I. Giới thiệu về không tuân thủ thuế
Không tuân thủ thuế là một vấn đề nghiêm trọng trong quản lý thuế tại Việt Nam. Theo thống kê, nhiều doanh nghiệp vẫn chưa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế, dẫn đến thất thu ngân sách Nhà nước. Yếu tố ảnh hưởng đến việc không tuân thủ này bao gồm nhiều khía cạnh như chính sách thuế, quy định pháp luật và tình hình tài chính của doanh nghiệp. Việc nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về thực trạng mà còn đề xuất các giải pháp nhằm cải thiện tình hình. Theo PGS. Nguyễn Thị Loan, việc không tuân thủ thuế có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho nền kinh tế, làm giảm nguồn thu ngân sách và ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của doanh nghiệp.
1.1. Khái niệm không tuân thủ thuế
Khái niệm không tuân thủ thuế được hiểu là hành vi của doanh nghiệp không thực hiện đúng nghĩa vụ thuế theo quy định của pháp luật. Điều này có thể bao gồm việc khai báo sai số thuế, không nộp thuế đúng hạn hoặc trốn thuế. Theo nghiên cứu của Franzoni (1998), việc không tuân thủ thuế không chỉ ảnh hưởng đến ngân sách Nhà nước mà còn làm giảm tính công bằng trong hệ thống thuế. Vi phạm thuế thường xảy ra do nhiều nguyên nhân, trong đó có sự phức tạp của hệ thống pháp luật thuế và mức độ hiểu biết của doanh nghiệp về nghĩa vụ thuế của mình. Do đó, việc nâng cao nhận thức và cải thiện chính sách thuế là rất cần thiết để giảm thiểu tình trạng này.
II. Các yếu tố ảnh hưởng đến không tuân thủ thuế
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến việc không tuân thủ thuế của doanh nghiệp. Các yếu tố này bao gồm: (1) Vốn lưu động/Tổng tài sản; (2) Doanh thu/Tổng tài sản; (3) Tổng nợ/Tổng tài sản; (4) Lỗ năm trước liền kề; (5) Khoản phải thu/Doanh thu; (6) Quy mô doanh nghiệp; (7) Tiền phạt vi phạm hành chính về thuế/Số thuế phải nộp; (8) Ngành nghề kinh doanh. Những yếu tố này không chỉ phản ánh tình hình tài chính của doanh nghiệp mà còn cho thấy sự ảnh hưởng của chính sách thuế và quản lý thuế từ phía Nhà nước. Theo nghiên cứu của Noor và cộng sự (2012), các yếu tố tài chính có thể tác động mạnh mẽ đến hành vi không tuân thủ thuế của doanh nghiệp, đặc biệt là trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt.
2.1. Tác động của chính sách thuế
Chính sách thuế đóng vai trò quan trọng trong việc định hình hành vi của doanh nghiệp đối với nghĩa vụ thuế. Một chính sách thuế rõ ràng và công bằng sẽ khuyến khích doanh nghiệp tuân thủ hơn. Ngược lại, nếu chính sách thuế quá phức tạp hoặc không hợp lý, doanh nghiệp có thể tìm cách không tuân thủ để giảm thiểu chi phí. Theo nghiên cứu của Tedds (2010), sự phức tạp trong hệ thống pháp luật thuế có thể dẫn đến việc doanh nghiệp không hiểu rõ nghĩa vụ của mình, từ đó gia tăng khả năng vi phạm. Do đó, việc đơn giản hóa quy trình thuế và tăng cường giáo dục pháp luật thuế cho doanh nghiệp là rất cần thiết.
III. Hệ thống quản lý thuế và vai trò của cơ quan thuế
Hệ thống quản lý thuế có vai trò quan trọng trong việc kiểm soát và giảm thiểu tình trạng không tuân thủ thuế. Cơ quan thuế cần có những biện pháp hiệu quả để phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm. Theo Bộ Tài chính (2016), việc tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra thuế là một trong những giải pháp quan trọng nhằm hạn chế tình trạng này. Cơ quan thuế cũng cần thường xuyên cập nhật thông tin về người nộp thuế và cải thiện quy trình quản lý thuế để đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong việc thu thuế. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế cũng là một xu hướng cần thiết để nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế.
3.1. Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thuế
Để nâng cao hiệu quả quản lý thuế, cơ quan thuế cần thực hiện một số giải pháp như: tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật thuế cho doanh nghiệp; cải cách hành chính thuế; và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế. Theo nghiên cứu của Alabede và cộng sự (2011), việc cải cách hành chính thuế không chỉ giúp giảm thiểu thủ tục hành chính mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế. Hơn nữa, việc áp dụng công nghệ thông tin sẽ giúp cơ quan thuế theo dõi và quản lý thông tin về người nộp thuế một cách hiệu quả hơn.
