. Yếu tố kinh tế xã hội nào ảnh hưởng đến lựa chọn vaccine?
    Thu nhập, trình độ học vấn và nghề nghiệp là các yếu tố quan trọng. Phụ huynh có thu nhập và trình độ cao thường chọn vaccine dịch vụ, trong khi nhóm thu nhập thấp ưu tiên vaccine miễn phí trong chương trình TCMR.

  3. Tỷ lệ nhận thức đúng về tiêm chủng của phụ huynh hiện nay ra sao?
    Khoảng 31% phụ huynh đạt nhận thức đúng theo tiêu chuẩn nghiên cứu, trong khi chỉ 4,65% trả lời đúng tất cả các câu hỏi về tiêm chủng.

  4. Làm thế nào để cải thiện hiệu quả truyền thông về tiêm chủng?
    Cần tăng cường truyền thông chính thống, đào tạo nhân viên y tế về kỹ năng giao tiếp, kiểm soát thông tin trên mạng xã hội và xây dựng chính sách hỗ trợ nhóm yếu thế.

  5. Phụ huynh nên tìm kiếm thông tin tiêm chủng ở đâu để đảm bảo chính xác?
    Thông tin từ các cơ sở y tế, chương trình TCMR và các chuyên gia y tế là nguồn đáng tin cậy nhất. Phụ huynh nên thận trọng với các thông tin chưa được kiểm chứng trên mạng xã hội.

Kết luận

  • Truyền thông từ cơ sở y tế và chương trình TCMR đóng vai trò chủ đạo trong việc nâng cao nhận thức và hành vi tiêm chủng của phụ huynh tại TP. Hồ Chí Minh.
  • Các yếu tố kinh tế xã hội như thu nhập, trình độ học vấn và nghề nghiệp ảnh hưởng rõ rệt đến lựa chọn vaccine dịch vụ hay vaccine miễn phí trong chương trình TCMR.
  • Mạng xã hội và truyền thông không chính thức đang tạo ra thách thức lớn do thông tin sai lệch, gây hoang mang cho phụ huynh.
  • Chỉ khoảng 31% phụ huynh có nhận thức đúng về tiêm chủng, cho thấy cần tăng cường truyền thông và giáo dục.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao chất lượng truyền thông chính thống, kiểm soát thông tin mạng xã hội, đào tạo nhân viên y tế và hỗ trợ chính sách nhằm tăng tỷ lệ tiêm chủng đúng lịch.

Next steps: Triển khai các giải pháp truyền thông đồng bộ trong 6-12 tháng tới, đồng thời thiết lập hệ thống giám sát và nghiên cứu liên tục để điều chỉnh chính sách phù hợp.

Call to action: Các cơ quan y tế, truyền thông và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để xây dựng môi trường thông tin lành mạnh, nâng cao niềm tin và thúc đẩy hành vi tiêm chủng cho trẻ em, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng.