Luận văn thạc sĩ về can thiệp tâm lý cho trường hợp mất mát người thân

• Tác giả: Phạm Quỳnh Trang
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Sinh Phúc
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Tâm lý học
• Đề tài: Can Thiệp Tâm Lý Cho Người Mất Mát
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lý do lựa chọn đề tài
• 0.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VẤN ĐỀ TÂM LÝ LIÊN QUAN ĐẾN SỰ MẤT MÁT NGƯỜI THÂN
• 1.1. Tổng quan một số nghiên cứu về vấn đề tâm lý liên quan đến sự mất mát người thân
• 1.1.1. Một số nghiên cứu dịch tễ về vấn đề tâm lý liên quan đến sự mất mát người thân
• 1.1.2. Khái niệm Rối loạn stress sau sang chấn
• 1.1.2.1. Các tiếp cận về Rối loạn stress sau sang chấn
• 1.1.2.2. Đặc điểm lâm sàng của Rối loạn stress sau sang chấn
• 1.1.2.3. Tiêu chuẩn chẩn đoán Rối loạn stress sau sang chấn
• 1.1.2.4. Các phương pháp đánh giá và can thiệp Rối loạn stress sau sang chấn
• 1.2. Đánh giá và can thiệp cho một trường hợp có Rối loạn stress sau sang chấn liên quan đến sự mất mát người thân
• 1.2.1. Thông tin chung về trường hợp
• 1.2.2. Đạo đức trong tiếp nhận ca lâm sàng
• 1.2.3. Đạo đức trong việc sử dụng các công cụ đánh giá và thực hiện quy trình đánh giá
• 1.2.4. Đạo đức trong can thiệp trị liệu
• 1.2.5. Đánh giá, chẩn đoán
• 1.2.6. Kết quả đánh giá
• 1.2.7. Định hình trường hợp
• 1.2.8. Lập kế hoạch can thiệp
• 1.2.9. Thực hiện can thiệp (trình bày theo buổi)
• 1.2.10. Đánh giá hiệu quả can thiệp
• 1.2.11. Kết thúc ca và kế hoạch theo dõi sau can thiệp
• 2. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC BIỂU ĐỒ

I. Giới thiệu về can thiệp tâm lý cho người mất mát

Sự mất mát người thân là một trải nghiệm đau thương mà nhiều người phải đối mặt trong cuộc sống. Can thiệp tâm lý cho những người trải qua sự mất mát này là một lĩnh vực nghiên cứu quan trọng. Nghiên cứu cho thấy rằng sự mất mát có thể dẫn đến nhiều vấn đề tâm lý như trầm cảm, lo âu, và rối loạn stress sau sang chấn. Việc hiểu rõ về các vấn đề này giúp định hình các chiến lược can thiệp hiệu quả. Theo Katherine M. Keyes và cộng sự (2014), cái chết của người thân là một trong những trải nghiệm chấn thương tiềm ẩn thường gặp nhất. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển các phương pháp can thiệp tâm lý nhằm hỗ trợ những người đang trải qua đau buồn.

1.1. Tác động tâm lý của sự mất mát

Sự mất mát người thân có thể gây ra những tác động tâm lý nghiêm trọng. Các cá nhân có thể trải qua cảm giác buồn bã, tức giận, và cô đơn. Nghiên cứu cho thấy rằng những người trải qua cái chết đột ngột của người thân thường có nguy cơ cao mắc các rối loạn tâm lý như PTSD và trầm cảm nặng. Hơn 50% những người chăm sóc người thân đã qua đời trải qua các triệu chứng trầm cảm đáng kể. Điều này cho thấy sự cần thiết của các chiến lược can thiệp nhằm hỗ trợ những người đang đối mặt với sự mất mát.

II. Các phương pháp can thiệp tâm lý

Các phương pháp can thiệp tâm lý cho người mất mát thường bao gồm liệu pháp hành vi nhận thức, liệu pháp phơi nhiễm kéo dài, và liệu pháp hỗ trợ. Những phương pháp này đã được chứng minh là hiệu quả trong việc giảm bớt các triệu chứng của rối loạn stress sau sang chấn và trầm cảm. Liệu pháp hành vi nhận thức giúp cá nhân thay đổi những suy nghĩ tiêu cực liên quan đến sự mất mát, trong khi liệu pháp phơi nhiễm kéo dài giúp họ đối mặt với những ký ức đau thương một cách an toàn. Theo nghiên cứu của Fur-Hsing Wen và cộng sự (2022), việc xác định và giảm bớt các triệu chứng sớm có thể giúp cá nhân đối mặt với đau buồn một cách hiệu quả.

2.1. Liệu pháp hành vi nhận thức

Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) là một trong những phương pháp phổ biến nhất trong can thiệp tâm lý. Phương pháp này tập trung vào việc thay đổi những suy nghĩ tiêu cực và hành vi không lành mạnh. Nghiên cứu cho thấy CBT có thể giúp giảm bớt các triệu chứng của trầm cảm và lo âu ở những người trải qua sự mất mát. Bằng cách giúp cá nhân nhận diện và thay đổi những suy nghĩ tiêu cực, CBT có thể tạo ra những thay đổi tích cực trong cảm xúc và hành vi của họ.

2.2. Liệu pháp phơi nhiễm kéo dài

Liệu pháp phơi nhiễm kéo dài (PET) là một phương pháp khác được sử dụng trong can thiệp tâm lý cho người mất mát. Phương pháp này giúp cá nhân đối mặt với những ký ức đau thương một cách an toàn và có kiểm soát. Nghiên cứu cho thấy PET có thể giúp giảm bớt các triệu chứng của PTSD và cải thiện chất lượng cuộc sống của những người trải qua sự mất mát. Việc sử dụng PET trong can thiệp tâm lý đã cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc giúp cá nhân hồi phục sau những trải nghiệm đau thương.

III. Đánh giá hiệu quả can thiệp

Đánh giá hiệu quả của các phương pháp can thiệp tâm lý là một phần quan trọng trong nghiên cứu. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người tham gia vào các chương trình can thiệp tâm lý thường có sự cải thiện rõ rệt về mặt tâm lý. Việc sử dụng các công cụ đánh giá như thang đo trầm cảm và lo âu giúp theo dõi tiến trình hồi phục của cá nhân. Theo nghiên cứu của Jessica Y. Allen và cộng sự (2013), những người trải qua can thiệp tâm lý có tỷ lệ hồi phục cao hơn so với những người không tham gia. Điều này cho thấy rằng can thiệp tâm lý có thể mang lại lợi ích lớn cho những người đang trải qua sự mất mát.

3.1. Công cụ đánh giá hiệu quả

Việc sử dụng các công cụ đánh giá là cần thiết để đo lường hiệu quả của can thiệp tâm lý. Các thang đo như Zung Self-Rating Anxiety Scale và Pittsburgh Sleep Quality Index giúp đánh giá mức độ lo âu và chất lượng giấc ngủ của cá nhân. Những công cụ này không chỉ giúp theo dõi tiến trình hồi phục mà còn cung cấp thông tin quan trọng cho các nhà nghiên cứu và chuyên gia tâm lý trong việc điều chỉnh các phương pháp can thiệp cho phù hợp với từng cá nhân.

IV. Kết luận và khuyến nghị

Sự mất mát người thân là một trải nghiệm đau thương có thể dẫn đến nhiều vấn đề tâm lý nghiêm trọng. Can thiệp tâm lý là một phương pháp hiệu quả để hỗ trợ những người đang trải qua sự mất mát. Các phương pháp như CBT và PET đã được chứng minh là có hiệu quả trong việc giảm bớt các triệu chứng của trầm cảm và PTSD. Việc đánh giá hiệu quả của các phương pháp can thiệp là cần thiết để đảm bảo rằng những người cần hỗ trợ nhận được sự giúp đỡ kịp thời và hiệu quả. Khuyến nghị cho các nghiên cứu trong tương lai là tiếp tục phát triển và cải thiện các phương pháp can thiệp tâm lý nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu của những người trải qua sự mất mát.

4.1. Hướng nghiên cứu tương lai

Nghiên cứu trong lĩnh vực can thiệp tâm lý cho người mất mát cần tiếp tục mở rộng để khám phá các phương pháp mới và hiệu quả hơn. Việc tìm hiểu sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến sự hồi phục của cá nhân sau sự mất mát sẽ giúp phát triển các chiến lược can thiệp phù hợp hơn. Đồng thời, cần có sự hợp tác giữa các nhà nghiên cứu, chuyên gia tâm lý và cộng đồng để nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của can thiệp tâm lý trong việc hỗ trợ những người trải qua sự mất mát.

Tổng quan nghiên cứu

Sự mất mát người thân là một trải nghiệm đau thương phổ biến, ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe tâm thần của cá nhân. Theo một nghiên cứu gần đây, cái chết đột ngột của người thân là nguyên nhân hàng đầu gây ra các vấn đề tâm lý như trầm cảm, lo âu và rối loạn stress sau sang chấn (PTSD). Tỷ lệ mắc các rối loạn tâm lý sau mất mát người thân có thể lên đến 34,4% đối với PTSD và 25% đối với trầm cảm nặng, đặc biệt khi mất mát xảy ra đột ngột và bất ngờ. Luận văn này tập trung vào việc can thiệp tâm lý cho một trường hợp cụ thể có vấn đề tâm lý liên quan đến sự mất mát người thân, nhằm đánh giá hiệu quả của các phương pháp trị liệu tâm lý trong bối cảnh thực tế tại Hà Nội trong giai đoạn 2023-2024.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm: tìm hiểu các vấn đề tâm lý liên quan đến mất mát người thân, đánh giá và định hình trường hợp lâm sàng, lập kế hoạch và thực hiện can thiệp tâm lý, đồng thời đánh giá hiệu quả can thiệp. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc mở rộng nguồn dữ liệu về thực hành can thiệp trị liệu tâm lý tại Việt Nam, góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe tâm thần cho những người trải qua mất mát.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào một trường hợp cụ thể tại Hà Nội, với các chỉ số đánh giá tâm lý được thu thập và phân tích chi tiết nhằm cung cấp cái nhìn sâu sắc về quá trình can thiệp và phục hồi tâm lý sau mất mát người thân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng hai khung lý thuyết chính để phân tích và can thiệp:

1. Mô hình hành vi về PTSD: Giải thích quá trình hình thành và duy trì các triệu chứng PTSD thông qua cơ chế điều kiện hóa, trong đó các kích thích liên quan đến sang chấn gây ra phản ứng cảm xúc mạnh mẽ và hành vi né tránh. Mô hình này giúp hiểu cách hành vi né tránh củng cố cảm giác lo âu và làm trầm trọng thêm triệu chứng.

2. Lý thuyết nhận thức về PTSD: Tập trung vào cách cá nhân xử lý thông tin và tạo ra ý nghĩa từ sự kiện sang chấn, dẫn đến các suy nghĩ tiêu cực và niềm tin phi lý về bản thân, thế giới và nguyên nhân sự kiện. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của tái cấu trúc nhận thức trong việc điều chỉnh các niềm tin sai lệch và giảm đau khổ tâm lý.

Các khái niệm chính bao gồm: rối loạn stress sau sang chấn (PTSD), trầm cảm, lo âu, hành vi né tránh, tái cấu trúc nhận thức, và kỹ thuật phơi nhiễm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu lâm sàng mô tả và can thiệp trên một trường hợp cụ thể (cỡ mẫu 1 người). Trường hợp được lựa chọn dựa trên tiêu chí có biểu hiện rõ ràng của PTSD và các vấn đề tâm lý liên quan đến mất mát người thân.

Nguồn dữ liệu bao gồm: phỏng vấn lâm sàng, quan sát hành vi, và các thang đo tâm lý chuẩn như Beck Depression Inventory (BDI), Zung Self-Rating Anxiety Scale (SAS), Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI), và PTSD Checklist for DSM-5 (PCL-5). Các thang đo này được sử dụng để đánh giá mức độ trầm cảm, lo âu, chất lượng giấc ngủ và triệu chứng PTSD trước và sau can thiệp.

Phương pháp phân tích chủ yếu là phân tích định tính dựa trên quan sát lâm sàng và phân tích định lượng qua so sánh điểm số các thang đo trước và sau can thiệp. Timeline nghiên cứu kéo dài khoảng 6 tháng, từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2023, bao gồm các giai đoạn tiếp nhận, đánh giá, can thiệp và đánh giá hiệu quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Triệu chứng PTSD rõ ràng và kéo dài: Trước can thiệp, thân chủ có điểm PCL-5 là 66 (ngưỡng chẩn đoán PTSD là 33), cho thấy mức độ nghiêm trọng của rối loạn stress sau sang chấn. Các triệu chứng bao gồm hồi tưởng, ác mộng, né tránh và tăng kích thích được ghi nhận với tần suất cao.

2. Mức độ trầm cảm và lo âu vừa đến nhẹ: Điểm BDI là 26, thuộc mức trầm cảm vừa, và điểm SAS là 52, thuộc mức lo âu nhẹ đến trung bình. Điều này phản ánh sự ảnh hưởng đa chiều của mất mát người thân đến sức khỏe tâm thần.

3. Rối loạn giấc ngủ vừa: Điểm PSQI là 17, cho thấy thân chủ gặp khó khăn đáng kể về chất lượng giấc ngủ, bao gồm mất ngủ, ác mộng và thức giấc giữa đêm.

4. Cải thiện rõ rệt sau can thiệp: Sau quá trình trị liệu nhận thức - hành vi (CBT) kết hợp các kỹ thuật tái cấu trúc nhận thức, phơi nhiễm và thư giãn, các điểm số trên các thang đo giảm đáng kể, với PCL-5 giảm khoảng 40%, BDI và SAS giảm lần lượt 35% và 30%, PSQI cải thiện 25%. Thân chủ cũng báo cáo giảm hồi tưởng, tăng khả năng đối mặt với các kích thích liên quan đến sang chấn và cải thiện chất lượng giấc ngủ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các triệu chứng tâm lý là do mất mát đột ngột người thân trong tai nạn giao thông, gây sang chấn tâm lý nghiêm trọng. Các triệu chứng PTSD kéo dài hơn một tháng, phù hợp với tiêu chuẩn chẩn đoán DSM-5. Kết quả can thiệp phù hợp với các nghiên cứu quốc tế cho thấy CBT là phương pháp hiệu quả trong điều trị PTSD và các vấn đề tâm lý liên quan đến mất mát.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, tỷ lệ cải thiện triệu chứng của thân chủ tương đồng với mức độ hiệu quả được ghi nhận trong các thử nghiệm lâm sàng. Việc sử dụng kỹ thuật phơi nhiễm giúp giảm hành vi né tránh, trong khi tái cấu trúc nhận thức giúp thân chủ thay đổi các niềm tin tiêu cực và tự trách bản thân. Sự cải thiện về chất lượng giấc ngủ cũng góp phần nâng cao sức khỏe tổng thể và khả năng phục hồi tâm lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường thể hiện sự giảm điểm số các thang đo theo từng giai đoạn can thiệp, và bảng so sánh điểm số trước và sau can thiệp để minh họa hiệu quả rõ rệt của phương pháp trị liệu.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Triển khai chương trình can thiệp CBT chuyên sâu cho người mất mát người thân: Tập trung vào các kỹ thuật tái cấu trúc nhận thức và phơi nhiễm, nhằm giảm triệu chứng PTSD và trầm cảm. Thời gian thực hiện đề xuất là 3-6 tháng, do các nhà tâm lý học và chuyên gia trị liệu thực hiện.

2. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cho nhà tâm lý học lâm sàng: Đào tạo chuyên sâu về đánh giá và can thiệp PTSD, đặc biệt trong bối cảnh mất mát người thân, nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ. Thời gian đào tạo dự kiến 6 tháng, do các trường đại học và viện nghiên cứu tổ chức.

3. Xây dựng hệ thống hỗ trợ tâm lý cộng đồng: Thiết lập các nhóm hỗ trợ và tư vấn tâm lý cho những người trải qua mất mát, giúp họ chia sẻ cảm xúc và nhận được sự hỗ trợ kịp thời. Chủ thể thực hiện là các tổ chức xã hội và cơ sở y tế địa phương, triển khai trong vòng 1 năm.

4. Phát triển các công cụ đánh giá tâm lý phù hợp với văn hóa Việt Nam: Nghiên cứu và điều chỉnh các thang đo tâm lý để đảm bảo độ tin cậy và hiệu quả trong đánh giá các vấn đề tâm lý liên quan đến mất mát người thân. Thời gian thực hiện 1-2 năm, do các viện nghiên cứu và trường đại học thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà tâm lý học và chuyên gia trị liệu tâm lý: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về can thiệp PTSD liên quan đến mất mát người thân, giúp nâng cao kỹ năng và hiệu quả điều trị.

2. Sinh viên và học viên ngành tâm lý học lâm sàng: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về quy trình đánh giá, chẩn đoán và can thiệp tâm lý trong trường hợp thực tế, hỗ trợ học tập và nghiên cứu.

3. Cán bộ y tế và nhân viên xã hội: Hiểu rõ các vấn đề tâm lý sau mất mát giúp cải thiện chất lượng chăm sóc và hỗ trợ người bệnh, đặc biệt trong các tình huống khẩn cấp và tai nạn.

4. Người trải qua mất mát người thân và gia đình họ: Luận văn cung cấp thông tin về các triệu chứng tâm lý thường gặp và các phương pháp can thiệp hiệu quả, giúp họ nhận biết và tìm kiếm sự hỗ trợ phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

1. PTSD là gì và nó khác gì với căng thẳng thông thường?
   PTSD là rối loạn stress sau sang chấn, xảy ra khi cá nhân trải qua hoặc chứng kiến sự kiện kinh hoàng, với các triệu chứng như hồi tưởng, né tránh và tăng kích thích kéo dài ít nhất 1 tháng. Khác với căng thẳng thông thường, PTSD có mức độ nghiêm trọng và ảnh hưởng lâu dài đến cuộc sống.

2. Các triệu chứng chính của PTSD sau mất mát người thân là gì?
   Bao gồm hồi tưởng ác mộng về sự kiện, né tránh các kích thích liên quan, cảm giác tê liệt, lo âu, trầm cảm và rối loạn giấc ngủ. Những triệu chứng này ảnh hưởng đến chức năng xã hội và học tập của người bệnh.

3. CBT giúp điều trị PTSD như thế nào?
   CBT giúp thay đổi các suy nghĩ tiêu cực và hành vi né tránh thông qua tái cấu trúc nhận thức và kỹ thuật phơi nhiễm, giúp người bệnh đối mặt và giảm dần các triệu chứng PTSD, cải thiện chất lượng cuộc sống.

4. Bao lâu thì có thể thấy hiệu quả của can thiệp tâm lý?
   Thông thường, sau 8-12 phiên trị liệu CBT, người bệnh có thể thấy sự cải thiện rõ rệt về triệu chứng. Tuy nhiên, thời gian có thể khác nhau tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và sự hợp tác của thân chủ.

5. Làm thế nào để người mất mát người thân có thể tự giúp mình?
   Người mất mát nên tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý, duy trì các hoạt động xã hội, thực hành kỹ thuật thư giãn và giữ lối sống lành mạnh. Việc chia sẻ cảm xúc và không né tránh các ký ức đau buồn cũng rất quan trọng.

Kết luận

• Sự mất mát người thân đột ngột có thể gây ra các vấn đề tâm lý nghiêm trọng như PTSD, trầm cảm và lo âu.
• Can thiệp tâm lý dựa trên mô hình nhận thức - hành vi (CBT) cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc giảm triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.
• Việc sử dụng các thang đo chuẩn giúp đánh giá chính xác và theo dõi tiến triển của thân chủ trong quá trình trị liệu.
• Nghiên cứu góp phần mở rộng hiểu biết và thực hành can thiệp tâm lý tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh mất mát người thân.
• Khuyến nghị triển khai các chương trình đào tạo, hỗ trợ cộng đồng và phát triển công cụ đánh giá phù hợp để nâng cao hiệu quả chăm sóc sức khỏe tâm thần.

Hành động tiếp theo: Các nhà nghiên cứu và chuyên gia tâm lý nên tiếp tục phát triển và ứng dụng các phương pháp can thiệp hiệu quả, đồng thời mở rộng nghiên cứu trên quy mô lớn hơn để củng cố bằng chứng khoa học. Đối với những người đang trải qua mất mát, hãy chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ tâm lý chuyên nghiệp để được giúp đỡ kịp thời.