ĐÁNH GIÁ NGUY CƠ TRƢỢT LỞ ĐẤT Ở HUYỆN ĐÀ BẮC, TỈNH HÒA BÌNH PHỤC VỤ ĐỀ XUẤT GIÁP PHÁP ỨNG PHÓ

• Tác giả: Trần Hồng Hạnh
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thành Long
• Trường học: Trường Đại Học Khoa Học Tự Nhiên, Đại Học Quốc Gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Địa Chất Môi Trường
• Đề tài: Đánh Giá Nguy Cơ Trượt Lở Đất Ở Huyện Đà Bắc, Tỉnh Hòa Bình Phục Vụ Đề Xuất Giáp Pháp Ứng Phó
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sỹ khoa học
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU TRƯỢT LỞ ĐẤT
• 1.1. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.2. Khái niệm về TLĐ và các dạng tai biến liên quan
• 1.3. Tình hình nghiên cứu TLĐ trên thế giới
• 1.4. Tình hình nghiên cứu TLĐ ở Việt Nam
• 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ ĐẶC ĐIỂM ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN HUYỆN ĐÀ BẮC, TỈNH HÒA BÌNH
• 2.1. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1.1. Phương pháp thu thập dữ liệu
• 2.1.2. Phương pháp khảo sát thực địa
• 2.1.3. Phương pháp chuẩn hóa dữ liệu
• 2.1.4. Phương pháp mô hình hóa phục vụ công tác phân vùng nguy cơ TLĐ trong GIS
• 2.2. ĐẶC ĐIỂM ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 2.2.1. Vị trí địa lý huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình
• 2.2.2. Điều kiện tự nhiên huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình
• 3. ĐÁNH GIÁ NGUY CƠ TAI BIẾN TRƯỢT LỞ ĐẤT Ở HUYỆN ĐÀ BẮC, TỈNH HÒA BÌNH VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP ỨNG PHÓ
• 3.1. HIỆN TRẠNG TRƯỢT LỞ ĐẤT Ở HUYỆN ĐÀ BẮC, HÒA BÌNH
• 3.2. KẾT QUẢ XÂY DỰNG BẢN ĐỒ ĐẦU VÀO ĐỂ ĐÁNH GIÁ NGUY CƠ TAI BIẾN TRƯỢT LỞ ĐẤT
• 3.2.1. Kết quả xây dựng bản đồ phân nhóm độ dốc
• 3.2.2. Kết quả xây dựng bản đồ phân nhóm thạch học
• 3.2.3. Kết quả xây dựng bản đồ phân nhóm mật độ đứt gãy
• 3.2.4. Kết quả xây dựng bản đồ phân nhóm mật độ sông suối
• 3.2.5. Kết quả xây dựng bản đồ phân nhóm hướng sườn
• 3.2.6. Kết quả xây dựng bản đồ thảm phủ thực vật
• 3.2.7. Kết quả xây dựng bản đồ lượng mưa ngày cực đại theo kịch bản BĐKH RCP 4.5
• 3.3. KẾT QUẢ XÂY DỰNG BẢN ĐỒ PHÂN VÙNG NGUY CƠ TRƯỢT LỞ ĐẤT THEO KỊCH BẢN BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU RCP 4.5 DỰ BÁO CHO NĂM 2025 TẠI HUYỆN ĐÀ BẮC, HÒA BÌNH
• 3.4. ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP
• 3.4.1. Các biện pháp phòng ngừa, giảm thiểu
• 3.4.2. Xây dựng các kịch bản ứng phó khẩn cấp trong trường hợp xảy ra tai biến trượt lở đất
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Đánh Giá Nguy Cơ Trượt Lở Đất Đà Bắc Hòa Bình

Trong những năm gần đây, trượt lở đất đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến con người và cơ sở hạ tầng. Xu hướng này có chiều hướng gia tăng trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng sâu sắc. Các hiện tượng thời tiết cực đoan gây mưa lớn cùng với hoạt động nhân sinh (phá rừng, khai khoáng) thúc đẩy quá trình trượt lở đất gia tăng mạnh mẽ, gây thiệt hại lớn, đe dọa đến an sinh cộng đồng. Tuy vậy, công tác phòng tránh và giảm nhẹ tai biến trượt lở đất còn hạn chế. Nghiên cứu về trượt lở đất ở Việt Nam chủ yếu quy mô lớn, tỷ lệ nhỏ, phân vùng dự báo mang tính định tính cao, chưa hỗ trợ hiệu quả công tác quy hoạch, cảnh báo nguy cơ và chỉ đạo điều hành phòng chống thiên tai, giảm nhẹ thiệt hại trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Trượt lở đất là loại hình thiên tai thường xuyên xảy ra ở các tỉnh miền núi phía Bắc, trong đó có tỉnh Hòa Bình.

1.1. Khái Niệm Trượt Lở Đất và Các Dạng Tai Biến Liên Quan

Trượt đất là một dạng chuyển động nhanh theo sườn dốc của đất hoặc đá ít nhiều có kết dính. Nó cũng thường được sử dụng như một chuyên từ tổng hợp cho bất kỳ một dạng chuyển động nào dọc theo sườn dốc của vật liệu đất đá. Về bản chất, trượt lở đất được coi như một quá trình di chuyển xuôi dốc của vật liệu đất đá. Quá trình này được bắt đầu khi thế cân bằng động của sườn dốc, địa hình bị phá vỡ. Theo Keller (1992), trượt lở đất cần được xem xét toàn diện từ dạng chuyển động (cơ chế), cấu trúc mặt trượt, hình thái và cấu trúc khối trượt, các nguyên nhân dẫn đến sự phá vỡ thế cân bằng của sườn dốc, địa hình; động lực phát triển của quá trình trượt và nhiều vấn đề liên quan khác. Do hiện tượng có ảnh hưởng rất lớn trong đánh giá sự ổn định chung của khu vực và công trình, mà nó đã được quan tâm, nghiên cứu từ rất lâu ở nhiều nước, nhiều nơi trên thế giới.

1.2. Tổng Quan Tình Hình Nghiên Cứu Trượt Lở Đất Trên Thế Giới

Nghiên cứu về trượt lở đất trên thế giới đã có lịch sử lâu dài, với nhiều phương pháp tiếp cận khác nhau. Các nghiên cứu tập trung vào nhiều khía cạnh như cơ chế hình thành, dự báo, và biện pháp phòng ngừa. Các nhà khoa học đã phát triển nhiều mô hình toán học để mô phỏng quá trình trượt lở đất, giúp dự đoán và đánh giá nguy cơ. Theo Varnes (1984), hệ thống phân loại trượt lở đất nhấn mạnh kiểu vật liệu và kiểu dịch chuyển, cung cấp cơ sở để hiểu rõ hơn về các loại hình trượt lở đất khác nhau. Các nghiên cứu cũng tập trung vào ảnh hưởng của biến đổi khí hậu và hoạt động của con người đến nguy cơ trượt lở đất.

II. Thách Thức Nguy Cơ Trượt Lở Đất Gia Tăng Tại Đà Bắc Hòa Bình

Đà Bắc là một huyện miền núi thuộc tỉnh Hòa Bình, địa hình dạng núi thấp, có độ cao trung bình 500-600 m, kéo dài theo phương Tây Bắc – Đông Nam, xen kẽ là các trũng giữa núi và các thung lũng nhỏ hẹp kéo dài dọc theo các sông suối lớn. Mạng lưới sông suối phát triển dày, chia cắt mạnh mẽ bề mặt địa hình trong huyện. Do đặc điểm địa chất của Đà Bắc với đất đá chịu phong hóa mạnh và chiều dày vỏ phong hóa lớn cùng với lượng mưa trung bình hàng năm cao, nên rất thuận lợi để hình thành và phát triển các tai biến trượt lở đất. Thống kê năm 2013 cho thấy, Đà Bắc là huyện thường xảy ra bị sạt lở nhất ở tỉnh Hòa Bình, chiếm 40% tổng số vụ lở đất ở tỉnh Hòa Bình (77/194) trong khi huyện chỉ chiếm 17% diện tích của tỉnh.

2.1. Điều Kiện Tự Nhiên Đà Bắc Yếu Tố Gây Nguy Cơ Trượt Lở Đất

Phần nhiều các điểm trượt lở đất hình thành trên các đá lục nguyên, các đá phun trào và biến chất thuộc các bề mặt sườn bóc mòn - xâm thực, bóc mòn tổng hợp và kiến trúc - bóc mòn. Địa hình núi non hiểm trở và lượng mưa lớn làm gia tăng nguy cơ trượt lở đất. Ở Đà Bắc thường xảy ra các thiên tai như lở đất, lũ bùn đá và xói mòn. Theo thống kê năm 2013, Đà Bắc là huyện bị sạt lở nhiều nhất ở Hòa Bình, chiếm 40% tổng số vụ lở đất của tỉnh, mặc dù chỉ chiếm 17% diện tích.

2.2. Tác Động Của Trượt Lở Đất Đến Đời Sống Kinh Tế Xã Hội Đà Bắc

Dân cư của huyện chủ yếu làm nông nghiệp, định cư trong các thung lũng sâu, trải dài dọc theo các con sông chính được ngăn cách bởi các rặng núi cao. Hàng năm, các trận trượt lở đất lớn, nhỏ gây ảnh hưởng rất nhiều đến đời sống cũng như sinh hoạt thậm chí đe dọa tính mạng của người dân tại đây. Những thiên tai này ảnh hưởng lớn đến dân cư vùng nông thôn chủ yếu làm nông nghiệp, phá hủy các cánh đồng, buộc người dân phải di dời tạm thời, phá hủy đường xá giao thông và ảnh hưởng đến sự lưu thông của sông.

III. Cách Xây Dựng Bản Đồ Nguy Cơ Trượt Lở Đất Huyện Đà Bắc 2022

Công tác nghiên cứu và xây dựng các bản đồ phân vùng nguy cơ trượt lở đất (BĐPVNCTLĐ) tại Việt Nam đã được tiến hành từ tương đối lâu. Đặc biệt gần đây trong khuôn khổ đề án chính phủ 'Điều tra, đánh giá và phân vùng cảnh báo nguy cơ trượt lở đất đá các vùng miền núi Việt Nam' do Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản chủ trì thực hiện từ 2012 đến nay, thì hàng loạt các BĐPVNCTLĐ cho các tỷ lệ 1:50.000 đã được xây dựng. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, đòi hỏi cần phải xây dựng các BĐPVNCTLĐ có tính định hướng theo xu thế các kịch bản biến đổi khí hậu đã được xác định nhằm giúp cho các địa phương có thể đưa ra các kế hoạch phòng chống thiên tai trượt lở đất thích ứng tốt nhất với biến đổi khí hậu.

3.1. Phương Pháp Nghiên Cứu Điều Tra Thu Thập Dữ Liệu và Kinh Nghiệm Chuyên Gia

Phương pháp xây dựng BĐPVNCTLĐ được sử dụng là điều tra thực địa, thu thập dữ liệu, chuẩn hóa dữ liệu và phương pháp kinh nghiệm chuyên gia với các yếu tố đầu vào bao gồm 7 yếu tố gây trượt gồm: nhóm thạch học, độ dốc địa hình, thảm phủ thực vật, mật độ đứt gãy, mật độ sông suối, hướng sườn và lượng mưa ngày cực đại. Kịch bản biến đổi khí hậu được tích hợp vào mô hình thành lập BĐPVNCTLĐ thông yếu tố kích hoạt trượt lở đất là lượng mưa ngày cực đại xác định theo kịch bản biến đổi khí hậu RCP 4.5.

3.2. Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Nguy Cơ Trượt Lở Đất Phân Tích Chi Tiết

Nghiên cứu này xem xét nhiều yếu tố ảnh hưởng đến nguy cơ trượt lở đất tại Đà Bắc, bao gồm: độ dốc địa hình, loại đất đá, mật độ đứt gãy, mật độ sông suối, hướng sườn và thảm phủ thực vật. Lượng mưa ngày cực đại, đặc biệt theo kịch bản biến đổi khí hậu RCP 4.5, là một yếu tố kích hoạt quan trọng. Phân tích này giúp xác định các khu vực có nguy cơ cao và đưa ra các biện pháp ứng phó phù hợp.

3.3. Quy Trình Xây Dựng Bản Đồ Phân Vùng Nguy Cơ Trượt Lở Đất BĐPVNCTLĐ

Quy trình xây dựng BĐPVNCTLĐ bao gồm các bước: thu thập dữ liệu về địa chất, địa hình, khí hậu, thảm thực vật; chuẩn hóa dữ liệu và đưa vào hệ thống GIS; áp dụng phương pháp kinh nghiệm chuyên gia để xác định trọng số của từng yếu tố; tích hợp các yếu tố và xây dựng bản đồ nguy cơ; đánh giá độ tin cậy của bản đồ và điều chỉnh nếu cần thiết. Bản đồ này cung cấp thông tin quan trọng để quy hoạch, quản lý rủi ro thiên tai và ứng phó với trượt lở đất.

IV. Giải Pháp Ứng Phó Trượt Lở Đất Hiệu Quả Cho Huyện Đà Bắc

Dựa trên kết quả đánh giá nguy cơ trượt lở đất để ứng phó với tai biến này cần áp dụng những phương pháp nào? Để trả lời được hai câu hỏi nghiên cứu nêu trên, mục tiêu nghiên cứu cần đạt được: (i) Xây dựng được bản đồ nguy cơ tai biến trượt lở đất cho khu vực huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình theo kịch bản biến đổi khí hậu; (ii) Đề xuất được các giải pháp phòng chống và giảm thiểu thiệt hại do tai biến trượt lở đất cho khu vực nghiên cứu. Nội dung luận văn bao gồm 3 chương, không kể phần mở đầu và kết luận gồm: Chương 1: Tổng quan nghiên cứu trượt lở đất Chương 2: Phương pháp nghiên cứu và Đặc điểm điều kiện tự nhiên huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình

4.1. Biện Pháp Phòng Ngừa Và Giảm Thiểu Rủi Ro Trượt Lở Đất

Các biện pháp phòng ngừa bao gồm quy hoạch sử dụng đất hợp lý, hạn chế phá rừng, kiểm soát khai thác khoáng sản và xây dựng công trình. Các biện pháp giảm thiểu bao gồm xây dựng các công trình phòng chống trượt lở đất (kè, tường chắn), trồng cây phủ xanh đồi trọc, và cải tạo hệ thống thoát nước. Giáo dục cộng đồng về nguy cơ trượt lở đất và các biện pháp ứng phó cũng rất quan trọng.

4.2. Xây Dựng Kịch Bản Ứng Phó Khẩn Cấp Khi Xảy Ra Trượt Lở Đất

Cần xây dựng các kịch bản ứng phó chi tiết cho các tình huống trượt lở đất khác nhau, bao gồm: sơ tán dân, cứu hộ cứu nạn, cung cấp lương thực, nước uống và chỗ ở tạm thời, khôi phục cơ sở hạ tầng. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương, các cơ quan chức năng và cộng đồng trong công tác ứng phó. Nên sử dụng hệ thống cảnh báo sớm để thông báo cho người dân về nguy cơ trượt lở đất.

4.3. Nâng Cao Năng Lực Quản Lý Rủi Ro Thiên Tai Cho Cộng Đồng

Để giảm thiểu thiệt hại do trượt lở đất gây ra, cần nâng cao năng lực quản lý rủi ro thiên tai cho cộng đồng thông qua các chương trình đào tạo, tập huấn. Cần trang bị kiến thức và kỹ năng cho người dân để tự bảo vệ mình và giúp đỡ người khác khi xảy ra trượt lở đất. Tăng cường sự tham gia của cộng đồng vào quá trình lập kế hoạch và thực hiện các biện pháp phòng chống thiên tai.

V. Kết Luận Đánh Giá Trượt Lở Đất Đà Bắc Hướng Tiếp Cận Mới

Đánh giá nguy cơ trượt lở đất và đề xuất giải pháp ứng phó cho huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình là một vấn đề cấp thiết, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Nghiên cứu này đã xây dựng bản đồ nguy cơ trượt lở đất theo kịch bản biến đổi khí hậu, đồng thời đề xuất các giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu và ứng phó hiệu quả. Các kết quả này có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ công tác quy hoạch, quản lý rủi ro thiên tai và bảo vệ đời sống của người dân Đà Bắc.

5.1. Ưu Điểm và Hạn Chế Của Nghiên Cứu Về Nguy Cơ Trượt Lở Đất Đà Bắc

Nghiên cứu này đã xây dựng bản đồ nguy cơ tai biến trượt lở đất cho khu vực huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình theo kịch bản biến đổi khí hậu; (ii) Đề xuất được các giải pháp phòng chống và giảm thiểu thiệt hại do tai biến trượt lở đất cho khu vực nghiên cứu.

5.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Ứng Dụng Công Nghệ Mới Để Cảnh Báo Sớm

Cần nghiên cứu và ứng dụng các công nghệ mới như viễn thám, GIS, trí tuệ nhân tạo để nâng cao hiệu quả cảnh báo sớm trượt lở đất. Xây dựng hệ thống quan trắc tự động để theo dõi các yếu tố gây trượt lở đất (mưa, độ ẩm đất). Phát triển các mô hình dự báo trượt lở đất chính xác hơn và cung cấp thông tin kịp thời cho người dân.

Tổng quan nghiên cứu

Trượt lở đất (TLĐ) là một trong những tai biến địa chất phổ biến và gây thiệt hại nghiêm trọng tại các vùng núi phía Bắc Việt Nam, đặc biệt là huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình. Theo thống kê năm 2013, Đà Bắc chiếm tới 40% tổng số vụ trượt lở đất của tỉnh, dù chỉ chiếm 17% diện tích toàn tỉnh. Trong ba năm gần đây, huyện đã ghi nhận 43 trận lũ quét và nhiều điểm trượt lở đất với quy mô và cường độ ngày càng gia tăng. Mưa lớn kéo dài, địa hình dốc, cấu trúc địa chất phức tạp cùng các hoạt động nhân sinh như phá rừng, xây dựng công trình đã làm gia tăng nguy cơ TLĐ. Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng bản đồ phân vùng nguy cơ TLĐ theo kịch bản biến đổi khí hậu RCP 4.5 dự báo cho năm 2025, đồng thời đề xuất các giải pháp ứng phó phù hợp nhằm giảm thiểu thiệt hại cho cộng đồng dân cư và cơ sở hạ tầng. Nghiên cứu tập trung trên phạm vi huyện Đà Bắc với diện tích khoảng 779 km², địa hình núi thấp trung bình 500-600 m, có mạng lưới sông suối dày đặc và địa chất đa dạng. Việc đánh giá nguy cơ TLĐ có ý nghĩa quan trọng trong công tác quy hoạch, phòng chống thiên tai và phát triển bền vững khu vực miền núi trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hệ thống lý thuyết về trượt lở đất, trong đó phân loại theo Varnes (1984) được sử dụng để mô tả các kiểu dịch chuyển và vật liệu trượt. Các dạng trượt chính gồm trượt đổ, trượt rơi, trượt xoay, trượt tịnh tiến, trượt hỗn hợp và trượt dạng dòng. Nguyên nhân trượt lở được phân thành bốn nhóm chính: địa chất - địa chất công trình, địa động lực và hình thái địa mạo, nguyên nhân vật lý và nhân sinh. Ngoài ra, mô hình phân tích thứ bậc (Analytical Hierarchy Process - AHP) được áp dụng để xác định trọng số các yếu tố ảnh hưởng đến nguy cơ TLĐ, kết hợp với công nghệ GIS để xây dựng bản đồ phân vùng nguy cơ. Bảy yếu tố đầu vào chính gồm: độ dốc địa hình, thành phần thạch học, mật độ đứt gãy, mật độ sông suối, hướng sườn, thảm phủ thực vật và lượng mưa ngày cực đại theo kịch bản biến đổi khí hậu RCP 4.5.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu địa chất, địa hình, hiện trạng TLĐ, ảnh vệ tinh, số liệu khí tượng và khảo sát thực địa tại huyện Đà Bắc. Khảo sát thực địa được tiến hành trong hai đợt tháng 5 và 7 năm 2020, với phỏng vấn 200 hộ dân tại 4 xã chịu ảnh hưởng nặng nề. Dữ liệu được chuẩn hóa sang định dạng shape file để xử lý trong phần mềm ArcGIS. Phương pháp chọn mẫu là chọn các điểm trượt lở đã được ghi nhận và các khu vực có điều kiện tự nhiên đặc trưng. Phân tích dữ liệu sử dụng mô hình AHP để đánh giá trọng số các yếu tố, kết hợp với GIS để xây dựng bản đồ phân vùng nguy cơ TLĐ. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2020 đến 2022, bao gồm thu thập dữ liệu, khảo sát thực địa, xử lý dữ liệu, mô hình hóa và đề xuất giải pháp ứng phó.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Phân bố hiện trạng TLĐ: Tổng cộng 566 điểm trượt lở được xác định trên toàn huyện Đà Bắc, tập trung nhiều nhất tại các xã Tu Lý, Tiền Phong, Cao Sơn và Vầy Nưa. Đặc biệt, tuyến tỉnh lộ 433 là khu vực có mật độ trượt lở cao nhất, với nhiều điểm trượt quy mô trung bình đến lớn, gây ách tắc giao thông và thiệt hại tài sản.

2. Ảnh hưởng của độ dốc: Khu vực có độ dốc từ 5° đến 30° chiếm tới 388 km², là vùng có mật độ trượt lở cao nhất với 1,25 điểm trượt/km² ở nhóm độ dốc 5°-15° và 0,51 điểm/km² ở nhóm 15°-25°. Độ dốc lớn hơn 45° chiếm diện tích rất nhỏ và ít xảy ra trượt do có lớp phủ thực vật dày và đá cứng.

3. Thành phần thạch học: Các nhóm đá biến chất và trầm tích lục nguyên giàu thạch anh, cùng nhóm trầm tích lục nguyên giàu alumosilicat chiếm 27,64% diện tích nghiên cứu, là những thành phần địa chất có xu hướng phong hóa mạnh, làm giảm độ bền của sườn đồi và tăng nguy cơ TLĐ.

4. Tác động của lượng mưa theo kịch bản biến đổi khí hậu: Lượng mưa ngày cực đại theo kịch bản RCP 4.5 dự báo cho năm 2025 có xu hướng tăng, làm gia tăng áp lực lên các sườn dốc, kích hoạt các hiện tượng trượt lở đất đá với tần suất và cường độ cao hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả phân tích cho thấy sự phối hợp giữa các yếu tố tự nhiên như độ dốc, địa chất, thảm phủ thực vật và lượng mưa cực đại đóng vai trò quyết định trong việc hình thành và phát triển các điểm trượt lở tại Đà Bắc. Độ dốc vừa phải (5°-30°) là vùng dễ xảy ra trượt do vật liệu phong hóa dày và hoạt động nhân sinh làm suy giảm ổn định sườn. So với các nghiên cứu trước đây tại các vùng núi phía Bắc, kết quả này tương đồng với nhận định rằng các khu vực có địa hình dốc trung bình và lớp phủ thực vật bị suy giảm là điểm nóng trượt lở. Việc tích hợp kịch bản biến đổi khí hậu RCP 4.5 giúp dự báo chính xác hơn nguy cơ TLĐ trong tương lai, hỗ trợ công tác quy hoạch và phòng chống thiên tai hiệu quả. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố điểm trượt theo độ dốc và bản đồ phân vùng nguy cơ TLĐ thể hiện mức độ nguy hiểm theo từng khu vực xã, giúp các nhà quản lý dễ dàng nhận diện vùng nguy cơ cao.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường giám sát và cảnh báo sớm: Xây dựng hệ thống quan trắc tự động kết hợp GIS và công nghệ trí tuệ nhân tạo để theo dõi biến động địa chất và lượng mưa cực đại, nhằm phát hiện sớm các nguy cơ trượt lở. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Sở TN&MT; Thời gian: trong vòng 1-2 năm.

2. Quy hoạch sử dụng đất hợp lý: Hạn chế xây dựng và khai thác tại các khu vực có nguy cơ trượt lở cao, đặc biệt dọc tuyến tỉnh lộ 433 và các sườn dốc từ 5°-30°. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý quy hoạch, chính quyền địa phương; Thời gian: 3 năm.

3. Phục hồi thảm phủ thực vật: Tăng cường trồng rừng phòng hộ, phục hồi rừng tự nhiên tại các khu vực bị suy thoái để tăng cường độ bền sườn và giảm thiểu xói mòn đất. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý rừng, cộng đồng dân cư; Thời gian: 5 năm.

4. Xây dựng kịch bản ứng phó khẩn cấp: Thiết lập các phương án sơ tán dân cư, bảo vệ công trình giao thông và tài sản khi có cảnh báo trượt lở, đặc biệt trong mùa mưa bão. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ huy phòng chống thiên tai huyện, các xã; Thời gian: ngay trong năm đầu tiên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý thiên tai và phòng chống thiên tai: Sử dụng kết quả để xây dựng kế hoạch phòng chống, cảnh báo và ứng phó thiên tai hiệu quả, giảm thiểu thiệt hại do TLĐ gây ra.

2. Các nhà quy hoạch và phát triển đô thị, nông thôn: Áp dụng bản đồ phân vùng nguy cơ TLĐ để quy hoạch sử dụng đất, hạn chế xây dựng tại vùng nguy hiểm, đảm bảo an toàn cho cộng đồng.

3. Các nhà nghiên cứu địa chất và môi trường: Tham khảo phương pháp phân tích, mô hình hóa và dữ liệu thực địa để phát triển các nghiên cứu chuyên sâu về tai biến địa chất và biến đổi khí hậu.

4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội: Nâng cao nhận thức về nguy cơ TLĐ, tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường, phục hồi rừng và ứng phó kịp thời khi có thiên tai xảy ra.

Câu hỏi thường gặp

1. Nguyên nhân chính gây trượt lở đất tại Đà Bắc là gì?
   Nguyên nhân chủ yếu là sự kết hợp của địa hình dốc, địa chất phong hóa mạnh, lượng mưa lớn theo kịch bản biến đổi khí hậu và các hoạt động nhân sinh như khai thác đất đá, phá rừng.

2. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá nguy cơ trượt lở?
   Phương pháp phân tích thứ bậc AHP kết hợp với công nghệ GIS được sử dụng để xác định trọng số các yếu tố và xây dựng bản đồ phân vùng nguy cơ trượt lở.

3. Lượng mưa theo kịch bản biến đổi khí hậu ảnh hưởng thế nào đến TLĐ?
   Lượng mưa ngày cực đại tăng theo kịch bản RCP 4.5 làm tăng áp lực lên sườn dốc, kích hoạt các hiện tượng trượt lở với tần suất và cường độ cao hơn, đặc biệt trong mùa mưa bão.

4. Các giải pháp phòng chống trượt lở đất hiệu quả là gì?
   Bao gồm giám sát cảnh báo sớm, quy hoạch sử dụng đất hợp lý, phục hồi thảm phủ thực vật và xây dựng kịch bản ứng phó khẩn cấp cho cộng đồng dân cư.

5. Ai nên sử dụng kết quả nghiên cứu này?
   Cơ quan quản lý thiên tai, nhà quy hoạch, nhà nghiên cứu địa chất và cộng đồng dân cư tại các vùng núi có nguy cơ trượt lở cao nên tham khảo để nâng cao hiệu quả phòng chống và ứng phó.

Kết luận

• Đà Bắc là khu vực có nguy cơ trượt lở đất cao do đặc điểm địa hình, địa chất và lượng mưa lớn, với hơn 566 điểm trượt lở được ghi nhận.
• Độ dốc từ 5° đến 30° là vùng có mật độ trượt lở cao nhất, liên quan mật thiết đến thành phần thạch học và thảm phủ thực vật.
• Kịch bản biến đổi khí hậu RCP 4.5 dự báo lượng mưa ngày cực đại tăng, làm gia tăng nguy cơ TLĐ trong tương lai gần.
• Phương pháp AHP kết hợp GIS là công cụ hiệu quả để xây dựng bản đồ phân vùng nguy cơ và hỗ trợ ra quyết định phòng chống thiên tai.
• Cần triển khai ngay các giải pháp giám sát, quy hoạch, phục hồi rừng và xây dựng kịch bản ứng phó nhằm giảm thiểu thiệt hại do TLĐ gây ra trong vòng 1-5 năm tới.

Luận văn này cung cấp cơ sở khoa học vững chắc cho công tác quản lý rủi ro thiên tai tại huyện Đà Bắc và các vùng núi tương tự, đồng thời kêu gọi các cơ quan chức năng và cộng đồng cùng hành động để bảo vệ an toàn tính mạng và tài sản của người dân.